Νέες αποκαλύψεις για την πολύνεκρη επίθεση του 1980 στη Μπολόνια

2 Αυγούστου 1980, ώρα 10:25 το πρωί, σιδηροδρομικός σταθμός της Μπολόνιας, κομβικό σημείο του ιταλικού δικτύου. Είναι το πρώτο Σάββατο του μήνα, ο σταθμός είναι γεμάτος κόσμο, ξένους τουρίστες, παρέες και οικογένειες που φεύγουν για διακοπές. Ξαφνικά μια ισχυρή έκρηξη σπέρνει το θάνατο: 85 νεκροί και περισσότεροι από 200 τραυματίες στη Μπολόνια. Η ισχυρή βόμβα ήταν κρυμμένη μέσα σε σακίδιο παρατημένο στην αίθουσα αναμονής πρώτης θέσης.

Ήταν η πιο καταστροφική τρομοκρατική επίθεση στην Ιταλία, εκείνη που προκάλεσε τον μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων. Αυτό το θλιβερό πρωτείο ίσχυσε για πολλά χρόνια και σε ό,τι αφορούσε την Ευρώπη, έως ότου η ISIS φρόντισε να το διεκδικήσει. Μεγάλες οι προσπάθειες των ιταλικών μυστικών υπηρεσιών να συγκαλύψουν τους βομβιστές. Ιδιαίτερα δραστήρια αποδείχτηκε η τότε αντικατασκοπία SISMI, επικεφαλής της οποίας βρίσκονταν μέλη της συνωμοτικής Στοάς Π2.

Πραγματικός εγκέφαλος της SISMI ήταν κάποιος Φραντσέσκο Πατσιέντζα. Αξίζει να τον αναφέρουμε διότι ο ίδιος υπερηφανευόταν ότι είχε στενές σχέσεις με Έλληνες εφοπλιστές στο Παρίσι, τόσο που, κατά τα λεγόμενα του, ήταν μέσα στο αεροπλάνο του Ζισκάρ Ντ’Εσταίν που μετέφερε εσπευσμένα τον Καραμανλή στην Αθήνα μετά την κατάρρευση της χούντας. Μια λεπτομέρεια που δεν έχει ποτέ εξακριβωθεί, καθώς φαίνεται πως παραμένει ακόμη top secret ποιοι ήταν οι συνταξιδιώτες του εθνάρχη σε εκείνη την ιστορική πτήση.

Ήδη την επομένη της σφαγής στην Μπολόνια, ο Πατσιέντζα και οι φίλοι του επικεφαλής της SISMI είχαν αρχίσει εκστρατεία παραπληροφόρησης, μιλώντας για «διεθνή τρομοκρατία», που τότε σήμαινε Παλαιστίνιοι, Κάρλος, Αμπού Νιντάλ et similia. Για να κατευθύνει τις δικαστικές αρχές προς αυτή την κατεύθυνση πήρε μάλιστα κάποια όπλα από μια εγκληματική συμμορία της Ρώμης, στενοί συνεργάτες της υπηρεσίας για τις «βρόμικες δουλειές».

Η απόπειρα αποπροσανατολισμού

Έβαλε τα όπλα μέσα σε μια βαλίτσα μαζί με δυο πλαστά αεροπορικά εισιτήρια για τη Γερμανία με ελληνοφανή ονόματα, τύπου Δημήτρης Μάρτιν, και τα φόρτωσε σε ένα τρένο. Ύστερα τηλεφώνησε στην αστυνομία και τους είπε πού ακριβώς να τα βρουν. Αυτοί ήταν οι αδίστακτοι βομβιστές, έπρεπε να τους ψάξουν στο εξωτερικό, μακριά από τη χώρα. Η απάτη δεν κράτησε πολύ. Ογδόντα πέντε νεκροί δεν ξεχνιούνται εύκολα, η κοινή γνώμη πίεζε.

Οι εισαγγελείς της Μπολόνιας έκαναν σοβαρή δουλειά και γρήγορα αποκάλυψαν την προσπάθεια αποπροσανατολισμού. Ο Πατσιέντζα και οι δυο φίλοι συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν. Ο ίδιος εξέτισε την ποινή του και βγήκε από τη φυλακή πριν από μια δεκαετία περίπου, ο υποδιευθυντής της SISMI κατέφυγε στη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ και πέθανε πριν από λίγες ημέρες ενώ ο διευθυντής εξελέγη για κάποιο διάστημα βουλευτής με το κόμμα του Μπερλουσκόνι και τώρα εκτίει την ποινή του σε καθολική οργάνωση αγαθοεργίας.

Οι εισαγγελείς κατάφεραν επίσης να εντοπίσουν και τους τέσσερις βομβιστές, οι οποίοι στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 καταδικάστηκαν όλοι σε ισόβια. Ήταν δύο ηγετικά στελέχη της νεοφασιστικής ένοπλης οργάνωσης με την επωνυμία NAR (Ένοπλοι Επαναστατικοί Πυρήνες) που πολλοί συγχέουν με τους ΝΑΠ (Ένοπλοι Προλεταριακοί Πυρήνες), ένοπλη οργάνωση της άκρας Αριστεράς που εκείνη την περίοδο είχε διαλυθεί από την αστυνομία. Οι δυο ιδρυτές και ηγέτες των NAR, ο Τζούσβα Φιοραβάντι και η Φραντσέσκα Μάμπρο, ήταν τότε νεαρό ζευγάρι 20 ετών.

Παραδέχτηκαν την τρομοκρατική τους δράση αλλά αρνήθηκαν επίμονα κάθε εμπλοκή με τη βόμβα στην Μπολόνια. Μαζί τους καταδικάστηκε και ο Λουίτζι Τσαβαρντίνι, της ίδιας οργάνωσης, που το 1980 ήταν ακόμη ανήλικος. Τέλος καταδικάστηκε και ο Τζιλμπέρτο Καβαλίνι, ηγετικό στέλεχος της νεοφασιστικής οργάνωσης Τρίτη Τοποθέτηση, που επίσης είχε επιδοθεί σε ένοπλη δράση, χωρίς όμως να αναλαμβάνει την ευθύνη.

Εκτός νόμου οι νεοφασίστες

Παρέμεινε σκοτεινό το κίνητρο της βομβιστικής επίθεσης. Η περίοδος των τυφλών χτυπημάτων των νεοφασιστών προκειμένου να προωθήσουν πραξικοπηματική ανατροπή των δημοκρατικών θεσμών, στα πρότυπα της 21ης Απριλίου, είχε φαινομενικά περάσει. Οι τελευταίες τέτοιους είδους βομβιστικές επιθέσεις ήταν δυο: Στις 28 Μαΐου 1974 ισχυρή βόμβα χτύπησε συνδικαλιστική πορεία στην πόλη Μπρέσσια, σκοτώνοντας οκτώ διαδηλωτές και τραυματίζοντας 102.

Λίγο αργότερα στις 4 Αυγούστου 1974 (πιθανώς φόρος τιμής στην οργάνωση του Κωνσταντίνου Πλεύρη) μια επίσης ισχυρή βόμβα εξερράγη σε βαγόνι του τρένου Italicus που πήγαινε από τη Ρώμη στο Μόναχο, προκαλώντας 12 νεκρούς και 48 τραυματίες. Η ιταλική κυβέρνηση θεώρησε πως δεν υπήρχε πλέον κανένα πλαίσιο ανοχής και αντέδρασε δραστικά: μετά από λίγους μήνες οι δυο μεγαλύτερες νεοφασιστικές οργανώσεις της εποχής, η Νέα Τάξη (Ordine Nuovo) και η Εθνική Πρωτοπορία (Avanguardia Nazionale) τέθηκαν εκτός νόμου.

Αποδείχτηκε σωστή κίνηση, αφού διεκόπησαν σε μεγάλο βαθμό οι στενές σχέσεις τους με την αστυνομία και τις μυστικές υπηρεσίες, που επέτρεπαν στους νεοφασίστες να δρουν ανεξέλεγκτα. Και είναι γεγονός πως το αυστηρό αυτό κατασταλτικό μέτρο φάνηκε να ακύρωσε την στρατηγική της έντασης και των μαζικών σφαγών.

Το κλίμα ήταν τέτοιο που, όταν το 1977 έκανε την εμφάνιση της η νέα ένοπλη νεοφασιστική οργάνωση NAR, αμέσως φρόντισε να κάνει γνωστή την «καταδίκη» και τη «στρατηγική διαφωνία» της με τις τυφλές επιθέσεις των προηγούμενων οργανώσεων του νεοφασιστικού χώρου και να διαβεβαιώσει πως η ίδια, παρόλο που ανήκε στον ακροδεξιό χώρο, θα εφήρμοζε τακτικές ένοπλης πάλης «στα πρότυπα των Ερυθρών Ταξιαρχιών».

Ο Μεγάλος Μάγιστρος και η Στοά Π2

Και είναι αλήθεια πως μέχρι το 1980 οι NAR είχαν ακολουθήσει ακριβώς αυτή την τακτική, με ληστείες στις τράπεζες και επιλεκτικές δολοφονίες κυρίως δικαστών και αστυνομικών που διεξήγαγαν έρευνες σε βάρος τους. Τι συνέβη λοιπόν και στις 2 Αυγούστου αυτοί οι νέοι, αυτοαποκαλούμενοι «αυθορμητιστές ένοπλοι», πραγματοποίησαν την πιο πολύνεκρη βομβιστική επίθεση στη Ιταλία;

Η απάντηση μας δόθηκε μόλις τώρα, σχεδόν σαράντα χρόνια μετά τη σφαγή. Εδώ κι ένα χρόνο διεξάγεται στην Μπολόνια νέα δίκη με νέα στοιχεία και νέους υπαίτιους. Οι εισαγγελείς υποβοηθήθηκαν από δεκάδες ερευνητές, δημοσιογράφους, ιστορικούς και μελετητές του τρομοκρατικού φαινομένου, που ποτέ δεν σταμάτησαν να ψάχνουν επιμελώς στα χιλιάδες ντοκουμέντα που είχαν συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια οι ερευνητικές επιτροπές του ιταλικού κοινοβουλίου. Ανακαλύφθηκαν έτσι στοιχεία που οι μυστικές υπηρεσίες είχαν επιμελώς αποκρύψει.

Το κυριότερο νέο στοιχείο είναι ένα ενημερωτικό σημείωμα της ελβετικής τράπεζας του Λίτσο Τζέλι, του περιβόητου Μεγάλου Μάγιστρου της Στοάς Π2. Στο έγγραφο αυτό αναφέρεται πληρωμή για το ποσό των πέντε εκατομμυρίων δολαρίων με το αιτιολογικό «Μπολόνια». Ένα εκατομμύριο καταβάλλεται στα τέλη Ιουλίου με το αιτιολογικό «προκαταβολή», τα υπόλοιπα τέσσερα στις αρχές Σεπτεμβρίου με το αιτιολογικό «εξόφληση».

Τα λεφτά προέρχονταν από την τράπεζα Αμπροζιάνο, την οποία η Στοά Π2 μόλις είχε θέσει υπό τον έλεγχο της και λεηλατούσε συστηματικά. Τη διανομή των δολαρίων στους τρομοκράτες και στους ανθρώπους του SISMI ανέλαβε ο ταμίας του Τζέλι, Μάρκο Τσερούτι, επισήμως καταζητούμενος, αλλά μονίμως εγκατεστημένος στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο δικαστήριο αναδείχτηκε πλήρως η πορεία του χρήματος, παρόλο που ήταν μετρητά ή εμβάσματα σε τράπεζες του εξωτερικού.

Η πορεία του Πάολο Μπελίνι

Ανακαλύφθηκε επίσης και καταδικάστηκε ο καραμπινιέρος που είχε αποκρύψει για πολλές δεκαετίες το έγγραφο της ελβετικής τράπεζας. Ακόμη πιο ενδιαφέρουσα η δεύτερη ανακάλυψη των εισαγγελέων. Υπήρξε κι ένας πέμπτος βομβιστής, ο οποίος κάθεται αυτή την περίοδο στο εδώλιο των κατηγορουμένων. Ονομάζεται Πάολο Μπελίνι, είναι 66 χρονών, και η βιογραφία του έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Ο Μπελίνι ξεκίνησε ως μέλος της οργάνωσης Εθνική Πρωτοπορία, για λογαριασμό της οποίας δολοφόνησε (το ομολόγησε ο ίδιος) έναν αριστερό μαθητή. Στη συνέχεια άρχισε να ασχολείται με τις κλοπές έργων τέχνης, ώσπου αναγκάστηκε να καταφύγει στην Βραζιλία. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 εντοπίστηκε στη Σικελία να συνεργάζεται με την Κόζα Νόστρα. Η αστυνομία θεωρεί πως εκείνος ήταν ο εμπνευστής του κύματος βομβιστικών επιθέσεων που εξαπέλυσε εκείνη την περίοδο η σικελική μαφία εναντίον ιστορικών μνημείων της χώρας.

Όταν συνελήφθη ο τότε αρχηγός της Κόζα Νόστρα Τοτό Ριίνα, ο Μπελίνι, που κυκλοφορούσε με πλαστό βραζιλιάνικο διαβατήριο, έστησε νόμιμη επιχείρηση ως πιλότος ιδιωτικού αεροπλάνου. Ερευνώντας για τις παραπλανητικές κινήσεις της SISMI, οι Ιταλοί δικαστικοί εντόπισαν τον Μπελίνι στη Σικελία, και ανακάλυψαν πως ήταν διπλός πράκτορας: αφενός έδινε συμβουλές στους νονούς και παράλληλα κρατούσε ενήμερη την ηγεσία της αντικατασκοπίας.

Σικελοί εισαγγελείς ερευνούν εδώ και χρόνια για εκείνες τις βομβιστικές επιθέσεις της Κόζα Νόστρα κι έχουν στοιχεία που αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο να πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με αντιδημοκρατικά κέντρα εξουσίας. Ανακαλύφθηκε επίσης πως ο πατέρας του Μπελίνι ήταν επαγγελματίας πληροφοριοδότης της SISMI, με στενές διασυνδέσεις με τους καραμπινιέρους και ορισμένους δικαστικούς της Μπολόνιας, γεγονός που εξηγεί την παρατεταμένη ασυλία που προστάτευσε τον γιό του.

Οι νέες αποκαλύψεις

Ως γνωστός ακροδεξιός εξτρεμιστής ο Μπελίνι είχε ήδη ανακριθεί στην πρώτη δίκη για τη βόμβα στην Μπολόνια στις αρχές της δεκαετίας του ΄90. Τότε δεν συνεχίστηκαν οι έρευνες για το πρόσωπο του διότι η σύζυγος του τού προσέφερε άλλοθι, λέγοντας πως τη στιγμή της έκρηξης ήταν μαζί της στο Ρίμινι. Στην τωρινή δική, στα τέλη του περασμένου Ιουλίου, η διαζευγμένη πλέον πρώην σύζυγος έκανε νέα κατάθεση στο δικαστήριο.

Ομολόγησε πως στην πρώτη είχε πει ψέματα, διότι ο Μπελίνι την είχε πείσει ότι «προσπαθούσαν να τον μπλέξουν». Η αλήθεια ήταν πως τη στιγμή της έκρηξης ο Μπελίνι ήταν στην Μπολόνια, και μάλιστα μέσα στο σταθμό, καθώς η ίδια πρώην σύζυγος τον αναγνώρισε να κινείται ήρεμα μέσα στο πανικόβλητο πλήθος σε ερασιτεχνικό βίντεο που είχε τραβήξει Γερμανός τουρίστας αμέσως μετά την έκρηξη. Βίντεο που επίσης είχε παραμείνει κρυμμένο όλα αυτά τα χρόνια.

Ποια είναι η εικόνα που προέκυψε από τα αποκαλύψεις της νέας αυτής δίκης; Η πρώτη είναι η επιβεβαίωση πως οι νεοφασίστες για περίπου μισό αιώνα λειτούργησαν ως μισθοφόροι. Για την προηγούμενη γενιά, τους ηγέτες της Νέας Τάξης και της Εθνικής Πρωτοπορίας ήταν πλέον δεδομένο και αποδεδειγμένο πως ήταν στην υπηρεσία κέντρων εξουσίας, ιταλικών και ξένων, πολιτικών και εγκληματικών. Απετέλεσε όμως έκπληξη το γεγονός πως εικοσάχρονοι «ένοπλοι αυθορμητιστές» που δεν έχαναν ευκαιρία να λοιδορήσουν τους γηραιότερους βετεράνους των βομβιστικών επιθέσεων, δέχτηκαν με προθυμία να διοργανώσουν και να εκτελέσουν τέτοιου είδους τρομοκρατική επίθεση.

Η αποκάλυψη συγκλόνισε κυρίως τον Ιταλό Πρόεδρο της Δημοκρατίας Σέρτζο Ματαρέλα: ο αδελφός του, Πιερσάντι Ματαρέλα, περιφερειάρχης Σικελίας, δολοφονήθηκε το 1980 από κομάντο που, σύμφωνα με πολλούς ανανήψαντες μαφιόζους, δεν ανήκε στην Κόζα Νόστρα αλλά αποτελείτο από «φασίστες τρομοκράτες» που είχαν μισθωθεί επί τούτου στην ηπειρωτική Ιταλία.

Ανοίγουν οι απόρρητοι φάκελοι

Σε ό,τι αφορά την Μπολόνια, την τρομακτική διάσταση του εγκλήματος την αποδεικνύει το γεγονός πως κανένας από τους εκτελεστές δεν είχε το θάρρος να ομολογήσει. Μόνον ο Μπιν Λάντεν και οι κληρονόμοι του είχαν το θράσος να αναλάβουν την πολιτική ευθύνη για μαζικά εγκλήματα τέτοιων διαστάσεων. Ακόμη πιο ενδιαφέροντα τα πολιτικά συμπεράσματα. Αφού αποδείχτηκε πως η συνταγή της ελληνικής χούντας δεν μπορούσε να εφαρμοστεί στην Ιταλία, παρόλες τις φιλότιμες προσπάθειες του Κωνσταντίνου Πλεύρη, του Αρχηγού του Κινήματος 4ης Αυγούστου, ο οποίος είχε αναλάβει τις επαφές του στρατιωτικού καθεστώτος με τους Ιταλούς νεοφασίστες, η στρατηγική άλλαξε.

Είχε έρθει η στιγμή να περάσει στη δράση ο Λίτζο Τζέλι και η ισχυρότατη μυστική Στοά του. Ο Τζέλι είχε επεξεργαστεί το σχετικό πολιτικό πρόγραμμα, με την ονομασία “Σχέδιο Δημοκρατικής Αναγέννησης”: αυταρχική ισχυρή κυβέρνηση με υποβάθμιση του κοινοβουλίου, “λυμένα” τα χέρια της αστυνομίας, πλήρη έλεγχο της πληροφόρησης, ιδιωτικοποιήσεις. Το σχέδιο αυτό φρόντισε να εφαρμόσει σε μεγάλο βαθμό το μέλος της Π2 ονόματι Σίλβιο Μπερλουσκόνι, μετέπειτα πρωθυπουργός της Ιταλίας, με σύντομα διαλείμματα, από το 1994 έως το Νοέμβριο του 2011.

Ουσιαστικά, από τις 12 Δεκεμβρίου 1969, την ημερομηνία αποπομπής της χούντας από το Συμβούλιο της Ευρώπης, που καθόλου τυχαία συμπίπτει με την πολύνεκρη έκρηξη σε τράπεζα του Μιλάνου, έως την τελευταία κυβέρνηση Μπερλουσκόνι και το θάνατο του Λίτσο Τζέλι το 2015, εφαρμόστηκε συστηματικά ένα σχέδιο αποσταθεροποίησης της χώρας κι επιβολής ενός αυταρχικού καθεστώτος. Και μόνον η λαϊκή κινητοποίηση, η θαρραλέα ερευνητική δημοσιογραφία και η πίεση επί των θεσμών ματαίωσαν την πραγματοποίηση του.

Σε αυτά τα συμπεράσματα φαίνεται να έφτασε και ο Ιταλός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι. Ο οποίος στις 2 Αυγούστου, 41 χρόνια από την βομβιστική επίθεση, θέλησε να επιβραβεύσει το έργο όλων όσων συνετέλεσαν στις αποκαλύψεις, καταργώντας το κρατικό απόρρητο σε όλα τα έγγραφα που αφορούν τη Στοά Π2 αλλά και την νατοϊκή παράνομη στρατιωτική οργάνωση Γκλάντιο. Όλα τα έγγραφα αποχαρακτηρίστηκαν και σύντομα θα μεταφερθούν από το πρωθυπουργικό Μέγαρο Κίτζι στα κρατικά αρχεία, στη διάθεση κάθε ερευνητή.