Μπρος στην Ευρωζώνη τι είναι οι εκλογές!

Μια συνταγματική και πολιτική κρίση, που δεν έχει προηγούμενο, σοβεί στην Ιταλία. Την Κυριακή το βράδυ ο Ιταλός πρόεδρος Σέρτζο Ματαρέλα απέρριψε εκ νέου τον κατάλογο των υποψήφιων υπουργών που του παρουσίασε ο εντολοδόχος πρωθυπουργός Τζουζέπε Κόντε. Πιο συγκεκριμένα, απέρριψε τον προτεινόμενο υπουργό Οικονομικών Πάολο Σαβόνα. Ο Σαβόνα, 81 ετών, είναι ένας από τους πλέον γνωστούς οικονομολόγους της Ιταλίας.

Υπήρξε διευθυντής της Κεντρικής Τράπεζας Ιταλίας και το 1993 υπουργός Βιομηχανίας στην πρώτη κυβέρνηση του τεχνοκράτη (και μετέπειτα προέδρου της Δημοκρατίας) Κάρλο Ατζέλιο Τσάμπι, ενώ αργότερα συνεργάστηκε με τις κυβερνήσεις του Σίλβιο Μπερλουσκόνι. Το στοιχείο, όμως, που τον ανέδειξε στις προτιμήσεις της κυβερνητικής συμμαχίας Λέγκας και Κινήματος 5 Αστέρων ήταν ότι είχε ασκήσει ευθύς εξ αρχής αυστηρή κριτική στην Ευρωζώνη, την οποία θεωρεί «γερμανικό εργαλείο ισχύος».

Λίγο πριν μεταβεί ο εντολοδόχος πρωθυπουργός στο προεδρικό μέγαρο, ο Σαβόνα αισθάνθηκε την ανάγκη να δώσει στη δημοσιότητα γραπτή δήλωση στην οποία συντάσσεται με το κυβερνητικό πρόγραμμα της συμμαχίας Λέγκας και 5 Αστέρων διαψεύδοντας κάθε πρόθεση να οδηγηθεί η χώρα εκτός Ευρωζώνης. Μάταια όμως. Ο μηχανισμός παρεμπόδισης της νέας κυβέρνησης είχε ήδη τεθεί σε λειτουργία.

Βγαίνοντας από το Κυρηνάλιο Μέγαρο, ο Κόντε επέστρεψε την εντολή στον πρόεδρο και αποχώρησε σιωπηρά από το προσκήνιο. Λίγες ώρες αργότερα, ο Ματαρέλα διάβασε μπροστά στις κάμερες δήλωση στην οποία εξηγούσε για ποιον λόγο δεν αποδέχθηκε τον Σαβόνα: Οι απόψεις του εναντίον του κοινού νομίσματος «επιφέρουν κινδύνους για την παραμονή της Ιταλίας στην Ευρωζώνη». Για να γίνει πιο παραστατικός, ο πρόεδρος Ματαρέλα εξήγησε για τη ραγδαία αύξηση του περιβόητου σπρεντ και τον κίνδυνο «να εξανεμιστούν οι αποταμιεύσεις των Ιταλών». Για να γίνει πιο σαφής, ο πρόεδρος Ματαρέλα επανέλαβε ότι η μη αποδοχή του συγκεκριμένου υπουργού βασίζεται στο άρθρο 92 του Συντάγματος που ορίζει ότι ο πρόεδρος «διορίζει το υπουργικό συμβούλιο κατόπιν εισηγήσεως του πρωθυπουργού».

Η ερμηνεία του άρθρου 92 διχάζει τους συνταγματολόγους. Οι περισσότεροι το συνδέουν με τα άρθρα 54 και 95 που απαιτούν από τα μέλη της κυβέρνησης το κατάλληλο «ηθικό ανάστημα» ώστε να «τιμούν» το αξίωμά τους. Πράγματι, πρόεδροι στην Ιταλία έχουν αρνηθεί στο παρελθόν να αποδεχθούν πρόσωπα για τη θέση υπουργού, καθώς επρόκειτο για υποψήφιους οι οποίοι ανήκαν στον συρφετό μαφιόζων και καταδικασθέντων που αποτελούσαν την αυλή του Σίλβιο Μπερλουσκόνι.

Υπερβαίνοντας τις αρμοδιότητες

Αυτή τη φορά, ο πρόεδρος επικαλέστηκε ξεκάθαρα λόγους πολιτικής σκοπιμότητας που ξεπερνούν κατά πολύ τις αρμοδιότητές του. Ενέργεια, την οποία ο ιταλικός τύπος (εμφανώς υποστηρικτικός προς τον πρόεδρο) δεν κατάφερε να δικαιολογήσει. Η άμεση παρέμβαση του Ματαρέλα στην πολιτική γραμμή της νέας κυβέρνησης προκάλεσε εντονότατες αντιδράσεις. Το βράδυ της Κυριακής χιλιάδες ψηφοφόροι του Κινήματος 5 Αστέρων συγκεντρώθηκαν έξω από το Κυρηνάλιο για να διαμαρτυρηθούν. Ο ηγέτης της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι έκανε λόγο για αποπομπή του Ματαρέλα υπό την κατηγορία «παραβίασης του Συντάγματος».

Παρόμοιες δηλώσεις έκανε και η Τζόρτζια Μελόνι, ηγέτις μικρού ακροδεξιού κόμματος. Αρκούν 477 ψήφοι στο Κοινοβούλιο, ενώ το αντιπροεδρικό μέτωπο διαθέτει 518. Αυτό σημαίνει ότι, αριθμητικά, η κίνηση είναι εφικτή. Ελάχιστα εφικτή είναι, αντιθέτως, πολιτικά. Το γνωρίζει καλά ο Ακίλε Οκέτο, ιδρυτής και ηγέτης του Δημοκρατικού Κόμματος της Αριστεράς, ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 κίνησε για πρώτη φορά παρόμοια διαδικασία εναντίον του τότε προέδρου Φραντσέσκο Κοσίγκα. Ύστερα από πολύ χρόνο και πολύ κόπο, η υπόθεση κατέληξε σε φιάσκο.

Όσοι γνωρίζουν τον χριστιανοδημοκρατικής προέλευσης Ματαρέλα του αποδίδουν τη βαθιά πεποίθηση ότι αποτελεί το «τελευταίο πλέον προπύργιο της δημοκρατικής νομιμότητας» ενώπιον της επέλασης των «λαϊκιστών». Πεποίθηση που καλλιεργήθηκε και από τις άοκνες προσπάθειες του Ματέο Ρέντσι, επί της πρωθυπουργίας του οποίου εξελέγη το 2015 στην προεδρία. Κάποια συμβολή πρέπει να είχε και η δολοφονία από τη μαφία του αδελφού του Πιερσάντι Ματαρέλα, περιφερειάρχη τότε της Σικελίας. Για την υπόθεση, η Εισαγγελία του Παλέρμο διεξάγει νέες έρευνες για το σοβαρό ενδεχόμενο να εμπλέκονται στη δολοφονία Ιταλοί νεοφασίστες. Θα μπορούσε, λοιπόν, ως «τελευταίο προπύργιο της δημοκρατικής νομιμότητας», ο πρόεδρος να ερμηνεύσει με κάποια ελευθερία εκείνο το πνεύμα του Συντάγματος που καταδικάζει τον φασισμό (υφέρποντα, στην περίπτωση της Λέγκας). Αλλά ο Ματαρέλα θεώρησε κίνδυνο για την Ιταλία, τον Σαβόνα.

Κοταρέλι: Το δημιούργημα του ΔΝΤ

Ο νέος εντολοδόχος πρωθυπουργός είναι ο Κάρλο Κοταρέλι, δημιούργημα του ΔΝΤ. Στην Ελλάδα έγινε γνωστός το 2010 ως επικεφαλής της ομάδας του Ταμείου η οποία επεξεργάστηκε το θανατηφόρο σχέδιο για την ελληνική οικονομία, εκείνο που προκάλεσε την πτώση κατά 26 μονάδες του ελληνικού ΑΕΠ. Εγκαταστάθηκε στην Ιταλία το 2013 κατόπιν προσκλήσεως του τότε πρωθυπουργού Ενρίκο Λέτα προκειμένου να σχεδιάσει περικοπές στις δημόσιες δαπάνες.

Το σχέδιο του Ματαρέλα ήταν γνωστό ήδη προτού επιτευχθεί η κυβερνητική σύγκλιση των 5 Αστέρων με τη Λέγκα: μια «ουδέτερη» (δηλαδή, τεχνοκρατική) κυβέρνηση που να στηρίζεται σε όλα σχεδόν τα κόμματα και να ασχοληθεί σχεδόν αποκλειστικά με τη σύνταξη του προϋπολογισμού για το προσεχές έτος. Το χρονοδιάγραμμα που ορίζει το ιταλικό Σύνταγμα είναι αυστηρό: έως τα τέλη Σεπτεμβρίου το σχέδιο προϋπολογισμού πρέπει να κατατεθεί στο Κοινοβούλιο και να εγκριθεί εντός του έτους. Ο Ματαρέλα τόνισε πολλές φορές ότι θεωρεί θεμελιώδους σημασίας για την οικονομία της χώρας να εγκριθεί ο προϋπολογισμός εντός χρονοδιαγράμματος. Στο τέλος της διαδικασίας αυτής, στις προθέσεις του Ιταλού προέδρου ήταν να προκηρύξει πρόωρες εκλογές.

Το σχέδιο του Ματαρέλα θα μπορούσε ενδεχομένως να λειτουργήσει προτού διαφανεί η προοπτική μιας κυβέρνησης Λέγκας και 5 Αστέρων. Από τη στιγμή, όμως, που ο πρόεδρος απέτρεψε τη δημιουργία αυτής της κυβέρνησης «προστατεύοντας τη θέση της Ιταλίας στην Ευρώπη», η επιλογή για τη θέση του πρωθυπουργού ενός αξιωματούχου του ΔΝΤ θεωρείται ως ένα ακόμη στοιχείο που μπορεί να φέρει το φάσμα της τρόικας και στην Ιταλία. Στο κλίμα ακραίας πόλωσης, πάντως, είναι μάλλον απίθανο ο «τεχνοκράτης» να εξασφαλίσει ψήφο εμπιστοσύνης. Ενώ η θετική ψήφος του Δημοκρατικού Κόμματος και του Μπερλουσκόνι στον Κοταρέλι θεωρείται δεδομένη, δεν ισχύει το ίδιο για τα δύο μεγαλύτερα κόμματα του Κοινοβουλίου, τη Λέγκα και το Κίνημα 5 Αστέρων.

Πού θα καταλήξει η πρωτοφανής αυτή πολιτική κρίση; Είναι εμφανές ότι το πολιτικό σύστημα και τα ευρωπαϊκά κέντρα εξουσίας που το στηρίζουν θα δώσουν σκληρή μάχη με τους «λαϊκιστές». Τους ίδιους οι οποίοι (έχει αποδειχθεί σε πολλές περιπτώσεις) διαθέτουν χαρακτηριστικά Λερναίας Ύδρας.