Μοχάμεντ Μόρσι – Το άδοξο τέλος του “Ερντογάν της Αιγύπτου”

Η ιστορία έχει παράξενες συμπτώσεις. Την Δευτέρα 17 Ιουνίου, ανακοινώθηκε ένα πρόγραμμα 4ετούς συνεργασίας ΕΕ-Αιγύπτου, ύψους 500 εκατομμυρίων ευρώ. Την ίδια μέρα ανακοινώθηκε ο αιφνίδιος θάνατος του Μοχάμεντ Μόρσι, του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της Αιγύπτου. Ο Μόρσι ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα το 2013 και από τότε κρατούνταν στις αιγυπτιακές φυλακές.

Ο ΟΗΕ ζήτησε ανεξάρτητη έρευνα για την διερεύνηση των συνθηκών θανάτου του πρώην προέδρου. Δεν αποτέλεσε έκπληξη που η αιγυπτιακή κυβέρνηση αρνήθηκε να συζητήσει αυτό το ενδεχόμενο. Ο Μόρσι, όπως και άλλα στελέχη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, κρατούνταν σε συνθήκες πλήρους απομόνωσης, ενώ αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υγείας. Υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι το αιγυπτιακό κράτος στέρησε, εσκεμμένα, την φαρμακευτική αγωγή που είχε ανάγκη.

Πάντως, χωρίς καμία υπερβολή, η Δύση αδιαφόρησε εντελώς για το τέλος του πρώην προέδρου. Όλες οι δυτικές πρωτεύουσες επιδιώκουν καλές σχέσεις με το στρατιωτικό καθεστώς της Αιγύπτου, παραγνωρίζοντας τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που σημειώνονται. Ο μόνος ηγέτης που δεν ξέχασε τον Μοχάμεντ Μόρσι, είναι ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν που μίλησε ανοιχτά για ‘δολοφονία’ του Αιγύπτιου πολιτικού. Μπορούμε να ισχυριστούμε πως ο Τούρκος πρόεδρος περισσότερο ‘αμαυρώνει’ την μνήμη του εκλιπόντος ηγέτη με τη στάση του.

Φαίνεται να επιβεβαιώνει τους ισχυρισμούς πολλών αραβικών κρατών, πως η Μουσουλμανική Αδελφότητα είχε μετατραπεί σε υποχείριο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Η Άγκυρα υπολόγιζε να πραγματοποιήσει τις οθωμανικές της φιλοδοξίες, μέσω της σημαντικότερης οργάνωσης του πολιτικού Ισλάμ στον αραβικό κόσμο. Είναι όμως μεγάλο λάθος να θεωρήσουμε πως ο Μοχάμεντ Μόρσι ήταν απλά μία ‘μαριονέτα’ του Τούρκου προέδρου.

Γιατί επικράτησε η Μουσουλμανική Αδελφότητα

Ούτε φυσικά είναι βάσιμοι οι ισχυρισμοί πως για την άνοδο των Αδελφών Μουσουλμάνων ευθύνονται αποκλειστικά οι Αμερικανοί, συγκεκριμένα η κυβέρνηση Ομπάμα. Είναι αλήθεια πως η Ουάσιγκτον είχε δει ευνοϊκά τον σχηματισμό της κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο. Ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος είχε προχωρήσει σε σημαντικά ανοίγματα προς το “μετριοπαθές” πολιτικό Ισλάμ.

Η κυβέρνηση Ομπάμα έβλεπε θετικά την εφαρμογή του “τουρκικού μοντέλου” στον αραβικό κόσμο, δηλαδή τον σχηματισμό εκλεγμένων ισλαμικών κυβερνήσεων. Δεν είχε όμως μόνο ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος αυτή την θεώρηση. Αρχικά, ο ίδιος ο αιγυπτιακός στρατός, είχε μερικώς συμβιβαστεί με μία κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων, η οποία σχηματίστηκε το καλοκαίρι του 2012.

Έμοιαζαν ως η ιδανική επιλογή μετά τα γεγονότα της “Αραβικής Άνοιξης”, που οδήγησαν στην ανατροπή του δικτάτορα Χόσνι Μουμπάρακ. Μην ξεχνάμε πως η Μουσουλμανική Αδελφότητα απείχε από τις μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του καθεστώτος Μουμπάρακ. Κατέβασε τους οπαδούς της στον δρόμο, μόλις συνειδητοποίησε πως ο πρώην δικτάτορας ήταν πολιτικά ‘τελειωμένος’. Αν και η οργάνωση ήταν τυπικά απαγορευμένη, η αιγυπτιακή δικτατορία ανέχονταν το πλούσιο κοινωφελές έργο της.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Παναγιώτη Βατικιώτη, έναν από τους σημαντικότερους μελετητές της Μέσης Ανατολής, η Μουσουλμανική Αδελφότητα κατέκτησε την'”πολιτισμική ηγεμονία’ στην Αίγυπτο. Θα προσθέταμε και την “κομματική ηγεμονία”. Κατόρθωσε να “ριζώσει” στην αιγυπτιακή κοινωνία, συγκροτώντας έναν άριστα οργανωμένο μηχανισμό. Εκμεταλλευόμενη τις διαιρέσεις των φιλελεύθερων και των αριστερών παρατάξεων, επικράτησε έναντι του στρατηγού Σαφίκ, ενός ευνοούμενου του παλαιού καθεστώτος.

Τα μοιραία λάθη του Μόρσι

Όμως οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι ψηφίστηκαν ως ‘η λογική του μικρότερου κακού’. Για τα κινήματα που πρωτοστάτησαν στην Αραβική Άνοιξη, ήταν συνεχιστές του παλιού κατεστημένου. Μεγάλα τμήματα της αιγυπτιακής κοινωνίας “έτρεμαν” μία ενδεχόμενη επιβολή της Σαρία, η οποία είχε περίοπτη θέση στο καταστατικό της ισλαμικής οργάνωσης. Αυτή την πραγματικότητα υποτίμησε ο Μοχάμεντ Μόρσι, ο οποίος υπέπεσε σε μία σειρά από μεγάλα πολιτικά λάθη.

Κατ’ αρχήν τον Αύγουστο του 2012, όταν σε μία επίδειξη ηγετικής πυγμής, προχώρησε σε σημαντικές αλλαγές στην ανώτατη ηγεσία του στρατεύματος. Όμως η ρήξη του Μόρσι περιορίστηκε στην κεφαλή του στρατεύματος, αφήνοντας ανέπαφο το αιγυπτιακό “βαθύ κράτος” στην αστυνομία, τις μυστικές υπηρεσίες και στο δικαστικό σώμα. Τότε ο Μοχάμεντ Μόρσι, λανθασμένα όπως αποδείχτηκε, θεώρησε τον εαυτό του “άτρωτο”.

Η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε την επιτυχημένη μεσολάβηση του Αιγύπτιου προέδρου, στην εκτόνωση μίας σοβαρής πολεμικής κρίσης που συγκλόνισε την Γάζα, τον Νοέμβριο του 2012. Ήταν μία πολιτική νίκη του Μοχάμεντ Μόρσι, έναντι του πανίσχυρου Ισραήλ. Τότε ο Αιγύπτιος πρόεδρος αποφάσισε να κεφαλαιοποιήσει την επιτυχία του, για να κυριαρχήσει στο εσωτερικό της χώρας. Προχώρησε στην ψήφιση μιας σειράς διαταγμάτων, τα οποία ενίσχυαν υπέρμετρα τις εξουσίες του.

Ο Μόρσι υπολόγιζε να επαναλάβει το ιστορικό παράδειγμα του συνταγματάρχη Νάσερ. Ο Νάσερ, από άσημος κινηματίας, έγινε λαοπρόβλητος ηγέτης, αξιοποιώντας την αντιπαράθεση με το Ισραήλ στο Σουέζ. Όμως η αιγυπτιακή κοινωνία είχε αλλάξει. Το παλαιστινιακό δεν μονοπωλεί πλέον το ενδιαφέρον της αιγυπτιακής κοινωνίας, όπως τις δεκαετίες του ’50 και του ’60. Ήταν η διαφθορά και η καταπίεση του καθεστώτος Μουμπάρακ, που έβγαλε τον αιγυπτιακό λαό στους δρόμους, όχι η συμμαχία του με το Ισραήλ. Ο Μοχάμεντ Μόρσι απέτυχε να διαβάσει την αιγυπτιακή κοινωνία και το πλήρωσε ακριβά.

Ο αυταρχισμός του ξεσήκωσε ακόμα μια φορά τους Αιγύπτιους, οι οποίοι κατέκλυσαν τους δρόμους. Τα κινήματα που πρωτοστάτησαν στην “Αραβική Άνοιξη”, βρέθηκαν να διαδηλώνουν μαζί με τους οπαδούς του παλιού καθεστώτος, εναντίων των “ισλαμοφασιστών”! Ο δρόμος για μία “σωτήρια” επέμβαση του στρατού είχε πλέον ανοίξει. Η συντριπτική πλειοψηφία των διαδηλωτών και των πολιτικών κομμάτων, επικρότησε την επέμβαση του στρατού εις βάρος των Αδελφών Μουσουλμάνων, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2013.

Βιάστηκε να γίνει ‘ο Ερντογάν της Αιγύπτου’

Ο Αιγύπτιος πρόεδρος βιάστηκε να γίνει ο ‘Ερντογάν της Αιγύπτου’. Όμως ο Ταγίπ Ερντογάν χρειάστηκε να περιμένει χρόνια για να δείξει το αυταρχικό του πρόσωπο και να καταλάβει ολοκληρωτικά την εξουσία. Ο Μοχάμεντ Μόρσι αποπειράθηκε να το κάνει μέσα σε μερικούς μήνες, αποκλειστικά με διατάγματα, χωρίς συμμαχίες στο εσωτερικό. Επίσης ο Αιγύπτιος πρόεδρος, σε αντίθεση με τον Τούρκο ομόλογο του, δεν είχε να αντιτάξει ένα οικονομικό θαύμα στους υποστηρικτές του. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα απέτυχε παντελώς στην διαχείριση της οικονομίας.

Ήταν τέτοια η πολιτική αφέλεια του Μοχάμεντ Μόρσι, που το 2012 όρισε υπουργό Άμυνας τον πρωτεργάτη του πραξικοπήματος και σημερινό ισχυρό άνδρα της Αιγύπτου, τον στρατάρχη Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι, ο οποίος έδωσε οριστικό τέλος στα σενάρια εκδημοκρατισμού της Αιγύπτου. Μέτα την βίαιη διάλυση των υποστηρικτών του Μόρσι, προχώρησε σε ένα κύμα καταστολής εις βάρος των υπόλοιπων πολιτικών κομμάτων της Αιγύπτου.

Εντύπωση προκαλεί που δεν είδαμε την παραμικρή αντίδραση στον αραβικό κόσμο, για το ‘σκοτεινό’ τέλος του Μοχάμεντ Μόρσι. Ακόμα και οι Άραβες ομοϊδεάτες του αδιαφόρησαν για το τέλος του. Δεν είδαμε κάποια αντίδραση από τη Χαμάς, το παλαιστινιακό παρακλάδι της Αδελφότητας. Αντιθέτως, η παλαιστινιακή οργάνωση συνεργάζεται αρμονικά με το στρατιωτικό καθεστώς της Αιγύπτου.

Οι ογκώδεις διαδηλώσεις στον αραβικό κόσμο, τις οποίες προσδοκούσε η Μουσουλμανική Αδελφότητα, απλά δεν ήρθαν ποτέ. Ούτε καν στην Ιορδανία, όπου οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είναι επίσης ισχυροί. Μάλλον γιατί η ισλαμική οργάνωση συμμετέχει κανονικά στην νομή της εξουσίας, μαζί με την δυναστεία Χουσεϊν. Επομένως, σε αντίθεση με τις προσδοκίες Ερντογάν, ο Μοχάμεντ Μόρσι δεν μετατράπηκε σε “μάρτυρα” του πολιτικού Ισλάμ.

Η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι πλέον στα όρια πλήρους διάλυσης στην Αίγυπτο. Η κυβέρνηση Τραμπ σκέφτεται να τους κατατάξει στην λίστα των τρομοκρατικών οργανώσεων, όπως έχει κάνει ήδη το καθεστώς Σίσι. Μαζί με το βιολογικό τέλος του Αιγύπτιου ηγέτη, μοιάζει να έχουμε και το οριστικό πολιτικό τέλος των Αδελφών Μουσουλμάνων. Διότι, εκτός του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, κανείς δεν θυμήθηκε τον Μοχάμεντ Μόρσι. Ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος της Αιγύπτου πέθανε στο δικαστήριο, απολύτως ξεχασμένος.