Μετά τη νίκη τα δύσκολα για τους Ταλιμπάν – Ένας χρόνος μετά

Πέρασε ένας χρόνος από την πτώση της Καμπούλ, όταν οι Ταλιμπάν, οι μαθητές του Κορανίου, μορφωμένοι από τα ισλαμικά σχολεία του Πακιστάν που χρηματοδότησαν οι Σαουδάραβες,  ήρθαν και πάλι στην δημοσιότητα με ένα τεράστιο κρότο, δείχνοντας το πόσο αποτυχημένη ήταν η πολυετής προσπάθεια να μετατραπεί μια πάμφτωχη, ισλαμική και φυλετικά διηρημένη χώρα σε μια μοντέρνα δημοκρατία.

Στην ουσία το Αφγανιστάν δεν υπήρξε ποτέ μια κεντρικά διοικούμενη χώρα, παρά μόνο μια ομαδοποίηση φυλών, πόλεων, χωριών, ακόμα και οικογενειών, οι οποίες προσέβλεπαν πάντα στο δικό τους όφελος, παρά στο καλό του Αφγανιστάν. Ο κάποτε βασιλιάς του Αφγανιστάν διέθετε την ισχύ ενός δημάρχου της Καμπούλ. Οι πολέμαρχοι και οι τοπάρχες διατηρούσαν την απόλυτη ισχύ σε περιοχές, τις οποίες ήλεγχαν δια της βίας και δια της αφοσίωσης των συγγενών και συγκατοίκων.

Οι Ταλιμπάν, μια φανατική μουσουλμανική σέκτα, οργανωμένη και εκπαιδευμένη από τις ΗΠΑ ως μέρος του τότε Ψυχρού Πολέμου, είχε αναγκάσει τους Σοβιετικούς να αποχωρήσουν. Μετά από έναν αιματηρό εμφύλιο, είχαν καταλάβει την εξουσία το 1996 έως το 2001, όπου οι ΗΠΑ εισέβαλαν για να τους τιμωρήσουν για την υπόθαλψη του Οσάμα Μπιν Λάντεν και της Αλ Κάιντα. Τον Αύγουστο του 2021 επανήλθαν, έπειτα από μια μακρόχρονη αναμέτρηση με τις ΗΠΑ. Αφού έθεσαν εκτός όλους τους δυνητικούς αντιπάλους τους, κατέλαβαν την εξουσία.

Σε αντίθεση με την πρώτη κυβέρνηση τους, οι Ταλιμπάν αναγνωρίζουν πως ο κόσμος έχει αλλάξει. Γνωρίζουν πως για να ασκήσουν διοίκηση χρειάζονται χρήματα, τεχνολογία, επιστήμονες και οργάνωση. Προηγουμένως, τα οικονομικά των Ταλιμπάν βασίζονταν στο λαθρεμπόριο ναρκωτικών και σε εισφορές φανατικών (έφταναν έως το 1.000.000.000 δολάρια) Οι ίδιοι έχουν δεσμευτεί, ήδη από τις ειρηνευτικές συνομιλίες της Ντόχα, πως θα σταματήσουν τη διακίνηση ναρκωτικών. Ταυτόχρονα, οι Ταλιμπάν είχαν προβεί και σε πολλές άλλες υποσχέσεις, τις οποίες δεν φαίνεται να δείχνουν την σπουδή να τηρήσουν.

Είχαν υποσχεθεί πως οι γυναίκες θα έχουν δικαιώματα, αλλά στην πορεία επανάφεραν την μπούργκα, περιφρονώντας τις διεθνείς αντιδράσεις και τον περασμένο Μάρτιο ανακοίνωσαν την απαγόρευση της υποχρεωτικής δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για τις γυναίκες. Είχαν επίσης υποσχεθεί πως δεν θα προβούν σε διώξεις και αντίποινα και πως δεν θα γίνουν κέντρο υπόθαλψης τρομοκρατίας προς εξαγωγή. Όμως χρωστούν αρκετές εξηγήσεις για την παρουσία του νούμερο δύο της Αλ Κάιντα στην Καμπούλ, που σκοτώθηκε προ ημερών από αμερικανικό πύραυλο.

Άδεια ταμεία για τους Ταλιμπάν

Από όταν επέστρεψαν οι Ταλιμπάν στην εξουσία, οι ΗΠΑ έχουν παγώσει τα διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας του Αφγανιστάν. Την ίδια στιγμή, οι Αμερικανοί διαπραγματεύονται με τους Ταλιμπάν για να αποδεσμεύσουν μέρος αυτών των αποθεματικών, με τον όρο να χρησιμοποιηθούν για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Μετά την φυγή της αφγανικής κυβέρνησης, οι Ταλιμπάν βρέθηκαν να διαχειριστούν μία οικονομία με κινητά, coca cola, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα και άδεια ταμεία. Στα είκοσι χρόνια της αμερικανικής παρουσίας η οικονομία τριπλασιάστηκε και υπήρξε αστικοποίηση του πληθυσμού. Η ξένη οικονομική βοήθεια ήταν το βασικό στήριγμα της οικονομίας, η οποία όμως στέρεψε με τον ερχομό των Ταλιμπάν.

Πάντως, στο στρατιωτικό επίπεδο οι Ταλιμπάν τα πήγαν πολύ καλύτερα, αφού κατάφεραν εύκολα να θέσουν υπό έλεγχο την επαρχία Παντσίρ (Panjshir) το κέντρο της Βόρειας Συμμαχίας. Οι μαχητές της επαρχίας είχαν αντισταθεί στους Ταλιμπάν από το 1996 έως το 2001, αντίσταση που αποπειράθηκαν να επαναλάβουν, υπό τον υιό του ιστορικού ηγέτη του Παντσίρ, Μασούντ. Αντίσταση, που έληξε γρήγορα και άδοξα, καθώς και το Παντσίρ είναι στα χέρια των ισλαμιστών μαχητών από τον περασμένο Σεπτέμβρη.

Πάντως, από όταν επανήλθαν στην εξουσία, δεν έχουν σταματήσει οι διαδηλώσεις κατά των Ταλιμπάν. Μόλις προχτές διέλυσαν με προειδοποιητικά πυρά μία ειρηνική διαδήλωση γυναικών στην Καμπούλ, υπό το σύνθημα “Ψωμί, δουλειά και ελευθερία”. Οι προκλήσεις για μια κυβέρνηση με μεσαιωνική αντίληψη του κόσμου, όπου οι πολίτες θα είναι απόλυτα ενεργούμενα βάσει των κανόνων μιας ακραίας θρησκευτικής αντίληψης δεν είναι καθόλου εύκολες, ούτε εμφανείς στους μαθητές του Κορανίου, οι οποίοι έχουν και τον “πονοκέφαλο” της αιματηρής δράσης του Ισλαμικού Κράτους, που είναι πιο ακραίο από τους Ταλιμπάν και τους οποίους θεωρεί «αποστάτες».

Η λανθασμένη αντίληψη των ΗΠΑ

Η νίκη των Ταλιμπάν απέναντι σε ένα τακτικό στρατό εξοπλισμένο και εκπαιδευμένο από τις ΗΠΑ, δεν ήταν απλά στρατιωτικό κατόρθωμα. Ήταν πολιτική επιτυχία. Στην πραγματικότητα ο αφγανικός στρατός δεν πολέμησε, αλλά επέλεξε να παραδοθεί. Αυτό διαφέρει από την περίπτωση Βιετνάμ όπου ο στρατός των Νοτίων αντιστάθηκε δύο χρόνια στις επιθέσεις του Βορρά, μετά την απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων το 1973.

Η τόσο άμεση και αμαχητί παράδοση του τακτικού στρατού του Αφγανιστάν ήταν η απόδειξη πως πολιτικά οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ είχαν παντελώς λανθασμένη αντίληψη για το τι συμβαίνει στην αφγανική κοινωνία και ποια ήταν τα πολιτικά ερείσματα των Ταλιμπάν. Επίσης, είναι προφανές πως είχαν συνεργαστεί με πολιτικούς, οι οποίοι ελάχιστη επιρροή είχαν στην αφγανική κοινωνία. Ο πρώην φιλοδυτικός πρόεδρος Γκανί ήταν καθηγητής σε αμερικανικά πανεπιστήμια και είχε εκλεγεί με μόλις ένα εκατομμύριο ψήφους. Η σχέση του με τον αφγανικό λαό αποδείχτηκε μηδαμινή.

Η πτώση της Καμπούλ απέδειξε το προφανές: Κανείς Δυτικός πολιτικός δεν έλαβε υπ’ όψιν του τις πολιτιστικές, θρησκευτικές και εθνοτικές πραγματικότητες του Αφγανιστάν. Υπάρχει μια μόνιμη άρνηση της Δύσης να διακρίνει τις πολιτιστικές διαφορές και χάσματα με την επιμονή της στις αρχές μιας πολυπολιτισμικής παγκοσμιοποίησης, η οποία βασίζεται στην τεχνολογία και την παγκοσμιοποιημένη οικονομία του χρέους. Αυτό το έλλειμμα στην αναγνώριση της πραγματικότητας του ισλαμικού κόσμου είναι και ένας λόγος που κάθε προσπάθεια για διευθέτηση προβλημάτων στο χώρο αυτόν καταλήγει σε ηχηρή αποτυχία: Στο Ιράκ, στη Συρία, στη Λιβύη και στο Αφγανιστάν.

Μπορεί η πιο πάνω δήλωση να ακούγεται υπερβολική, κάποιοι θα έλεγαν και ισλαμοφοβική, όμως είναι εμφανές, πως –πέραν των αιρετικών θέσεων– ο ισλαμικός κόσμος έχει επιτύχει να πραγματοποιήσει το πολιτικό πρόγραμμα του Μπιν Λάντεν. Να αποδείξει πως η Δύση, δεν έχει ούτε αντίληψη, ούτε τη στρατηγική για τις ισλαμικές τρομοκρατικές επιθέσεις, ή για την ισλαμική κοσμοαντίληψη που τόσο ριζικά διαφέρει από αυτή του μοντέρνου και μετά-μοντέρνου δυτικού ανθρώπου.

Η Κίνα ως αντικαταστάτης

Πάντως, η πρώτη υποψήφια για να αντικαταστήσει τις ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, αλλά με άλλα μέσα, είναι εμφανώς η Κίνα. Έχει τα χρήματα, την τεχνογνωσία και τα συμφέροντά της ταυτίζονται με ένα σταθερό και υπάκουο Αφγανιστάν. Έναν μήνα πριν την πτώση της Καμπούλ, το Πεκίνο χαρακτήριζε τους Ταλιμπάν ως «μία κομβική στρατιωτική και πολιτική δύναμη που θα παίξει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία ειρήνευσης, συμφιλίωσης και ανοικοδόμησης του Αφγανιστάν». Τον περασμένο Μάρτιο, ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών πραγματοποίησε ιστορική επίσκεψη στην αφγανική πρωτεύουσα και συναντήθηκε με ηγετικά στελέχη των Ταλιμπάν.

Οι Κινέζοι δεν ενδιαφέρονται για την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά για την αποτροπή της εγκατάστασης και ασυλίας τρομοκρατικών ομάδων στο Αφγανιστάν, οι οποίες δρουν και κατά της Κίνας, όπως το Κίνημα για την Ανεξαρτησία του Ανατολικού Τουρκεστάν (ΕΤΙΜ) των Ουιγούρων. Επιπλέον, η Κίνα έχει άριστες σχέσεις με τον κυριότερο σύμμαχο των Ταλιμπάν, το Πακιστάν, το οποίο αποτελεί σημαντικό παράγοντα στο πρόγραμμα του Σχεδίου για τον “Δρόμο του Μεταξιού”. Είναι γνωστό πως το Πεκίνο εποφθαλμιά τα πλούσια κοιτάσματα σπάνιων γαιών του Αφγανιστάν.

Η προσαρμογή των Ταλιμπάν στη Νέα Τάξη πραγμάτων στην Ασία, όπου η Κίνα και κατά δεύτερο λόγο η Ρωσία και οι Ινδίες καλύπτουν το κενό της αποχώρησης των Αμερικανών, δεν είναι καθόλου εύκολο εγχείρημα. Αντίστοιχα και η προσαρμογή των παραπάνω δυνάμεων σε μία ισλαμική πραγματικότητα (που προηγουμένως είχαν επωμισθεί τα αδέξια χέρια της Δύσης) δεν είναι εύκολη, αν και σίγουρα τα καταφέρνουν καλύτερα από την Ουάσιγκτον.