Μουμπάρακ: Αυλαία για τον τελευταίο Άραβα ηγέτη της παλιάς φρουράς

«Ο Χόσνι Μουμπάρακ ήταν η επιτομή ενός συγκεκριμένου τύπου Άραβα ηγέτη: έντονη υπεράσπιση του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους, φόβο για το Ιράν και τους Άραβες πελάτες του, προθυμία να κινηθεί κόντρα στο λαϊκό αίσθημα για να διατηρήσει τους δεσμούς με τη Δύση. Και στον πυρήνα του; Μια ακλόνητη πεποίθηση ότι μόνο ένα βαρύ χέρι ήταν ικανό να κυβερνά την αραβική πολιτεία».

Είναι ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα άρθρου της Wall Street Journal για τον πρώην πρόεδρο της Αιγύπτου και έναν από τους μακροβιότερους ηγέτες του αραβικού κόσμου, που πέθανε σε νοσοκομείο του Καίρου, σε ηλικία 91 ετών. Όπως οι περισσότεροι Άραβες ηγέτες, έτσι και ο Μουμπάρακ, ήταν τυφλά ερωτευμένος με την εξουσία, την οποία ουδέποτε προθυμοποιήθηκε να εγκαταλείψει.

Ο Μουμπάρακ, πρώην επικεφαλής της αιγυπτιακής πολεμικής αεροπορίας και ήρωας του πολέμου του Γιομ Κιπούρ, είχε αναλάβει την εξουσία, κυριολεκτικά, “δια πυρός και σιδήρου”. Το έναυσμα είχε δώσει η τρομοκρατική επίθεση των φανατικών ισλαμιστών που αιματοκύλισε την εξέδρα των επισήμων, στην στρατιωτική παρέλαση για τον εορτασμό της αραβικής “νίκης” του Γιομ Κιπούρ, στις 6 Οκτωβρίου του 1981.

Από την επίθεση σκοτώθηκε ο πρόεδρος Ανουάρ Σαντάτ, ο πρώτος Άραβας ηγέτης που αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ και δεκάδες άλλοι επίσημοι. Την επόμενη μέρα, δεκάδες Αιγύπτιοι αστυνομικοί έπεσαν νεκροί από τις σφαίρες της Αλ Τζιχάντ, της οργάνωσης που ήταν υπεύθυνη για την δολοφονία του Σαντάτ. Ο Μουμπάρακ, τότε αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση του Σαντάτ, είχε γλιτώσει σαν από θαύμα και ανέλαβε τις τύχες της Αιγύπτου στην πιο ταραγμένη περίοδο της νεότερης ιστορίας της.

Μουμπάρακ και Μουσουλμανική Αδελφότητα

Πολύ πριν την εμφάνιση της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους, ήταν η Αίγυπτος που ήρθε πρώτα αντιμέτωπη με το “τέρας” του ισλαμικού εξτρεμισμού. Ο ακήρυχτος πόλεμος του Αιγύπτιου προέδρου με την τρομοκρατία της Αλ Τζιχάντ και της Γκεμά αλ Ισλαμίγια, κράτησε γύρω στα δεκαέξι χρόνια και προκάλεσε πάνω από 2000 χιλιάδες θύματα. Εν μέσω σφαγών και βομβιστικών επιθέσεων, ο Μουμπάρακ κατάφερε να μείνει πιστός στην πολιτική του Σαντάτ, η οποία στηρίζονταν σε τρεις άξονες.

Στον φιλοδυτικό προσανατολισμό της Αιγύπτου, στην διαφύλαξη της ειρήνης με το Ισραήλ και στα ανοίγματα προς την Μουσουλμανική Αδελφότητα, την κυριότερη οργάνωση του πολιτικού Ισλάμ στον αραβικό κόσμο. Αν και ο Σαντάτ έμελλε να πληρώσει με την ζωή του την ανίερη συμμαχία του με τους ισλαμιστές, ο Μουμπάρακ έμοιαζε πιο πανούργος στον χειρισμό της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Μπορεί να την έθεσε υπό απαγόρευση, όμως στην πράξη ανέχονταν το πλούσιο κοινωνικό έργο της οργάνωσης.

Στην πραγματικότητα, το καθεστώς βρήκε ένα ιδιότυπο “modus vivendi” με την Αδελφότητα. Από την μία πλευρά την κατηγορούσε για υποστήριξη της τρομοκρατίας, όμως από την άλλη δεν έκανε τίποτα για διαλύσει τους μηχανισμούς της. Ο λόγος είναι απλός. Σε ένα καθεστώς που, με την πάροδο του χρόνου, γινόταν όλο και περισσότερο τυραννικό και διεφθαρμένο, η φιλανθρωπία της Αδελφότητας έμοιαζε ως ένα ιδανικό αντίβαρο έναντι των ανατρεπτικών ιδεών των κομμουνιστών και του “ιού” της φιλελεύθερης δημοκρατίας.

Τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης

Ο Μουμπάρακ ήταν πεπεισμένος πως ο φιλοδυτικός του προσανατολισμός θα λειτουργούσε ως “ασπίδα προστασίας” για το καθεστώς του. Όμως αποδείχτηκε πως έκανε λάθος. Όταν ξέσπασαν οι διαδηλώσεις της Αραβικής Άνοιξης, τον Ιανουάριο του 2011, η Δύση γρήγορα τον εγκατέλειψε. Ο Μπαράκ Ομπάμα είχε ζητήσει επιτακτικά την μεταβίβαση της εξουσίας στην Αίγυπτο, λέγοντας εκείνο το μνημειώδες «τώρα».

Είναι χαρακτηριστικό πως ο Μουμπάρακ, ερωτευμένος με την εξουσία μέχρι τέλους, αρνούνταν επίμονα να παραιτηθεί. Η μοναδική του παραχώρηση ήταν να διορίσει αντιπρόεδρο, για πρώτη φορά κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του. Δεν αποτέλεσε καμία έκπληξη πως η επιλογή του Ομάρ Σουλεϊμανί, μιας “σκοτεινής” φιγούρας των αιγυπτιακών μυστικών υπηρεσιών, ουδόλως πέτυχε να κατευνάσει την οργή των διαδηλωτών.

Ο Μουμπάρακ υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την εξουσία όταν συνειδητοποίησε πως είχε χάσει πλέον τον έλεγχο του στρατού. Ακολούθησε η πρώτη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση των Αδελφών Μουσουλμάνων, η οποία γρήγορα τερματίστηκε μετά το πραξικόπημα που έφερε στην εξουσία τον στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Ήταν το τέλος για το βραχύβιο πείραμα της Αραβικής Άνοιξης, για το οποίο γράφτηκαν πολλά.

Όμως, σίγουρα, το τελευταίο που ήθελαν οι διαδηλωτές που είχαν ξεσηκωθεί κατά του Μουμπάρακ, ήταν ένα ισλαμικό καθεστώς, όπως σχεδίαζε η ηγεσία της Αδελφότητας. Είναι ο λόγος που εκατομμύρια Αιγύπτιοι χαιρέτησαν την σωτήρια επέμβαση του στρατού και την ανάληψη της εξουσίας από τον Σίσι. Ξεκίνησε μία νέα εποχή στις σχέσεις με την Αδελφότητα, η οποία θεωρείται πλέον ως «τρομοκρατική οργάνωση» από το καθεστώς Σίσι. Ένα καθεστώς, που φρόντισε να ρίξει “στα μαλακά” τον Μουμπάρακ, ο οποίος βαρύνονταν με πολλές κατηγορίες για διαφθορά.

Το τέλος ενός “δεδομένου” συμμάχου

Πράγματι προκαλεί εντύπωση πως η Αίγυπτος, η μεγαλύτερη χώρα του αραβικού κόσμου και ιδρυτικό μέλος του Κινήματος των Αδέσμευτων, μετατράπηκε στα χρόνια του Μουμπάρακ, σε έναν “γεωπολιτικό νάνο”. Η διπλωματική “αφωνία” της Αιγύπτου ήταν εκκωφαντική για όλα τα διεθνή ζητήματα, από την εισβολή του υιού Μπους στο Ιράκ, μέχρι και για το Παλαιστινιακό.

Στον αντίποδα, η Αίγυπτος του Σίσι, παίζει “το χαρτί” του αραβικού εθνικισμού, όχι εις βάρος των ΗΠΑ ή του Ισραήλ, αλλά έναντι των νεοοθωμανικών επιδιώξεων της Τουρκίας στην Λιβύη και την Συρία. Την στιγμή που ο Μουμπάρακ ήταν απόλυτα εξαρτημένος από τις ΗΠΑ, ο Σίσι επιδιώκει ισορροπημένες σχέσεις με Κίνα και Ρωσία. Την στιγμή που ο Μουμπάρακ κατηγορούσε μονίμως το Ιράν για «εξαγωγή της τρομοκρατίας», ο Σίσι επιδιώκει “γέφυρες” με την Τεχεράνη, δίνοντας τέλος στα αμερικανοκίνητα σενάρια για ένα “αραβικό ΝΑΤΟ”.

Η δυναμική επαναφορά της Ρωσίας στην Μέση Ανατολή, το τέλος της αμερικανικής εξάρτησης από το πετρέλαιο του αραβικού κόσμου και ο διευρυμένος ρόλος δυνάμεων, όπως το Ιράν, δείχνουν πως πλέον είμαστε σε μία νέα εποχή στην Μέση Ανατολή. Μια εποχή που σηματοδοτεί το τέλος της αμερικανικής πρωτοκαθεδρίας των προηγούμενων δεκαετιών. Ο εκλιπών Χόσνι Μουμπάρακ πίστευε πως αυτή θα διαρκούσε για πάντα, όπως και η εξουσία του. Αποδείχτηκε πως και πάλι έκανε λάθος.