Αρχή διατλαντικού διαζυγίου στο Μόναχο;

Τον Σεπτέμβριο του 1938, ο Νέβιλ Τσάμπερλεν γύρισε από το Μόναχο, ανεμίζοντας το σύμφωνο με την υπογραφή του Χίτλερ, λέγοντας στον Τύπο ότι θα υπάρξει «ειρήνη στην εποχή μας». Ο Ουίνστον Τσόρτσιλ τότε του είχε πει: «Σας δόθηκε η επιλογή μεταξύ πολέμου και ατιμίας. Διαλέξατε την ατιμία και θα έχετε πόλεμο». Πολλοί στην Ευρώπη βρίσκουν παραλληλισμούς του τότε με το σήμερα.

Πέρα από την προφανή εγκατάλειψη της Ουκρανίας, στην οποία δεν αναφέρθηκε ο Αμερικανός αντιπρόεδρος στην επικριτική προς τους Ευρωπαίους ομιλία του στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια, το “Μόναχο” δείχνει να αποκτά μια νέα διάσταση: Την οικειοθελή παραίτηση των ΗΠΑ από την παγκόσμια ηγεμονία.

Οι Αμερικανοί Υπουργοί Άμυνας και Εξωτερικών έδειξαν ότι οι ΗΠΑ αποδέχεται τον πολυπολικό κόσμο, που θέλουν τόσο πολύ η Ρωσία, η Κίνα και άλλες χώρες. Αυτό “έδεσε” με την ομιλία Βανς που ορισμένοι Ευρωπαίοι ερμήνευσαν σαν «την έναρξη μιας διατλαντικής διαδικασίας διαζυγίου», σύμφωνα με τον Αμερικανό αναλυτή Ρίτσαρντ Φοντέν. «Η απειλή που με ανησυχεί περισσότερο για την Ευρώπη δεν είναι η Ρωσία, ούτε η Κίνα, δεν είναι οποιοσδήποτε άλλος εξωτερικός παράγοντας. Αυτό που με ανησυχεί είναι η απειλή από μέσα» είπε ο Βανς.

Πρόσθεσε ότι η Ευρώπη έχει υποχωρήσει από τις πιο θεμελιώδεις αξίες της, καταπιέζοντας τον συντηρητικό λόγο και τους συντηρητικούς πολιτικούς παράγοντες. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες είχαν αρχίσει να φοβούνται. Επικαλούμενος την επίθεση ενός Αφγανού σε πλήθος κόσμου λίγο έξω από την περίμετρο ασφαλείας, ο Βανς είπε ότι η Ευρώπη δρέπει τους καρπούς της ανεξέλεγκτης μαζικής μετανάστευσης.

Και λιγότερο από δύο εβδομάδες πριν από τις γερμανικές εκλογές, κάλεσε τα κύρια κόμματα να εγκαταλείψουν το “τείχος προστασίας” που επέβαλαν για να κρατήσουν το ακροδεξιό AfD εκτός εξουσίας. Αυτή δεν ήταν η ομιλία που περίμεναν οι Ευρωπαίοι, ή ακόμη και πολλοί Αμερικανοί. Οι Ευρωπαίοι δυσανασχέτησαν με την ανάμειξη στις εσωτερικές τους υποθέσεις, αν και θα έπρεπε να σκεφθούν πόσο οι ίδιοι είχαν αναμιχθεί στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές, κατακεραυνώνοντας τον Τραμπ.

Οι τράμπες με Πούτιν

Μετά, οι Ρούμπιο και Γουόλτς πήγαν στο Ριάντ για τις συνομιλίες με την ρωσική αντιπροσωπεία, χωρίς ευρωπαϊκή και ουκρανική συμμετοχή. Το αντικείμενο των συζητήσεων ήταν η εξομάλυνση των σχέσεων ΗΠΑ-Ρωσίας και στη συνέχεια μία συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία, ώστε να ξεκλειδώσει η πόρτα για συνεργασία με τη Ρωσία γεωπολιτικά. Ο Τραμπ είπε μάλιστα ότι ήθελε να καλέσει τον Πούτιν, ο οποίος αντιμετωπίζει ένταλμα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, πίσω στην G-7 για να ξαναγίνει G-8.

Ο Τραμπ δρα και η Ευρώπη αντιδρά. Ο Τραμπ δημιούργησε το σκηνικό πριν τη Διάσκεψη του Μονάχου, σοκάροντας τους Ευρωπαίους. Ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας Χέγκσεθ δήλωσε σε σύνοδο του ΝΑΤΟ ότι η Ουκρανία δεν θα ανακτήσει τα χαμένα εδάφη της, ότι  αμερικανικά στρατεύματα δεν θα σταλούν στην Ουκρανία μετά την κατάπαυση του πυρός και ότι η Ουκρανία δεν θα γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Αν και λίγοι Ευρωπαίοι αμφισβήτησαν το αληθές των παρατηρήσεων του Χέγκσεθ, δήλωσαν ομοφώνως ότι ήταν λάθος τακτικής. Τέτοιες παραχωρήσεις πρέπει να συζητούνται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κι όχι να παραχωρούνται εκ των προτέρων διαπραγματευτικά χαρτιά.

Ο Χέγκσεθ φάνηκε να στρογγυλεύει τα σχόλιά του μια μέρα αργότερα και ο Βανς είπε ότι «όλα είναι στο τραπέζι». Οι Ευρωπαίοι φοβούνται ότι θα παραγκωνιστούν από την Ουάσιγκτον, ενώ οι Ουκρανοί ανησυχούν μήπως τους επιβληθεί μία κακή συμφωνία. Ο Τραμπ θέλει τερματισμό του πολέμου, αλλά δεν λέει με ποιους όρους. Και ενώ, οι Ευρωπαίοι ανέμεναν τον Βανς να ξεκαθαρίσει τις προθέσεις των ΗΠΑ για την Ουκρανία, αυτός πρόσθεσε αβεβαιότητα.

Αλλαγή προσδοκιών

Οι Γερμανοί πολιτικοί αντέδρασαν σκληρά, ίσως γιατί η ομιλία Βανς αυτούς στιγμάτισε περισσότερο. Όπως είπε ο Πρόεδρος Σταϊνμάγιερ «Είναι σαφές ότι η νέα αμερικανική κυβέρνηση έχει μια κοσμοθεωρία που είναι πολύ διαφορετική από τη δική μας, που δεν δείχνει κανέναν σεβασμό για τους καθιερωμένους κανόνες, για συνεργασίες που έχουν αναπτυχθεί εδώ και πολύ καιρό και για την εμπιστοσύνη που έχει χτιστεί με την πάροδο του χρόνου». Ο Σταϊνμάγιερ βέβαια δεν είπε ότι η Γερμανία ουσιαστικά διέλυσε τις ένοπλες δυνάμεις της και με τις πολιτικές “ανοικτών συνόρων” προκάλεσε έναν κατακλυσμό μεταναστών που έπληξε όλη την Ευρώπη.

Ο Γερμανός υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους παρατήρησε ότι ο Βανς «συγκρίνει μέρη της Ευρώπης με αυταρχικά καθεστώτα. Αυτό δεν είναι αποδεκτό». Ο καγκελάριος Σολτς είπε ότι η δέσμευση “ποτέ ξανά” είναι ασυμβίβαστη με την υποστήριξη στο κόμμα AfD. Άλλοι, όμως, είδαν διαφορετικά μηνύματα στην ομιλία Βανς. Οι Ευρωπαίοι χωρίστηκαν σε όσους άρεσε η ομιλία του αντιπροέδρου και στους άλλους που οργίστηκαν. Η Ευρώπη δέχτηκε κριτικές που οι ΗΠΑ συχνά απεύθυναν σε χώρες του Παγκόσμιου Νότου.

Ορισμένοι Ευρωπαίοι είδαν την ομιλία ως την έναρξη μιας διαδικασίας διαζυγίου, καθώς στα μάτια τους η Ουάσιγκτον νοιάζεται πλέον για τα εσωτερικά ζητήματα στην Ευρώπη, περισσότερο από τις εξωτερικές απειλές. Όσον αφορά τις εξωτερικές απειλές, το μήνυμα των ΗΠΑ είναι ότι είστε μόνοι σας. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι αυτή ήταν η κλήση αφύπνισης που χρειαζόταν επιτέλους η Ευρώπη για να διεκδικήσει τη δική της ανεξαρτησία, ενότητα και ισχύ.

Μερικοί μάλιστα πρότειναν ότι η περιφρόνηση της Ευρώπης θα ωθούσε την ήπειρο στα χέρια της Κίνας. Ο υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Γι έκανε παρατηρήσεις που χαιρέτησαν τη στενότερη κινεζο-ευρωπαϊκή συνεργασία, ως μια εναλλακτική για τους δεσμούς με τις ΗΠΑ. Ορισμένοι Ευρωπαίοι είπαν ότι μπορεί να κοιτάξουν προς το Πεκίνο για εταιρική σχέση. Αυτό, ωστόσο, φαίνεται τραβηγμένο.

Το χάσμα αξιών και συμφερόντων μεταξύ Ευρώπης και Πεκίνου κάνει τις διαφορές με τις ΗΠΑ να φαίνονται ασήμαντες. Η Κίνα βρίσκεται στην άλλη πλευρά της μεγαλύτερης σύρραξης στην Ευρώπη από το 1945 και απολαμβάνει μια οιονεί συμμαχία με τη Ρωσία. Το Πεκίνο δεν πρόκειται να υπερασπιστεί την Ευρώπη, ούτε να εκπληρώσει κανέναν από τους ρόλους ασφαλείας που είχαν οι ΗΠΑ.

Μετά το Μόναχο, η Ουκρανία διχάζει

Ένα πρόσθετο συμπέρασμα από τη φετινή Διάσκεψη στο Μόναχο είναι ότι η Ουκρανία έχει γίνει αιτία ενδο-νατοϊκής διχόνοιας. Τα τελευταία τρία χρόνια, οι σύμμαχοι ήταν ενωμένοι και αποφασιστικοί στη βοήθεια προς την Ουκρανία και την τιμωρία της Ρωσίας. Η πεποίθησή τους ότι με τη βοήθεια της Δύσης η Ουκρανία θα νικήσει είναι πλέον εκτός συζήτησης, η αίσθηση απειλής από τη Ρωσία δε ενώνει το ΝΑΤΟ στην Ευρώπη. Η πολιτική Τραμπ, όμως, διχάζει. Η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ Κάγια Κάλλας, αναφερόμενη στην πολιτική Τραμπ την χαρακτήρισε κατευνασμό.

Η Ουάσιγκτον πιέζει τις ευρωπαϊκές χώρες να προσδιορίσουν τα στρατεύματα και τις δυνατότητες που θα μπορούσαν να αφιερώσουν για την προστασία της Ουκρανίας μετά τον τερματισμό της σύρραξης, αλλά Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν στα παρασκήνια ότι δεν μπορούν να στείλουν στρατό στην Ουκρανία, χωρίς τις ΗΠΑ. Ο Βανς δεν έδωσε λεπτομέρειες για το σχέδιο Τραμπ σχετικά με την Ουκρανία. Απλά δεν υπάρχει σαφές σχέδιο! Τι θα κάνει και τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη, όμως, γι’ αυτό;

Η Ευρώπη δεν μπορεί πλέον να προσποιείται, ότι η πολιτική των ΗΠΑ θα επανέλθει μόλις τελειώνει η θητεία του Τραμπ. Ο Βανς είναι μόλις 40 ετών και θεωρείται κληρονόμος του νεο-απομονωτικού κινήματος America First. Ο Βανς, όπως και ο Τραμπ τρέφουν ελάχιστο σεβασμό για την “εντελώς αριστερή Ευρώπη”! Όλα υποδηλώνουν ότι η μεταπολεμική διατλαντική σχέση έχει διαρραγεί. Η ομιλία του Βανς στην ίδια Διάσκεψη του Μονάχου πριν ένα χρόνο, όταν ήταν ακόμη γερουσιαστής, είχε τίτλο: «Η Ευρώπη πρέπει να σταθεί στα πόδια της για την άμυνα».

Πίσω από την απογοήτευση και τους φόβους της εγκατάλειψης κρύβεται ένα ερώτημα για τους Ευρωπαίους: Τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη; Στο Μόναχο έγιναν κάποιες συζητήσεις για ευρωπαϊκή στρατιωτική δύναμη, καινοτομία, παραγωγικότητα και γεωπολιτική αυτάρκεια. Το πιο συγκεκριμένο ευρωπαϊκό αποτέλεσμα της διάσκεψης του 2025, ήταν μια νέα σειρά συναντήσεων. Η ΕΕ πραγματοποίησε έκτακτη συνεδρίαση των υπουργών Εξωτερικών στο Μόναχο την Κυριακή. «Μια ισχυρότερη και πιο κυρίαρχη Ευρώπη», έγραψε ο Μακρόν: «Ας το κάνουμε να συμβεί τώρα». Αυτό, ωστόσο, είναι ευχή. Κατά πάσα πιθανότητα, η Ευρώπη θα εμπλακεί σε ατέρμονες συζητήσεις, θα δημιουργήσει επιτροπές επί επιτροπών, θα ασχολείται με την εμφάνιση και όχι την ουσία…