Με τον αέρα του αφεντικού της Συρίας η Τουρκία θα επιτεθεί στους Κούρδους

Η Τουρκία έχει πάνω από 900 χιλιόμετρα χερσαία σύνορά με τη Συρία (τα μακρύτερα). Συνεπώς, η Συρία δεν είναι απλώς ένα ζήτημα εξωτερικής πολιτικής για την Τουρκία, αλλά και εσωτερικής. Διότι, ενώ έχει διαμορφώσει την πορεία της συριακής σύγκρουσης, αυτή με τη σειρά της έχει διαμορφώσει την δυναμική της τουρκικής εσωτερικής πολιτικής, για περισσότερο από μία δεκαετία.

Η σχέση μεταξύ Τουρκίας και συριακής κρίσης είναι μία ιστορία αμοιβαία. Σχεδόν όλες οι εθνοτικές και θρησκευτικές ταυτότητες που υπάρχουν στη Συρία υπάρχουν και στην Τουρκία, η οποία φιλοξενεί περίπου 3,6 εκατομμύρια Σύρους πρόσφυγες, γεγονός που οδήγησε στην άνοδο ακραίων-ξενοφοβικών δυνάμεων και επαναπροσδιόρισε την εθνικιστική πολιτική στην χώρα.

Η Τουρκία ήταν πάντα ο πιο σταθερός υποστηρικτής της αποκαλούμενης συριακής αντιπολίτευσης, πολιτική που γινόταν ολοένα και πιο δυσάρεστη, δεδομένου του μεγάλου οικονομικού κόστους και της κοινωνικής δυσαρέσκειας από τις μαζικές προσφυγικές ροές. Η τουρκική αντιπολίτευση υποστήριζε την ομαλοποίηση των σχέσεων της Άγκυρας με το έκπτωτο πλέον καθεστώς Άσαντ και τη μείωση της υποστήριξης στην αντιπολίτευση. Με την πτώση του Άσαντ, το καθεστώς Ερντογάν αισθάνεται δικαιωμένο, καθώς η Τουρκία διαθέτει πλέον ουσιαστικούς μοχλούς επιρροής στη Συρία.

Πριν από την πτώση του Άσαντ, η Τουρκία είχε τέσσερεις στόχους στο συριακό: Την αναχαίτιση των εδαφικών κερδών των SDF (στους οποίους ηγούνται οι Κούρδοι) την επανα-προώθηση όσο το δυνατόν περισσότερων Σύριων προσφύγων, την ασφάλεια των συνόρων και να εξασφαλίσει παραχωρήσεις από το καθεστώς έναντι της ισλαμικής αντιπολίτευσης. Χωρίς τον Άσαντ πλέον, η Τουρκία θα επιδιώξει να πετύχει τους τρεις πια στόχους της, με την επιρροή της στους νέους ηγέτες στην Δαμασκό και στους Άραβες-σουνίτες, ενώ θα διατηρεί την στρατιωτική πίεση στους Κούρδους.

Μετά την πτώση του Άσαντ, στην Τουρκία υπάρχουν προσδοκίες ότι οι Σύροι πρόσφυγες θα επιστρέψουν σπίτια τους. Αν και Σύροι που ζουν σε γειτονικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, έχουν ήδη αρχίσει να επιστρέφουν, η χώρα έχει καταστραφεί από 13 χρόνια εμφυλίου και οι συνθήκες εξακολουθούν να είναι άθλιες. Επομένως οι Σύροι δεν θα μπορέσουν να επιστρέψουν μαζικά στα σπίτια τους, τουλάχιστον άμεσα.

Γεωπολιτικές επιπτώσεις 

Η συριακή κρίση επαναπροσδιόρισε τις διεθνείς σχέσεις της Τουρκίας. Η συμβολή Ρωσίας-Ιράν-Χεζμπολάχ στην διάσωση του Άσαντ, οδήγησε την Άγκυρα πιο κοντά σε Μόσχα και Τεχεράνη, ειδικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, την οποία ο Ερντογάν απέδωσε στην Δύση. Η πτώση του Άσαντ ενδέχεται να έχει αντίστροφο αποτέλεσμα: Μπορεί να φέρει πιο κοντά Τουρκία και Δύση και να οξύνει τις σχέσεις της πρώτης με την Ρωσία και το Ιράν. Πάντως, η Μόσχα χρειάζεται την υποστήριξη της Άγκυρας για να διατηρήσει τις ζωτικής σημασίας βάσεις της στην Συρία.

Όσο κυβερνούσε ο Άσαντ, η Ρωσία είχε μοχλό πίεσης έναντι της Τουρκίας. Αξιοποιούσε την διαδικασία της Αστάνα, για να διατηρεί την δυναμική της αλληλεξάρτησης με την Άγκυρα και ουσιαστικά μεσολαβούσε μεταξύ Άσαντ και Τουρκίας, ενώ είχε διαύλους και με τους Κούρδους. Τώρα, οι ρόλοι αντιστρέφονται. Η Τουρκία, έχοντας το πάνω χέρι στην Συρία, μπορεί να μεσολαβήσει για να έχει πρόσβαση η Μόσχα – πιθανώς και το Ιράν – στο νέο καθεστώς, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να διευρύνει την συνεργασία της με ΗΠΑ και ΕΕ, αλλά και τα αραβικά κράτη, για το συριακό.

Μετά από 13 χρόνια πολέμου στη Συρία, η Άγκυρα αισθάνεται ότι πλέον κέρδισε και ως πιο ισχυρός υποστηρικτής της ισλαμικής αντιπολίτευσης, θα επιδιώξει να εδραιωθεί.

Ο στρατός των ισλαμιστών και οι Κούρδοι

Η κύρια ομάδα ανταρτών, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), είναι η παλιά τζιχαντιστική οργάνωση Μέτωπο Al-Nusra. Πλέον ισχυρίζεται ότι έχει αποστασιοποιηθεί από ακραίες θέσεις του παρελθόντος και προσεγγίζει τις μειονότητες. Έχει δε εμπειρία διακυβέρνησης, από τον έλεγχο του Ιντλίμπ. Αν και υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι προμηθεύονταν οπλισμό και από την Τουρκία, κυρίως drone, η HTS κατασκεύαζε κυρίως η ίδια τα όπλα της. Η Τουρκία ελέγχει απόλυτα τον Συριακό Εθνικό Στρατό (SNA) οι μαχητές του οποίου είναι κανονικοί μισθοφόροι της.

Έπειτα από την ήττα του ISIS, κύρια ανησυχία των Τούρκων είναι η ανάπτυξη της κουρδικής οντότητας στη βόρεια Συρία υπό την ηγεσία των SDF, που έχουν τις ρίζες τους στο PKK. Οι ΗΠΑ αποφάσισαν να τους στηρίξουν όταν οι συριακές και ιρακινές δυνάμεις κατέρρευσαν στο απόγειο της επίθεσης του ISIS, το 2014. Οι ΗΠΑ διατηρούν με την δημόσια παραδοχή αξιωματούχου τους 2000 στρατιώτες (και όχι 900 όπως έλεγαν μέχρι πρότινος) στην βόρεια Συρία και συνεργάζονται με τους SDF για να αποτρέψουν την αναζωπύρωση του ISIS.

Το στοίχημα για την Τουρκία είναι να ενισχυθεί έναντι των Κούρδων, την στιγμή που υπάρχει πάντα ο φόβος της επανάκαμψης του ISIS από την έξαρση των συγκρούσεων: Καθώς η HTS καταλάμβανε την Δαμασκό, ο φιλότουρκος SNA επιτέθηκε στους Κούρδους, με την υποστήριξη τουρκικών αεροπορικών επιδρομών και πυρών πυροβολικού.

Ο διοικητής των SDF, Μαζλούμ Αμπντί, είπε στους New York Times ότι έπρεπε να περιορίσει την φύλαξη των αιχμαλώτων μαχητών του ISIS (πάνω από 15.000) προκειμένου να στείλει τους μαχητές του να πολεμήσουν τους υποστηριζόμενους από την Τουρκία μαχητές. Οι ΗΠΑ ανησυχούν για το ενδεχόμενο απόδρασης τους. Tην ίδια στιγμή, Άραβες ενταγμένοι στους SDF φέρεται να ξεκίνησαν να αυτομολούν σε άλλες ομάδες ανταρτών, υπό την πίεση της Τουρκίας και της HTS, κάτι που θα αποδυναμώσει τις κουρδικές δυνάμεις.

Σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους, το καλύτερο σενάριο για τους Κούρδους είναι να τους υποστηρίξουν οι ΗΠΑ προκειμένου να διατηρήσουν το έδαφος που κατέχουν στη βορειοανατολική Συρία και στις συγκρούσεις τους με την Τουρκία και τους μισθοφόρους της – και σε συνεννόηση με την νέα ηγεσία στην Δαμασκό να αποκτήσουν ένα αυτόνομο κράτος. Το χειρότερο σενάριο, είναι να Κούρδοι να αντιμετωπίσουν μία σφοδρή επίθεση της Τουρκίας και των μισθοφόρων της, ο Τραμπ να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα, με συνέπεια να υποχρεωθούν να παραχωρήσουν σημαντικά εδάφη που κατέχουν, ειδικά αυτών που είναι πλούσια σε πετρέλαιο.

Η δύσκολη θέση των Κούρδων

Πριν αποχωρήσει η διοίκηση Μπάιντεν παλεύει να πετύχει ένα είδος συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων. Κατά την επίσκεψη του στην Τουρκία, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι προέχει “το ISIS να παραμείνει στις φυλακές”, εξαίροντας τον ρόλο των Κούρδων μαχητών. Την ίδια στιγμή συνάντησε των Τούρκο ομόλογο του που προηγουμένως είχε αναφέρει ότι οι Κούρδοι στη Συρία είναι «νόμιμος στόχος». Ο Φιντάν, αναφερόμενος στο PKK – το οποίο οι Τούρκοι ταυτίζουν με τους SDF – ανέφερε ότι δεν πρέπει να επιτραπεί στις «τρομοκρατικές οργανώσεις» να εκμεταλλευτούν το πολιτικό χάος στη Συρία.

Την περασμένη εβδομάδα ο Αμερικανός στρατηγός Μάικλ Κουρίλα επισκέφθηκε τη βορειοανατολική Συρία, όπου σταθμεύουν τα αμερικανικά στρατεύματα. Λίγο μετά, ανακοινώθηκε ολιγοήμερη κατάπαυση πυρός μεταξύ των Κούρδων και των Τούρκων μισθοφόρων του SNA. Είναι νεφελώδες το τι θα επιδιώξει η νέα ηγεσία της Δαμασκού υπό την HTS. Σε κάθε περίπτωση, όλοι οι διεθνείς αναλυτές συμφωνούν ότι η Τουρκία θα έχει μεγάλη επιρροή στην Συρία, κάτι που σημαίνει ότι η θέση των κουρδικών ομάδων στα βορειοανατολικά φαίνεται ολοένα και πιο αδύναμη.

Μάλιστα οι Κούρδοι δεν αντιμετώπισαν μόνο τους τουρκόφιλους μαχητές του SNA και την Τουρκία, αλλά και την HTS, καθώς ανώτερος αξιωματούχος της δεύτερης ανέφερε ότι κατέλαβε από τους Κούρδους την πόλη Ντέιρ αλ-Ζορ, την οποία είχαν καταλάβει οι Κούρδοι με την κατάρρευση των δυνάμεων του Άσαντ. Οι δε μισθοφόροι της Τουρκίας επανειλημμένα πλήττουν τις κουρδικές δυνάμεις γύρω από τον ποταμό Ευφράτη.

Στόχος το Κομπάνι

Κούρδος διοικητής ανέφερε ότι η κατάπαυση του πυρός επιτεύχθηκε χάρη στην αμερικανική συνεισφορά. Η συμφωνία προβλέπει την αποχώρηση των κουρδικών δυνάμεων από την αραβική πόλη Μανμπίτζ, την οποία κατέλαβαν από το ISIS το 2016 και έκτοτε έχει γίνει πεδίο συγκρούσεων μεταξύ των φατριών που μάχονται για τον έλεγχο της. Βεβαίως, οι Κούρδοι ανησυχούν  ότι η υποχώρησή τους από τη Μανμπίτζ (αλλά και την Τελ Ριφάτ) μπορεί να είναι μόνο η αρχή για μία γενική εισβολή στο Κομπάνι, που κατοικείται κυρίως από Κούρδους. Η πόλη, νότια στα τουρκικά σύνορα, έχει συναισθηματική αξία για τις κουρδικές δυνάμεις, οι οποίες πολέμησαν σκληρά με τους Αμερικανούς για να την ανακτήσουν από την τετράμηνη πολιορκία του ΙSIS, που ξεκίνησε στα τέλη του 2015.

Αν κρίνουμε και από τα δημοσιεύματα του τουρκικού Τύπου, επίκειται νέα εισβολή από τους τουρκόφιλους μαχητές. Παρά την ασταθή συμφωνία εκεχειρίας που επιτεύχθηκε, μάλλον περισσότερο για να κερδηθεί χρόνος, χιλιάδες κάτοικοι του Κομπάνι το εγκαταλείπουν.  «Η Τουρκία εκμεταλλεύεται την κρίση στη Συρία για να αποσταθεροποιήσει την περιοχή και να καταλάβει τη γη μας, ενώ ισχυρίζεται ότι πολεμά τους τρομοκράτες», δήλωσε ο Sinam Sherkany Mohamad, επικεφαλής της πολιτικής πτέρυγας των Κούρδων μαχητών. «Αλλά δεν είμαστε τρομοκράτες, είμαστε δημοκρατικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ», ανέφερε.

Ο Τζέιμς Τζέφρι, πρώην Αμερικανός πρεσβευτής στην Τουρκία και ειδικός απεσταλμένος στη Συρία κατά τη διάρκεια της πρώτης διακυβέρνησης Τραμπ, είπε στους New York Times ότι οποιαδήποτε εισβολή στο Κομπάνι θα παραβίαζε την συμφωνία αποκλιμάκωσης που διαπραγματεύτηκαν οι ΗΠΑ το 2019. Εισβολή «είτε από τους Τούρκους, είτε από τις συριακές δυνάμεις που συνδέονται με αυτούς», ανέφερε χαρακτηριστικά. Tην ίδια στιγμή, οι Κούρδοι επιδιώκουν διαύλους με την HTS.

Προτού αποφασίσει μία πλήρη επίθεση κατά των Κούρδων, η Τουρκία ενδέχεται να περιμένει να εξασφαλίσει την στήριξη και της νέας ηγεσίας της Δαμασκού, αναμένοντας πως η νέα προεδρία Τραμπ θα αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα. Αν και είναι γνωστό πως ο Τραμπ θαυμάζει τον Ερντογάν, οι σχέσεις τους ήταν συχνά θυελλώδεις, κατά την πρώτη θητεία του.

Ο Ρεπουμπλικάνος γερουσιαστής Λίντσεϊ Γκράχαμ, προειδοποίησε ότι θα πιέσει για οικονομικές κυρώσεις κατά της Τουρκίας, εάν αυτή επιτεθεί στις κουρδικές δυνάμεις, επίθεση που «θα οδηγήσει στην απόδραση του ISIS». Πρόσθεσε δε: «Εάν η Τουρκία αναλάβει στρατιωτική δράση κατά των κουρδικών δυνάμεων στη Συρία, θα θέσει σε δραματικό κίνδυνο τα αμερικανικά συμφέροντα».