Ναζαρμπάγιεφ: Καμμένο χαρτί ο “πατερούλης” του Καζακστάν

Κατά την διάρκεια του πραξικoπήματος που είχαν επιχειρήσει σκληροπυρηνικοί κύκλοι του Κομμουνιστικού Κόμματος εις βάρος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στην Σοβιετική Ένωση τον Αύγουστο το 1991, ο πρόεδρος του Ανώτατου Σοβιέτ του Καζακστάν Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ δεν είχε προχωρήσει σε καμία δημόσια δήλωση, βοηθώντας παρασκηνιακά τον Μπόρις Γιέλτσιν, που ήταν η κύρια απειλή των πραξικοπηματιών (τον οποίο παραδόξως δεν είχαν επιδιώξει να συλλάβουν).

Βέβαια, σύμφωνα με μία άλλη οπτική, τα βαθύτερα κίνητρα γύρω από την σιωπή του Ναζαρμπάγιεφ δεν ήταν αποκλειστικά η στήριξη του στον Γιέλτσιν. Ήταν η στάση αναμονής που είχε επιλέξει να κρατήσει ο Καζακστανός ηγέτης, σε περίπτωση που επικρατούσαν οι πραξικοπηματίες! Ως γνωστόν το πραξικόπημα είχε το αντίθετο αποτέλεσμα των εμπνευστών του: Ήταν αυτό που έδωσε την χαριστική βολή στην Σοβιετική Ένωση, από την οποία το Καζακστάν υπήρξε η τελευταία Σοβιετική Δημοκρατία που ανεξαρτητοποιήθηκε.

Σαν μία σύμπτωση της ιστορίας, ο Ναζαρμπάγιεφ χρωστά την άνοδο του στην εξουσία σε μία άλλη βίαιη εξέγερση στην (πρώην πρωτεύουσα) Αλμάτι: Ήταν η εξέγερση του “Ζελκοστάν” του 1989, εις βάρος του κομμουνιστικού “αφεντικού” του Καζακστάν Γκενάντι Κόλμπιν, η οποία είχε γίνει (και πάλι) λόγω της ανόδου των ενεργειακών τιμών! Με εντολή Γκορμπατσόφ ο Kόλμπιν, (που δεν ήταν Καζακστανός και είχε προκαλέσει αντιδράσεις και για την πολιτική διακρίσεων που ακολουθούσε υπέρ των Ρώσων) μετατέθηκε στην Μόσχα. Ήταν τότε που ανέτειλε το άστρο του Ναζαρμπάγιεφ, ενός αγαπημένου “παιδιού” του Κομμουνιστικού Κόμματος του Καζακστάν.

Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ουδόλως οδήγησε στην δημιουργία δημοκρατικών καθεστώτων, μηδέ της Ρωσίας εξαιρουμένης (απλώς οι Δυτικοί έκλειναν τα μάτια στην διαφθορά και τον αυταρχισμό του καθεστώτος Γιέλτσιν). Στον αντίποδα, υπήρξε μία μετάβαση σε αυταρχικές-κλεπτοκρατικές δεσποτείες, από την ίδια την νομεκλατούρα των “απαράτσικ” του παλιού καθεστώτος. Μία χαρακτηριστική περίπτωση αυτών, ήταν ο Ναζαρμπάγιεφ.

H “φωτισμένη δεσποτεία” του Ναζαρμπάγιεφ

Αν ο Ισλάμ Καρίμοφ στο Ουζμπεκιστάν βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα ισχυρό ισλαμικό κίνημα, ο Χέινταρ Αλίγιεφ του Αζερμπαϊτζάν πολεμούσε τους Αρμένιους στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και αιματηροί πόλεμοι ξεκίνησαν στην Γεωργία και στην Τσετσενία, ο Ναζαρμπάγιεφ δεν χρειάστηκε να καταφύγει στην πολεμική καταστολή, όπως οι παλιοί του σύντροφοι, στα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Μπορεί το Καζακστάν αποτελεί ένα απέραντο μωσαϊκό φυλών και εθνοτήτων, με τους Μουσουλμάνους να πλειοψηφούν σε ποσοστό 70%, όμως το καθεστώς Ναζαρμπάγιεφ κράτησε την κοσμική κληρονομιά της σοβιετικής περιόδου. Το Καζακστάν του Ναζερμπάγιεφ είναι κοσμικό-ανεξίθρησκο κράτος. Όπως έχει γραφτεί χαρακτηριστικά το καθεστώς «δεν πολυσυμπαθούσε» τις μαντίλες, αλλά ήταν άκρως φιλόξενο στον τουρισμό και στους διεθνείς επενδυτές.

Tο καθεστώς καλλιεργούσε την εικόνα της “φωτισμένης δεσποτείας”, αποφεύγοντας τις γραφικές υπερβολές του Σαπαρμουράτ Νιγιαζόφ στο Τουρκμενιστάν, που έμεινε στην ιστορία (μεταξύ άλλων) γιατί καθιέρωσε εθνική αργία προς τιμήν ενός… πεπονιού και είχε υποχρεώσει να διδάσκεται το βιβλίο του “Ρουκνάμα” (που κατά τον ίδιο σε «οδηγεί απ’ ευθείας στον παράδεισο») ακόμα και στις… σχολές οδήγησης!

Πάντως η πτώση του κομμουνισμού όχι μόνο δεν έφερε την δημοκρατία στην Κεντρική Ασία και ειδικότερα στο Καζακστάν, αλλά μάλλον η κατάσταση έγινε πολύ χειρότερη, ακόμα και σε σύγκριση με την ΕΣΣΔ. Αντί των όποιων δημοκρατικών θεσμών καθιερώθηκε η “λατρεία του ηγέτη”, μία προσωπολατρεία που θύμιζε την σταλινική περίοδο, όπως και τα αντίστοιχα ποσοστά στις “εκλογές” που ακολούθησαν, με τον Ναζαρμπάγιεφ να εκλέγεται πρόεδρος το 1999 και το 2005 με το 80% και το 92% (!) των ψήφων και να ονομάζεται “Ηγέτης του Έθνους” το 2010!

“Γη και ύδωρ” στην Ρωσία

Παραφράζοντας το παλιό ανέκδοτο για τον Νικολάι Τσαουσέσκου “αν ο Στάλιν επέβαλε τον σοσιαλισμό σε μία χώρα, ο Ναζαρμπάγιεφ το έκανε σε μία οικογένεια”: Η περιουσία της κόρης και του εγγονού του αγγίζει τα 80 εκατομμύρια δολάρια, ενώ μία στρατιά δυτικών λογιστών, δικηγόρων και λομπίστων βοήθησαν τον “Ηγέτη του Έθνους” να “επενδύσει” σε πολυτελείς κατοικίες στην Ζυρίχη και στην Ελβετία. Οι σχέσεις του Ναζαρμπάγιεφ με τους Δυτικούς δεν περιορίστηκαν στις business: ο Καζακστανός ηγέτης για να καταστείλει μία (μικρότερης έκτασης) εξέγερση του 2011 είχε αναζητήσει τις πολύτιμες συμβουλές του Τόνι Μπλερ, ο οποίος (κατά τα άλλα) κόπτονταν για την εξαγωγή της… δημοκρατίας στο Ιράκ!

Η καταστολή της τωρινής εξέγερσης αναμένεται να φέρει το τέλος της γεωπολιτικής παρακαταθήκης του Ναζαρμπάγιεφ: Αν και ποτέ δεν αμφισβήτησε την Μόσχα, επεδίωξε ισορροπημένες σχέσεις με την Δύση, όπως και με την Τουρκία και την Κίνα. Η άμεση στήριξη της Μόσχας στο καθεστώς του διάδοχου του Ναζαρμπάγιεφ (τον οποίο επέλεξε ο ίδιος), που συνοδεύτηκε από την αποστολή ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων (οι οποίες κατέλαβαν θέσεις- κλειδιά στα ενεργειακά κοιτάσματα που δραστηριοποιούνται οι Chevron και ExxonMobil!) είναι ένα σημάδι πως θα προσδεθεί ολοκληρωτικά στην ρωσική “αγκαλιά”. Όπως ανέφερε σκωπτικά ο Άντονι Μπλίνκεν στην συνομιλία του με τον Τοκάγεφ, «δύσκολα θα υποχωρήσουν οι ρωσικές δυνάμεις»!

Δεν είναι καθόλου τυχαία τα δημοσιεύματα τουρκικών μέσων ενημέρωσης (τα οποία έχουν ξεκινήσει έναν ιδιότυπο “πόλεμο” δημοσιευμάτων με τα ρωσικά για την εξέγερση) που με έκδηλη απογοήτευση μιλούν για “γη και ύδωρ” που έδωσε ο Καζακστανός πρόεδρος Τοκάγεφ στην Μόσχα, προκειμένου να εξασφαλίσει την πολύτιμη ρωσική στήριξη. Αναφέρονται, μεταξύ άλλων, στην επικείμενη αναγνώριση της ρωσικής προσάρτησης της Κριμαίας από το Καζακστάν, στην παραχώρηση αυτονομίας στην πολυάριθμη ρωσική μειονότητα και στην ενίσχυση της διδασκαλίας των ρωσικών.

Δηλαδή τα τουρκικά ΜΜΕ μιλούν για μία πολιτική διακρίσεων υπέρ των Ρώσων, σχεδόν αντίστοιχη με αυτήν της θητείας του προκατόχου του Ναζερμπάγιεφ, Κόλμπιν! Το σίγουρο είναι πως ο Τοκάγεφ προβαίνει σε κινήσεις αποστασιοποίησης από τον προκάτοχο του, αφού πρώτα τον απομάκρυνε από την θέση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Το Game of Thrones στο Καζακστάν μόλις ξεκίνησε με τις συλλήψεις του πρώην επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών και έτερων αξιωματούχων για “προδοσία” (όλοι του περιβάλλοντος Ναζαρμπάγιεφ) με το περιβάλλον του πρώην προέδρου να διαψεύδει τους ισχυρισμούς ρωσικών ΜΜΕ πως έχει εγκαταλείψει την χώρα, δηλώντας «την στήριξη του» στον Τοκάγεφ.