Μπορεί ο ΟΗΕ να διασωθεί και να παίξει τον ρόλο του;

Ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) έχει μέχρι τώρα επιβιώσει για 58 χρόνια περισσότερα από τον προκάτοχό του, την Κοινωνία των Εθνών, ίσως επειδή η αρχική του σύνθεση αποτέλεσε λογική αντανάκλαση της ισορροπίας ισχύος της εποχής, ενώ στην περίπτωση της Κοινωνίας, οι ΗΠΑ δεν τήρησαν την αρχική τους δέσμευση και δεν έγιναν ποτέ μέλος, αφήνοντας έτσι έναν ανισόρροπο οργανισμό, πρόσφορο για εκμετάλλευση.

Όσο και αν ακούγεται υποθετικό, αν οι ΗΠΑ είχαν γίνει μέλος του πνευματικού τέκνου του προέδρου τους, μπορεί να μην είχε λάβει χώρα παγκόσμιος πόλεμος και η Κοινωνία των Εθνών να υπήρχε ακόμα. Ένα πράγμα που συνδέει τους αποτυχημένους οργανισμούς του παρελθόντος με τους σημερινούς είναι ότι οι κυρώσεις δε μοιάζουν αποτελεσματικές.

Οι τελευταίες μάλιστα συνέβαλαν στη δημιουργία των συνθηκών που οδήγησαν στον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο. Βρισκόμαστε, έτσι, σε μια κρίσιμη στιγμή: θα οδηγήσουν οι αναποτελεσματικές κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας σε έναν ακόμα παγκόσμιο πόλεμο, ή θα πρυτανεύσουν η ισορροπία και η λογική, οδηγώντας σε μια θεσμική αναμόρφωση του ΟΗΕ; Ας αναδιφήσουμε στην ιστορία.

Από τις απαρχές του*, ο ΟΗΕ επέδειξε έλλειψη δυνατότητας να επιβληθεί, όπως κατέδειξε η δολοφονία του διαμεσολαβητή του οργανισμού, Κόμη Μπερναντότ, από φανατικούς σιωνιστές Εβραίους στην Παλαιστίνη. Εν τούτοις, παρά τον Ψυχρό Πόλεμο και τις διάφορες τοπικές συρράξεις που προξένησε, άλλος παγκόσμιος πόλεμος δεν έλαβε χώρα. Κακoποιημένος και λαβωμένος, ο ΟΗΕ υπάρχει ακόμα, έχοντας να επιδείξει διάφορες επιτυχημένες (και άλλες όχι τόσο) ειρηνευτικές αποστολές ανά τον κόσμο. Με τα λόγια του Νταγκ Χάμαρσγκιολντ, «τα Ηνωμένα Έθνη δε δημιουργήθηκαν με σκοπό να μας οδηγήσουν στον παράδεισο, αλλά για να μας γλιτώσουν από την κόλαση».

Μάρτυρες ενός παραλογισμού

Το ότι η δομή του ΟΗΕ δεν εκφράζει πλέον την πραγματικότητα σε όρους της παγκόσμιας κατανομής της ισχύος δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί. Η Γενική Γραμματεία και η ετήσια Γενική Συνέλευση εδρεύουν στη Νέα Υόρκη, όπου η αμερικανική ισχύς βαίνει μειούμενη. Ίσως να ήταν θεμιτό οι παραπάνω να μεταφερθούν στην Ελβετία, δεδομένης της ουδετερότητας της τελευταίας και του γεγονότος ότι, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελβετία δεν έχει κακοποιήσει το διεθνές δίκαιο και τον ίδιο τον ΟΗΕ τόσο ανερυθρίαστα, για παράδειγμα με τους βομβαρδισμούς του Βελιγραδίου και την καταστροφή του Ιράκ, για να αναφέρουμε μόνο λίγες από τις περιπτώσεις.

Επί του παρόντος, γινόμαστε μάρτυρες του παραλογισμού της έκκλησης εκ μέρους της Ουκρανίας για αποβολή της Ρωσίας από το Συμβούλιο Ασφαλείας, ακόμα και από τον ΟΗΕ εν γένει. Ποιος γνωρίζει, εν τούτοις, ότι ο Άγιος Αυγουστίνος, ο Θωμάς ο Ακινάτης και o Φραγκίσκος ντε Βιτόρια όλοι αναγνώρισαν την προσάρτηση ως μορφή αποζημίωσης στο πλαίσιο ενός δίκαιου πολέμου;

Και η Ρωσία θα μπορούσε κάλλιστα να δικαιολογήσει βάσιμα την προσάρτηση εδαφών που κάποτε ανήκαν σε αυτήν και δόθηκαν στην Ουκρανία βραχυπρόθεσμα και στα οποία οι ρωσόφωνοι πληθυσμοί στοχοποιήθηκαν από το καθεστώς του Κιέβου. Σε κάθε περίπτωση, οποιαδήποτε σοβαρή κριτική της Ρωσίας θα πρέπει να εξεταστεί αντιπαραθετικά με τις αμερικανικές (και βρετανικές) καταπατήσεις του διεθνούς δικαίου.

Βαδίζοντας σε νέο πόλεμο

Επιστρέφοντας στο βασικό μας θέμα, την αναντιστοιχία της τωρινής δομής του ΟΗΕ με την πραγματικότητα, αυτή εξηγεί γιατί το ΝΑΤΟ επιχειρεί να αναλάβει το ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα, αγνοώντας συχνά τον ΟΗΕ και το διεθνές δίκαιο. Εξηγεί επίσης γιατί ο κόσμος βαδίζει αργά προς ένα παγκόσμιο πόλεμο, ειρήσθω εν παρόδω πυρηνικό. Το 1962, ήταν ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Ου Θαντ, ο οποίος συνέβαλε στην αποφυγή ενός πολέμου μεταξύ ΗΠΑ και Σοβιετικής Ένωσης. Σήμερα αυτό δεν είναι πια δυνατό, κατά βάση εξαιτίας της έλλειψης ισορροπίας. Γιατί, για παράδειγμα, η πυρηνική Ινδία, ως η πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, η έβδομη σε μέγεθος και η πρώτη σε πληθυσμό, να μην αποτελεί μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας; Η Βρετανία και η Γαλλία αποτελούν μικρότερα μεγέθη.

Εν ολίγοις, μια πιο δημοκρατική δομή θα ήταν ζωτικής σημασίας προκειμένου να αποφευχθεί ένας παγκόσμιος πόλεμος. Οι προσπάθειες να ανασυγκροτηθεί ο κόσμος στη βάση της μονοπολικότητας μπορούν μόνο να κάνουν τα πράγματα χειρότερα. Η μονοπολικότητα αποτελεί πλέον παρελθόν από κάθε άποψη, όπως μαρτυρούν οι εξελίξεις. Για παράδειγμα, η Συρία έχει πια επιστρέψει στον Αραβικό Σύνδεσμο, προς μεγάλη δυσαρέσκεια των ΗΠΑ. Το μπλοκ των BRICS και άλλοι διεθνείς οργανισμοί αυξάνουν το ειδικό βάρος τους. Το δολάριο δεν χρησιμοποιείται από όλους. Οι μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου, η Ινδία, η Κίνα και η Ρωσία, είναι κάτι παραπάνω από αντίβαρο στη θνήσκουσα ηγεμονία των ΗΠΑ.

Αν οι ΗΠΑ και ο “χρήσιμος ηλίθιός τους”, το Ηνωμένο Βασίλειο, επιμείνουν με τις απόπειρες μεταρρύθμισης που βασίζονται σε μια ανύπαρκτη ηγεμονία, όπως το άνοιγμα “Γραφείου του ΝΑΤΟ” στην Ιαπωνία, αυτό θα αποτελέσει συνταγή για παγκόσμιο πόλεμο. Καλύτερη θα ήταν μια πολυπολική και δημοκρατική μεταρρύθμιση, που θα κατοπτρίζει την πραγματικότητα. Η επίτευξη, όμως, μια νέας ισορροπίας προϋποθέτει την ανάδυση πολιτικών προσωπικοτήτων. Υπάρχουν αυτές;

*Η Ολλανδία οργίστηκε όταν οι διαπραγματεύσεις για την εγκαθίδρυση των Ηνωμένων Εθνών δεν οδήγησαν σε περισσότερη επιρροή, στο Συμβούλιο Ασφαλείας, για τις μικρές και μεσαίες δυνάμεις.