Με τα μάτια στην Ουάσινγκτον, ο Καλίν ανοίγει τα τουρκικά χαρτιά

Μεγάλο ενδιαφέρον είχε η συνέντευξη του Ιμπραήμ Καλίν, εξ απορρήτων συμβούλου του Ερντογάν που απηχεί με ακρίβεια τις θέσεις της τουρκικής προεδρίας. Ο Καλίν μίλησε στην τουρκική εφημερίδα Milliyet, παρουσιάζοντας τη συνάντηση των ηγετών των ΗΠΑ και της Τουρκίας ως δεδομένη, στο περιθώριο της επικείμενης συνόδου των G20 στη Ρώμη (30-31 Οκτωβρίου), όπου και θα τεθεί επί τάπητος το σύνολο των προβλημάτων που ταλανίζουν τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.

Από τη συνέντευξη, όπως ήταν φυσικό, δεν έλειψαν οι αναφορές στον τομέα των εξοπλισμών που περιλαμβάνουν τους ρωσικούς S-400, την αποβολή της Τουρκίας από το πρόγραμμα των F-35 και την αποστολή αιτήματος για την αγορά 40 καινούργιων μαχητικών F-16 block 70/72 και την αναβάθμιση (στην ίδια διαμόρφωση) 80 αεροσκαφών F-16 που βρίσκονται στο οπλοστάσιο της τουρκικής Αεροπορίας.

Αυτό που κατέστη σαφές είναι ότι η εξοπλιστική συνεργασία με τις ΗΠΑ αποτελεί για την Άγκυρα ένα υποσύνολο στη μεγάλη εικόνα των διμερών σχέσεων, αλλά και ένα υποσύνολο στο εξοπλιστικό πρόγραμμα της Τουρκίας. Παρότι καλό θα ήταν να κρατήσουμε μικρό καλάθι έως ότου η συνάντηση των δυο ηγετών επιβεβαιωθεί και από τον Λευκό Οίκο, ο Καλίν έκανε αναφορά στην ευρεία ατζέντα της συνάντησης, προφανώς όπως επιθυμεί η τουρκική πλευρά να διαμορφωθεί.

Όπως ανέφερε, στη συνάντηση θα συζητηθεί το σύνολο «των διμερών πολιτικών και οικονομικών δεσμών, καθώς επίσης οι περιφερειακές εξελίξεις σε Αφγανιστάν, Συρία (βλέπε Κούρδοι), Ιράκ, Καύκασο, Λιβύη και την Ανατολική Μεσόγειο». Σε άλλο σημείο της συνέντευξης πρόσθεσε την “τρομοκρατική οργάνωση” του Γκιουλέν (FETÖ), ο οποίος κατοικεί στις ΗΠΑ, τις κυρώσεις που της έχουν επιβληθεί στο πλαίσιο του νόμου CAATSA και την αποβολή από το πρόγραμμα των μαχητικών πέμπτης γενιάς F-35.

Είναι εμφανές ότι η Τουρκία θεωρεί τον εαυτό της παγκόσμιο κρατικό δρώντα. Να συνυπολογιστεί ότι σε ένα καθεστώς όπως το τουρκικό, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η συνέντευξη ενός τόσο υψηλόβαθμου αξιωματούχου δεν συνιστούσε “ελεύθερη συζήτηση” με έναν δημοσιογράφο, αλλά ένα κείμενο ελεγμένο σε κάθε του λεπτομέρεια, αφού σκοπός ήταν η αποστολή μηνύματος στην αμερικανική πλευρά.

Εναλλακτικές λύσεις

Κατά συνέπεια, ένα πρώτο βασικό συμπέρασμα είναι ότι η απομόνωση των τουρκικών εξοπλισμών από το ευρύτερο πλαίσιο αποτελεί κεφαλαιώδες σφάλμα. Χαρακτηριστική ήταν και η αναφορά του Καλίν στο θέμα των S-400 που αποτέλεσε τη θρυαλλίδα  για τη διάρρηξη της συνεργασίας με τις ΗΠΑ στον εξοπλιστικό τομέα. Ερωτώμενος για τις συζητήσεις με τη Ρωσία με σκοπό την προμήθεια επιπλέον S-400, έστειλε μήνυμα.

Όπως είπε, οι συζητήσεις συνεχίζονται και είναι ουσιαστικές, «αλλά εξακολουθούμε να εξετάζουμε σοβαρά άλλες εναλλακτικές λύσεις». Η Άγκυρα διαμηνύει εμμέσως στην Ουάσιγκτον, ότι με τα κατάλληλα ανταλλάγματα συζητά και το θέμα των S-400. Σε αυτή τη φάση δεν μπορεί ούτε να υπαινιχθεί το ενδεχόμενο απομάκρυνσης των S-400 που έχουν ήδη αγοραστεί, καθώς η επίσημη θέση είναι ότι το θέμα αυτό έχει κλείσει.

Ωστόσο, το ζήτημα είναι πιο πολύπλοκο. Εφόσον είναι το θέμα που οδήγησε στην επιβολή κυρώσεων επηρεάζοντας καθοριστικά τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, η επαναφορά προϋποθέτει την εγκατάλειψη των S-400. Η Τουρκία επιχειρεί να διαπραγματευθεί μια ενδιάμεση λύση που θα σώσει τα προσχήματα τόσο στις σχέσεις της με τη Ρωσία, όσο και για να μη φανεί ότι το καθεστώς Ερντογάν υποχωρεί. Η λύση που φαίνεται να προτείνει είναι οι S-400 να μην ενεργοποιηθούν, αλλά η Άγκυρα να έχει τη δυνατότητα να τους ενεργοποιήσει εάν κρίνει ότι αυτό είναι αναγκαίο για την άμυνά της.

Αυτό όμως θα σήμαινε παραμονή των συστημάτων σε τουρκική κατοχή, άρα θα άφηνε ανοιχτό το θέμα της εν ευθέτω χρόνω και υπό άλλες συνθήκες ενεργοποίησης. Η Τουρκία θα επιχειρήσει να βρει το αντάλλαγμα στο οποίο δεν θα μπορεί να αντισταθούν οι ΗΠΑ για να πετύχει τον σκοπό της. Το πρόβλημα στη παρούσα συγκυρία, όμως, είναι ότι η Τουρκία έχει καταφέρει να κάνει πολλούς και ισχυρούς εχθρούς στο Κογκρέσο. Γι’ αυτό ο Ερντογάν δεν κρύβει την προτίμησή του να συνδιαλέγεται με χώρες που δεν ακολουθούν το δυτικό πρότυπο δημοκρατίας, όπου τις αποφάσεις τις λαμβάνει ένας…

Παραλογισμός απαιτήσεων

Η Τουρκία, όπως προκύπτει και από τη συνέντευξη Καλίν, θεωρεί τη –δεδομένη γι’ αυτήν– συνάντηση Μπάιντεν-Ερντογάν στη Ρώμη ως ενδιαφέρουσα ευκαιρία, όπου ο Τούρκος πρόεδρος «θα προσέλθει καλά προετοιμασμένος» με στόχο τη διευθέτηση των διαφωνιών «μέσω διαλόγου και διαπραγματεύσεων». Πρόκειται για πάγια τουρκική φρασεολογία, η οποία συγκαλύπτει τον παραλογισμό των απαιτήσεων που προβάλει σε όλα τα μέτωπα. Έμφαση δίδεται παγίως, όμως, στην επίτευξη απόλυτης κυριαρχίας στη νοτιοανατολική Ευρώπη και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ως αποτέλεσμα, επιχειρεί να πλήξει ευθέως τα ελληνικά (ελλαδικά και κυπριακά) συμφέροντα.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν οι ΗΠΑ θα επιμείνουν σε κάποιες βασικές θέσεις αρχής, όπως η άρνηση κάθε εναλλακτικής πέραν της απαλλαγής από τους S-400. Οι σημερινές ισορροπίες στην Ουάσιγκτον καθιστούν δύσκολη την παράκαμψη αυτής της θέσης αρχής, όπως πιθανότατα θα ήταν έτοιμο να αποδεχθεί το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, μαζί με τους αξιωματούχους που εξακολουθούν να θεωρούν την Τουρκία “αναντικατάστατη” για την αμερικανική γεωστρατηγική.

Έχοντας εξετάσει το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ-Τουρκίας όπως έχει διαμορφωθεί, το τουρκικό αίτημα για τα μαχητικά F-16 αποκτά τόσο στρατηγικό όσο και τακτικό περιεχόμενο. Στο στρατηγικό για την Τουρκία επίπεδο, διακυβεύεται η αμυντική επάρκεια της χώρας στον αεροπορικό τομέα, υποκρύπτει ταυτόχρονα ένα κίνητρο και μια εμμέσως εκβιαστική απειλή οικονομικού περιεχομένου. Στο τακτικό, η κατάσταση δημιουργεί σειρά επιχειρημάτων που θα επιχειρηθεί να αξιοποιηθούν από την τουρκική διπλωματία.

Η Τουρκία μένει από αμερικανικές λύσεις εάν απορριφθεί αυτό το τουρκικό αίτημα που αφορά ένα μαχητικό που δεν έχει τον εμβληματικό χαρακτήρα και τις τεχνολογικές ιδιαιτερότητες του F-35. Οπότε οι ΗΠΑ θα πάψουν οριστικά να επωφελούνται από τη τουρκική αγορά στους εξοπλισμούς. Η δε Άγκυρα αναγκαστικά θα αποτανθεί σε εναλλακτικούς προμηθευτές. Ο Καλίν στη συνέντευξη πρόσθεσε στους πιθανούς προμηθευτές της Τουρκίας σε οπλικά συστήματα την –πολιτικά και συμμαχικά ορθή– Ευρώπη, αλλά περιέλαβε και το “κόκκινο πανί” (για το ΝΑΤΟ) Ρωσία.

Διεθνής διαιτησία

Εάν η προσπάθεια πετύχει, η Τουρκία θα έχει καταφέρει να σπάσει το αμερικανικό εξοπλιστικό εμπάργκο. Εναλλακτικά, θα έχει δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να φορτώνει βολικά στο εσωτερικό και το εξωτερικό το φταίξιμο στην Ουάσιγκτον. Ο Καλίν δήλωσε στην ίδια συνέντευξη, ότι δυο στρατηγικοί εταίροι θα πρέπει να συζητήσουν για όλα τα ζητήματα στην ατζέντα τους, να προχωρήσουν σε όσα συμφωνούν και να επιχειρήσουν να επιλύσουν τις διαφωνίες μέσω διαλόγου.

Σε αυτή την χαμηλών τόνων αναφορά ήρθε να προστεθεί, όμως, άλλο ένα επιχείρημα από τον τομέα των εξοπλισμών, το οποίο θα χρησιμοποιήσει η Άγκυρα στις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον. Η Τουρκία επένδυσε 1,4 δισ. δολάρια στο πρόγραμμα του F-35 και αποβλήθηκε «παρανόμως και αδίκως», οπότε επιδιώκει αυτό το ποσό να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση των F-16, με τη μορφή αποζημίωσης!

Άλλη μια φορά η Τουρκία προβάλλει μισές, αλλά βολικές “αλήθειες”, καθώς ξέχασε να αναφερθεί και να ποσοτικοποιήσει το κέρδος των τουρκικών αμυντικών βιομηχανιών από την ένταξή τους στην εφοδιαστική αλυσίδα των F-35. Αυτό το ζήτημα δύσκολα θα επιλυθεί διμερώς. Εάν οι ΗΠΑ δεν άρουν το εξοπλιστικό εμπάργκο, πιθανότερη κατάληξη θα είναι η διεθνής διαιτησία.

Ανατολίτικο παζάρι

Καταληκτικά, η Τουρκία μετατρέπει τα πάντα σε ένα ανατολίτικο παζάρι. Στο τραπέζι βρίσκονται όλες οι καταφανώς παράνομες διεκδικήσεις, όπως αυτές εναντίον Ελλάδας και Κύπρου, σε συνδυασμό με κίνητρα για τους ισχυρούς της συνομιλητές. Πάγιος στόχος παραμένει η αξιοποίηση της γεωστρατηγικής αξίας του τουρκικού χώρου ώστε να κατοχυρωθούν κέρδη.

Το αντίστοιχο πρότυπο στις σχέσεις με τις χώρες που η Τουρκία θεωρεί πολλαπλώς “υποδεέστερες”, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα, είναι η δημόσια υποτιμητική αναφορά, σε συνδυασμό με τον στρατιωτικό καταναγκασμό. Στην όποια διαπραγμάτευση η Τουρκία θα προσέλθει μόνο από θέση ισχύος, ώστε να καταγράψει όσα προώθησε αρχικά με κάθε λογής εκβιασμό. Εξ ου και η ελληνική θέση πρέπει να είναι ότι μόνη  λύση αντιμετώπισης είναι η ενεργός άρνηση των τουρκικών στόχων σε όλα τα επίπεδα, προεξάρχοντος του στρατιωτικού.

Η συνέντευξη του Ιμπραήμ Καλίν είναι χαρακτηριστική της υπεροψίας της Τουρκίας και της με κάθε τρόπο προώθησης της εικόνας ότι συνδιαλέγεται με όλους τους ισχυρούς ως ίσος προς ίσον. Στο θέμα των S-400 είναι καταφανώς στριμωγμένη. Προσπαθεί, όμως, να ανατρέψει την κατάσταση, γνωρίζοντας ότι οι ΗΠΑ αρνούνται να την ξεγράψουν. Οι εξελίξεις αναμένονται συναρπαστικές…