Μπορεί η Δύση να υπερβεί την κρίση ηγεμονίας της;

Η Δύση βρίσκεται στο επίκεντρο ενός ρευστού διεθνούς περιβάλλοντος και αντιμετωπίζει σειρά σημαντικών προκλήσεων. Οι δυτικές αντιδράσεις επιβάλλεται να είναι έγκαιρες και αποφασιστικές. Μία από τις πλέον σημαντικές περιοχές ενδιαφέροντος αποτελεί η Ανατολική Μεσόγειος, παραδοσιακά δυτικής επιρροής, της οποίας οι ασταθείς εξελίξεις απαιτούν πρόβλεψη και ρεαλισμό. Σκοπός του παρόντος και του επόμενου άρθρου είναι να περιγράψουν την κατάσταση διεθνώς και στην Ανατολική Μεσόγειο, να εντοπίσει τις πηγές αστάθειας και να προτείνει την βέλτιστη προσέγγιση για τα δυτικά συμφέροντα.

Η σταδιακή μετατροπή του διεθνούς συστήματος σε πολυπολικό αμφισβητεί την πρωτοκαθεδρία της Δύσεως, η οποία αντιμετωπίζει οικονομικά, ενεργειακά, δημογραφικά και μεταναστευτικά ζητήματα. Η συμμαχία των BRICS αυξάνει τα μέλη της σε 11 (έπεται συνέχεια), ισχυροποιείται σε κρίσιμους πόρους, λειτουργεί δική της αναπτυξιακή τράπεζα και κυοφορεί δικό της νόμισμα.

Κρίσιμο μέγεθος αποτελεί ο βαθμός ελέγχου των θαλασσίων γραμμών επικοινωνιών. Αποτελεί θετική εξέλιξη για την Δύση η πρόθεση εμπορικής και ενεργειακής συνδέσεως της Ινδίας με τον Περσικό Κόλπο και την Ευρώπη, ενώ κρίνεται ως φυσικό και σκόπιμο η διασύνδεση αυτή να συμπεριλάβει τον άξονα Ελλάς-Κύπρος-Ισραήλ.

Τα δυτικά ζωτικά συμφέροντα στην Αφρική πλήττονται διαρκώς, επ’ ωφελεία κυρίως της Κίνας, της Ρωσίας και της Τουρκίας. Τα πραξικοπήματα στο Μάλι (2020), Τσαντ (2021), Μπουργκίνα Φάσο (τρεις φορές εντός του 2022) και Νίγηρα (2023) και η μερική αποχώρηση των δυτικών επιβεβαιώνουν το γεγονός. Στην Αφρική συνυπάρχουν πολλαπλές πηγές αστάθειας, με ότι αυτό σημαίνει για το μέλλον της γηράσκουσας Ευρώπης, ιδιαίτερα από την αναμενόμενη ραγδαία αύξηση της μαζικής παρανόμου μεταναστεύσεως πληθυσμών.

Τα πλέον των 25 εκατομμυρίων μεταναστών στην Ευρώπη από Αφρική και Ασία προκαλούν ζητήματα κοινωνικής συνοχής, ασφαλείας (επιρροή επ’ αυτών από ξένα κέντρα) και απειλείται η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση λόγω της ανόδου ακραίων πολιτικών κομμάτων. Κύριο αίτιο των επιπτώσεων αυτών αποτελεί η διαφορά αξιακού κώδικα της πλειοψηφίας των εν λόγω μεταναστών (θεοκρατία έναντι κοσμικού κράτους) η οποία καθιστά λίαν δυσχερή την αφομοίωσή τους.

Ουκρανία και Βαλκάνια

Σύμφωνα με τις ενδείξεις η ιδιαιτέρως δαπανηρή σύγκρουση στην Ουκρανία θα συνεχισθεί και εντός του 2024. Τυχόν αποτυχία της ουκρανικής αντεπιθέσεως θα δοκιμάσει την δυτική συνοχή, ενώ η επιτυχία της αναμένεται να κλιμακώσει την σύγκρουση σε επικίνδυνο επίπεδο. Σε ενδεχόμενες διαπραγματεύσεις των δύο πλευρών, η Ουκρανία θα πρέπει να είναι αρκούντως ισχυρή ώστε να θέτει όρους για ένα μέλλον δίχως νέες εισβολές, διαφορετικά ουδείς μπορεί να προβλέψει τα όρια των ηγεμονικών ρωσικών φιλοδοξιών στην Ευρώπη. Το αποτέλεσμα των εκλογών του 2024 στις ΗΠΑ, καθώς και το ενδεχόμενο ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στην αμερικανική ήπειρο, θα είναι καθοριστικά για τις περαιτέρω εξελίξεις.

Οι εύθραυστες ισορροπίες στα Βαλκάνια δικαιολογούν τον τίτλο τους ως “η πυριταποθήκη της Ευρώπης”. Οι ιστορικές αντιπαλότητες, οι εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες, το ακραίο Ισλάμ, οι δυσλειτουργίες του κράτους δικαίου, η διαφθορά, τα κρατικά ηγεμονικά επεκτατικά οράματα και τα συμφέροντα περιφερειακών και μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή, συνθέτουν ένα επικίνδυνο περιβάλλον, το οποίο απομακρύνει χρονικά την ένταξη κρατών της περιοχής στους δυτικούς θεσμούς.

Η μακρά επανάπαυση της Ευρώπης στην εξάρτηση από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες δοκιμάζει σήμερα την ενεργειακή της ασφάλεια, μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Η πράσινη μετάβαση αποτελεί θεμιτό, αλλά δαπανηρό και μακροπρόθεσμο σκοπό. Έως τότε η Ευρώπη θα πρέπει να βελτιστοποιήσει τις εισαγωγές υδρογονανθράκων και να ελαχιστοποιήσει αποκλειστικούς προμηθευτές ή αποκλειστικές διαδρομές ενεργειακής διελεύσεως, ιδίως μέσω αναξιόπιστων κρατών τα οποία συχνά μετέρχονται εκβιαστικών μεθόδων προς επίτευξη των συμφερόντων τους.

Η γεωπολιτική αξία της Ανατολικής Μεσογείου

Η κρίσιμη γεωπολιτική αξία της Ανατολικής Μεσογείου, εν μέσω τριών ηπείρων και σημαντικών θαλασσίων οδών επικοινωνίας, προκαλεί διακρατικούς ανταγωνισμούς. Σε αντίθεση με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, την έλλειψη ολοκληρωμένης αμερικανικής στρατηγικής για την Ανατολική Μεσόγειο και το εσφαλμένο πολιτικό μήνυμα εγκαταλείψεως της περιοχής έσπευσαν να εκμεταλλευθούν αντιδυτικές δυνάμεις, κρατικές και μη (πχ Ρωσία, Κίνα, Ιράν, ακραίο Ισλάμ κλπ).

Η Ρωσία αποκτά μόνιμη αεροναυτική παρουσία στην Συρία, ενώ το Ιράν επιδιώκει χερσαία γέφυρα επιρροής έως την Ανατολική Μεσόγειο, μέσω Ιράκ, Συρίας και Λιβάνου, προσεγγίζοντας επικίνδυνα το Ισραήλ. Η Ρωσία με την Τουρκία διευκολύνουν το Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας. Στην αστάθεια συμβάλλουν ισλαμικές τρομοκρατικές οργανώσεις, αλλά και κρατικοί σπόνσορες αυτών οι οποίοι τις βοηθούν ή και μετακινούν χιλιάδες ακραία μέλη τους σε “πόλεμο δι’ αντιπροσώπων” (π.χ. πρακτική της Τουρκίας στην Λιβύη).

Κατά συνέπεια η δυτική επένδυση σε αυταρχικά, επαμφοτερίζοντα, καιροσκοπικά ή δομικώς διαφοροποιημένα κράτη αποτελεί κίνηση υψηλού ρίσκου. Οι πολύπλευρες σχέσεις με το σύνολο των κρατών της περιοχής εξυπηρετούν την Δύση αλλά η ανάθεση ρόλου και ελέγχου στην περιοχή θα πρέπει να αφορά κράτη πλήρως προσκείμενα προς αυτήν.

Η Ελλάς δεν ανήκει απλώς στην Δύση, όπως έχει αποδείξει ιστορικά, αλλά είναι η Δύση αφού η σχέση της με αυτήν δεν είναι συγκυριακή, αλλά θεμελιωδώς αξιακή. Το γεγονός ότι ο Ελληνισμός δεσπόζει γεωγραφικά στην Ανατολική Μεσόγειο, σχηματίζοντας συμπαγή γεωπολιτικό χώρο, από την Κέρκυρα έως την Κύπρο, αποτελεί ζωτικό Δυτικό πλεονέκτημα. Οι ελληνικές θάλασσες παρέχουν πρόσβαση σε τρεις ηπείρους και στις πλέον σημαντικές γραμμές επικοινωνιών.

Οι ελληνικές νήσοι και η Κύπρος ελέγχουν την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Σούδα κατέχει μοναδική στρατηγική θέση, ενώ η Αλεξανδρούπολη, Θεσσαλονίκη και Καβάλα συνδέονται μέσω των λιμένων τους με την ευρωπαϊκή ενδοχώρα, παρακάμπτοντας τα Στενά. Προφανή αξία έχουν οι λιμένες Πειραιώς αλλά και της Δυτικής Ελλάδος όπως των Πατρών, Κερκύρας και Ηγουμενίτσας.

Ο ρόλος της Τουρκίας

Η θεοκρατική, αναθεωρητική και αυταρχική Τουρκία απομακρύνεται δομικά από την Δύση, ερχόμενη σε αντίθεση με αυτήν σε αρκετές περιοχές ενδιαφέροντος. Με τα πολιτικά εργαλεία του παντουρανισμού, πανισλαμισμού και νεοθωμανισμού, καθώς και με την επένδυση στην στρατιωτική ισχύ (ένοπλες δυνάμεις, αμυντική βιομηχανία, βάσεις σε επιλεγμένα κράτη κλπ), η Τουρκία επιδιώκει την υλοποίηση των αποσταθεροποιητικών ηγεμονικών φιλοδοξιών της (επέκταση σε βάρος γειτόνων, ευρύτερη επιρροή).

Είναι έκδηλη η τουρκική τάση προς στρατηγική αυτονομία, με ταυτόχρονη προσέγγιση της Ευρασίας και του μουσουλμανικού κόσμου (στενές σχέσεις με Ρωσία, Κίνα, Πακιστάν, Ιράν, Αζερμπαϊτζάν, τουρκόφωνα κράτη Κεντρικής Ασίας, Αδελφοί Μουσουλμάνοι, Χαμάς, Ισλαμικό Κράτος, παραστρατιωτικές ισλαμικές οργανώσεις στην Συρία, ισχυρή διείσδυση στην Αφρική και Μέση Ανατολή, απόπειρες προσεγγίσεως των BRICS και Οργανισμού Συνεργασίας της Σανγκάης κλπ).

Η Τουρκία είναι παρούσα και στην Ευρώπη με εκατομμύρια Μουσουλμάνων Τούρκων ή Μουσουλμάνων μεταναστών επί των οποίων επιδρά και κατευθύνει την ψήφο και την συμπεριφορά τους. Με τον τρόπο αυτό η Τουρκία δύναται να ασκεί εκβιαστικά την πολιτική της (π.χ. ένταξη Σουηδίας στο ΝΑΤΟ έναντι αεροσκαφών F16, μη εργαλειοποίηση μεταναστών έναντι χρημάτων, ενταξιακή πορεία στην ΕΕ άνευ πληρώσεως κριτηρίων, εξάλειψη κυρώσεων κατά Τουρκίας, παρά την παραβίαση κανόνων και την φιλορωσική της πολιτική κλπ).

Μέρος των δυτικών κέντρων λήψεως αποφάσεων διατηρεί την ψευδαίσθηση ότι η Τουρκία εξακολουθεί να είναι απαραίτητη ως ανάχωμα κατά της Κίνας και της Ρωσίας. Στο πλαίσιο αυτό οι ΗΠΑ ανέχονται και κατευνάζουν την Τουρκία, τραυματίζοντας το κύρος τους. Προβληματίζει η χρονική σύμπτωση των επικειμένων αποφάσεων για ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, με το ζήτημα αποκτήσεως αεροσκαφών F16 viper από την Τουρκία και την συνάντηση των υπουργών Μπλίνκεν και Φιντάν, την ίδια ημέρα της ασκήσεως δικαστικής διώξεως και διαπομπεύσεως του γερουσιαστού Μενέντεζ, τον οποίον ο πρόεδρος Ερντογάν κατηγορούσε προσφάτως.

Η Δύση δεν θα πρέπει να υποκύπτει σε απειλές και εκβιασμούς από την Τουρκία όταν στην τελευταία σοβούν σημαντικά εσωτερικά προβλήματα, όπως η οικονομία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου και κυρίως το διαρκές Κουρδικό ζήτημα, των δεκάδων εκατομμυρίων Κούρδων… Θα εξετάσουμε ειδικότερα τις επιδιώξεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο στο επόμενο άρθρο.