Μέση Ανατολή: Η κλιμάκωση και οι υπολογισμοί για την επόμενη μέρα

Και μόνο αυτή η παράμετρος, προδίδει ένα άγχος της ιρανικής πλευράς να κλείσει αυτός ο γύρος αντιπαράθεσης άμεσα. Οι λόγοι θα μπορούσαν να είναι πολλοί. Οι ορθολογιστές -παρά την ενίοτε εμπρηστική δημόσια ρητορική τους- Ιρανοί και δεν υπερεκτιμούν τις δυνάμεις τους και αντιλαμβάνονται ότι ο αντίπαλός τους ίσως επιδιώκει να προκαλέσει μια «τελική λύση» στο πρόβλημα ασφαλείας του που θεωρεί ότι εκπηγάζει από το Ιράν. Έχοντας στο πλευρό του τις ΗΠΑ. Οι Αμερικανοί από την πλευρά τους, έχοντας διακρίνει την ισραηλινή πρόθεση, διαμηνύουν σε όλους τους τόνους, ότι ναι μεν θα υπερασπιστούν με κάθε τρόπο το Ισραήλ εάν δεχθεί επίθεση, όμως ξεκαθαρίζοντας ότι δεν συμφωνούν με αντεκδικητική επιθετική ενέργεια που θα γενικεύσει τη φωτιά στη Μέση Ανατολή.

Οι Ισραηλινοί όμως, δεν επιθυμούν να αφήσουν περιθώριο στην Τεχεράνη να πιστέψει ότι πέτυχε αποτρεπτικό αποτέλεσμα. Ούτε να επιτρέψουν, η επίθεση να λειτουργήσει ενισχυτικά και σταθροποιητικά για το καθεστώς της Τεχεράνης. Αφενός παρουσιάζουν την ιρανική επίθεση ως πλήρως αποτυχημένη και αφετέρου σχεδιάζουν «φωναχτά» την απάντησή τους. Πιστός στην παραδοσιακή αντιμετώπιση των ζητημάτων ασφαλείας του Ισραήλ, ο υπουργός Άμυνας, στρατηγός ε.α. Νόαμ Γκάλαντ πρόσθεσε, ότι «οι ουρανοί της Μέσης Ανατολής είναι ανοικτοί για την ισραηλινή Αεροπορία. Κάθε εχθρός που μας επιτίθεται, θα πληγεί εκεί όπου βρίσκεται».

Ωστόσο, μια αεροπορική επιχείρηση πολύ υψηλών απαιτήσεων δεν μπορεί να προαναγγέλλεται με αυτό τον τρόπο, «εξασφαλίζοντας» ότι η εχθρική αεράμυνα θα βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους συναγερμού. Αυτό ισχύει, ακόμα κι αν συνυπολογιστούν οι τρομακτικές δυνατότητες των Ισραηλινών στον τομέα του ηλεκτρονικού πολέμου που μπορεί να «τυφλώσει» τα συστήματα αεράμυνας και η ποικιλία αεροφερόμενων όπλων που μπορούν να φέρουν θεαματικά αποτελέσματα εναντίον όποιου στόχου επιλεγεί.

Το σπιράλ κλιμάκωσης στη Μέση Ανατολή

Η αμερικανική διπλωματία, παρόλο που διαφωνεί με αυτή την προοπτική, φαίνεται πως πείστηκε ότι η πιθανότητα υλοποίησης των ισραηλινών απειλών είναι πολύ υψηλή. Ως αποτέλεσμα, φέρεται να διερεύνησε με την Τεχεράνη, μέσω των Ελβετών μεσολαβητών, ακόμα και τον καθορισμό ενός στόχου που θα εξουδετερωθεί, σε μια προσπάθεια τερματισμού της κρίσης! Όμως οι Ιρανοί, για παρόμοιους στρατηγικούς λόγους, διεμήνυσαν στους Ισραηλινούς, ότι σε περίπτωση τέτοιας επιχείρησης θα πρέπει να θεωρούν δεδομένη την ταυτόχρονη εκτόξευση βαλλιστικού πυραύλου / πυραύλων, που δεν έχει δει το φως της δημοσιότητας μέχρι σήμερα!

Ουδείς μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο να υπάρχει τέτοιος πύραυλος. Όμως, όσο προηγμένος και να είναι θεωρητικά, εάν δεν έχει δοκιμαστεί, το επίπεδο της αβεβαιότητας αυξάνει θεαματικά. Οι υπολογισμοί επανέρχονται στην εποχή που υπήρχαν αμφιβολίες για τα συστήματα στόχευσης των Ιρανών, με αποτέλεσμα να είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο να πλήξουν κάποια άλλη περιοχή, την Ιορδανία ή ακόμα και τις παλαιστινιακές περιοχές! Μπορεί ασφαλώς η ιρανική αναφορά να εμπεριέχει και υπερβολή, στην εύλογη προσπάθεια να παράξει ουσιαστικό αποτρεπτικό αποτέλεσμα.

Υπάρχει όμως και μια ακόμα εκδοχή. Όσο πιο δεδομένη θεωρείται διεθνώς η πρόθεση να «τιμωρήσουν» την Τεχεράνη για την επίθεση που εξαπέλυσε, τόσο πείθονται οι Ισραηλινοί για τη στρατηγική αξία της συντήρησης τέτοιου προφίλ. Θα μπορούσαν άραγε να κάνουν με κάποιο πρόσχημα πίσω, αφού πρώτα έχουν «εξουδετερώσει» όσους περισσότερους στρατιωτικούς διοικητές της Χαμάς, της Χεζμπολάχ και των Χούθι; Ενδεχομένως. Ακριβώς όμως επειδή το Ισραήλ έχει πείσει ότι αυτό είναι πολύ δύσκολο, του ανοίγει ως δυνατότητα το να επιδιώξει να αποσπάσει πλούσια ανταλλάγματα για να αναδιπλωθεί…

Το σενάριο αποστασιοποίησης των ΗΠΑ

Στο σημείο αυτό, αξίζει να εξεταστεί ένα ακόμα ενδεχόμενο, παρόλο που για πλειάδα λόγων κατηγοριοποιείται ως «θεωρητικό». Το ζήτημα είναι μήπως αυτή καθαυτή η αμερικανική παρουσία, θέτει εμμέσως ένα «πλέγμα ασφαλείας» εντός του οποίου η συμπεριφορά των εμπολέμων γίνεται πιο «τολμηρή». Σύμφωνα με το σενάριο αυτό, μήπως η καλύτερη αποτροπή στην κλιμάκωση της σύγκρουσης, θα εξασφαλιζόταν εάν η Ουάσινγκτον διακήρυσσε, «βγάλτε τα πέρα μόνοι σας εάν αποφασίσατε να λύσετε τις διαφορές σας με έναν μεγάλο πόλεμο»;

Η συλλογιστική αυτή εδράζεται στο ότι τόσο το Ισραήλ όσο και το Ιράν είναι ορθολογικοί διεθνείς δρώντες. Κάθε ενέργεια που καταγράφεται δεν έχει ιδεολογικό πρόσημο, αλλά αποτελεί προϊόν ορθολογικού υπολογισμού του εθνικού αλλά και του πολιτικού συμφέροντος. Πόσο θα επηρεαζόταν η τακτική των Ισραηλινών να έχουν τον τελευταίο λόγο, εάν οι ΗΠΑ δήλωναν ότι εάν δοθεί συνέχεια θα αποστασιοποιηθούν; Ασφαλώς, αυτό θα μπορούσε να γίνει, ή να μη γίνει πιστευτό. Ούτε κανείς εξασφαλίζει ότι οι ΗΠΑ θα επέμεναν σε αυτή τη στάση σε περίπτωση που οι Ισραηλινοί επέλεγαν να την αγνοήσουν!

Από την άλλη πλευρά, ποια επίδραση θα είχε τέτοια αμερικανική διακήρυξη στην Τεχεράνη; Το σίγουρο είναι, ότι θα υπήρχαν φωνές που θα επιχειρηματολογούσαν ότι το μεγάλο βαλλιστικό οπλοστάσιο, σε συνδυασμό με το μικρό μέγεθος του Ισραήλ, δίνει μια χρυσή ευκαιρία να καταφερθεί συντριπτικό πλήγμα στο εβραϊκό κράτος. Ακόμα και η καλύτερη αεράμυνα, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα πάντα. Το 99% ποσοστό επιτυχίας που διαφημίζεται είναι παραπλανητικό και απαράδεκτα καθησυχαστικό, δεδομένης της συμμετοχής εκατοντάδων μη επανδρωμένων, η αντιμετώπιση των οποίων είναι αναλογικά εύκολη.

Ποια θα ήταν η επίδοση της ισραηλινής αεράμυνας απέναντι σε μια επίθεση με 200 βαλλιστικούς πυραύλους, εάν μάλιστα δεν συμμετείχαν στην απόκρουση της επίθεσης συμμαχικές χώρες; Θα ήταν διατεθειμένο το Ισραήλ να ρισκάρει να μάθει στην πράξη την απάντηση; Κι αν ακόμα τα κατάφερνε σε πρώτη φάση, πόσα αποθέματα πυραύλων αναχαίτισης υπάρχουν; Πόσα θα έχουν καταναλωθεί σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο; Αντιστοιχούν με τους πυραύλους κρουζ και βαλλιστικούς που έχουν οι Ιρανοί στο δικό τους;

Πάμε όμως κι ένα βήμα παρακάτω. Εάν το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό για το Ισραήλ και υφίστατο μεγάλες καταστροφές, πόσο διατεθειμένη θα ήταν η Τεχεράνη να διαπιστώσει στην πράξη, εάν το Ισραήλ θα δίσταζε ή όχι να αντεκδικηθεί χρησιμοποιώντας το πυρηνικό του οπλοστάσιο; Θα προχωρούσε σε τέτοιο πλήγμα, ή θα παρέμενε στο συμβολικό επίπεδο, που θα ανακύκλωνε το ίδιο αδιέξοδο; Αυτός είναι εξάλλου βασικός λόγος που το ισλαμικό καθεστώς προσπαθεί με κάθε τρόπο να προωθήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα. Εάν τα καταφέρει, αντιλαμβάνεται ότι το μικρό μέγεθος του Ισραήλ εξασφαλίζει στο μεγάλου μεγέθους Ιράν ένα πλεονέκτημα, που συνδέεται με τα περιθώρια «απορρόφησης» ενός πυρηνικού πλήγματος, έστω με τρομακτικές καταστροφές.

Με βάση την υπόθεση ότι η σύγκρουση αφορά δυο ορθολογιστές αντιπάλους, είναι ορθολογική μια τέτοια δυνητική πορεία προς την καταστροφή; Πώς βρισκόταν ένα σημείο ισορροπίας, ώστε να αναζητηθεί διέξοδος στο αδιέξοδο; Λογικά, η κατάσταση δεν θα φτάσει ποτέ εκεί, καθώς θα εκδηλωνόταν παρέμβαση και όχι μόνο από την πλευρά των ΗΠΑ. Τα συμφέροντα που θα πλήττονταν θα ήταν πολλαπλά, με αποτέλεσμα μια πορεία προς τα πυρηνικά οπλοστάσια να κινητοποιήσει πολλούς.

Το πολιτικό υπόστρωμα της φωτιάς

Δυστυχώς, οι στρατηγικοί υπολογισμοί κατά τη διάρκεια διαχείρισης μιας κρίσης, ενίοτε οδηγούν τους εμπλεκόμενους να υποβαθμίσουν του πολιτικούς στόχους που εξυπηρετεί η αξιοποίηση του στρατιωτικού εργαλείου. Υπάρχει κοινή πεποίθηση στους αναλυτές, ότι στόχος της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, ήταν ο εκτροχιασμός των «Συμφωνιών του Αβραάμ». Τον στόχο αυτό συμμεριζόταν απόλυτα και η Τεχεράνη. Το κοινό συμφέρον είναι τόσο εξόφθαλμο, που η Χαμάς θα μπορούσε κάλλιστα να έχει κινηθεί ακόμα και χωρίς ιρανική υποδαύλιση.

Η ισλαμιστική οργάνωση φοβόταν πως θα απωλέσει ερείσματα και χρηματοδότηση στον αραβικό κόσμο. Η Ισλαμική Δημοκρατία έβλεπε ότι η περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων Αράβων και Ισραηλινών θα επιδείνωνε τη δική της εξίσωση ασφαλείας. Θα αντιμετώπιζε ένα μέτωπο Σουνιτών – Ισραήλ με σαφή αντι-σιιτικό προσανατολισμό. Άρα, στρατηγικά, η επιχείρηση της Χαμάς ήταν λογική, άρα θα έπρεπε να αναμένεται. Όλες όμως οι επιτυχείς επιχειρήσεις στηρίζονται σε μοιραία λάθη των αμυνομένων, ασχέτως της όποιας ασυμμετρίας ισχύος. Αυτή η ασσυμετρία λειτούργησε καθησυχαστικά για το αμυντικό σύστημα του Ισραήλ και άνοιξε παράθυρο τρωτότητας / ευκαιρίας αντιστοίχως.

Με δεδομένο ότι η Σαουδική Αραβία, ως ηγέτιδα σουνιτική δύναμη είχε εμπλακεί σε συζητήσεις με το σιιτικό Ιράν με αντικείμενο την εξεύρεση μιας φόρμουλας αποκλιμάκωσης, θα μπορούσε άραγε να εξαχθούν κάποια διδάγματα από τη σημερινή κρίση; Η προσέγγιση της Τεχεράνης προς το Ριάντ, είχε σαφές αντι-ισραηλινό πρόσημο. Επίσης, βασικό κίνητρο των Ιρανών ήταν να καθησυχάσουν τους φόβους των Σουνιτών Αράβων, αναγνωρίζοντας ότι τους οδήγησαν στην άτυπη συμμαχία με το Ισραήλ για προστασία.

Η ιστορία έχει καταδείξει το αδιέξοδο των μαξιμαλισμών. Η επίτευξη προόδου στο ζήτημα της σύστασης παλαιστινιακού κράτους, δεν μπορεί παρά να συνδέεται και με τη σταδιακή εγκατάλειψη της ρητορικής περί εξαφάνισης του Ισραήλ από τον μεσανατολικό χάρτη. Η δε προσέγγιση των σουνιτικών μοναρχιών με το εβραϊκό κράτος, θα πρέπει να νομιμοποιηθεί και στις αντίστοιχες κοινωνίες, πέραν των καθεστώτων. Παράλληλα, θα πρέπει να αναζητηθεί μείωση των εντάσεων Σουνιτών-Σιιτών, με στόχο την εξεύρεση ισορροπίας που θα εξασφαλίσει πιο ομαλή συνύπαρξη. Επειδή όμως είναι πολλές οι προϋποθέσεις που μαζεύτηκαν, όλα καταλήγουν στο πιο γενικό: Εάν δεν αντιμετωπιστούν τα πολιτικά προβλήματα πίσω από τις στρατιωτικές εντάσεις, το πολεμικό φαινόμενο και η αστάθεια θα συνεχίσουν να αποτελούν εγγενή χαρακτηριστικά της Μέσης Ανατολής.

H ανάλυση από το Defence Point.