Νεοσυντηρητικά «γεράκια» και νεοφιλελεύθερες «περιστερές»

Γράφει ο Χρήστος Μπαξεβάνης* –

Τον Ιανουάριο του 1991, ο Τζορτζ Μπους εγκαινιάζει την συζήτηση για τη «Νέα Παγκόσμια Τάξη» περιγράφοντας έναν κόσμο όπου όλα τα έθνη θα σέβονται την ελευθερία και τα δικαιώματα του ανθρώπου. Μόλις ένα χρόνο αργότερα, ο προκάτοχος του Ρόναλντ Ρήγκαν, σε μια ομιλία του στην Oxford Union Society το 1992, δεν θα αφήσει καμία αμφιβολία για αυτά που θα ακολουθήσουν:

«Όπως οι δημοκρατίες του κόσμου συσπειρώθηκαν για να προωθήσουν τον σκοπό της ελευθερίας εν όψει του ολοκληρωτισμού, δεν θα μπορούσαμε πλέον να ενωθούμε για να επιβάλουμε πολιτισμένα πρότυπα συμπεριφοράς σε όλους όσους χλευάζουν κάθε μέτρο ανθρώπινης αξιοπρέπειας; … [Ο]ι δημοκρατίες του κόσμου πρέπει να επιβάλλουν αυστηρότερα ανθρωπιστικά πρότυπα διεθνούς συμπεριφοράς. Δεν είναι αυτός ένας ηθικός σκοπός και μια σπουδαία επιδίωξη εξίσου σοβαρή με την πάλη του ολοκληρωτισμού; Αυτό που προτείνω δεν είναι τίποτε λιγότερο από ένα ανθρωπιστικό βελούδινο γάντι υποστηριζόμενο από μια ατσαλένια γροθιά στρατιωτικής δύναμης».

Η μακρόχρονη και εντατική διαδικασία εξάπλωσης της δημοκρατίας και της ελευθερίας, με σκοπό την υπεράσπιση, επέκταση και εδραίωση της «φιλελεύθερης ζώνης ειρήνης», μεταψυχροπολεμικά ξεκινά με τον Τζορτζ Μπους, τον θεμελιωτή της «Νέας Παγκόσμιας Τάξης». Μετά συνεχίστηκε τόσο με τον Κλίντον (διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, πόλεμος στη Βοσνία, «ανθρωπιστική» επέμβαση στο Κόσσοβο), όσο και με τον Τζορτζ Μπους τον νεώτερο (Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας, Patriot Act, επέμβαση στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν).

Μολονότι το «Δόγμα Κλίντον», το οποίο κινείται γύρω από τον άξονα «ανθρώπινα δικαιώματα», και το «Δόγμα Μπους», που έχει ως άξονά του τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, συνιστούν διαφορετικές στρατηγικές, αποτελούν, ωστόσο, εναλλακτικές εκδοχές ενός φιλελεύθερου διεθνισμού που αφενός μεν πολιτεύεται με αφετηρία τις δυνάμεις και τους μηχανισμούς της αγοράς, αφετέρου έχει συμφιλιωθεί με την χρήση στρατιωτικής βίας, και μάλιστα εκτός του κανονιστικού πλαισίου του ΟΗΕ.

Για τον Τζορτζ Μπους και τους επιγόνους του, η υπεράσπιση, αλλά και η επέκταση της φιλελεύθερης ζώνης ειρήνης, αποτελεί όχι απλώς δικαίωμα αλλά υποχρέωση/καθήκον ιεραποστολικού χαρακτήρα της διεθνούς κοινότητας/Δύσης/ΗΠΑ απέναντι σε κάθε νέο ή παλιό πρόσωπο του Κακού (Huntington). Αυτό συντελέστηκε μιας και ο ιστορικός έχει ήδη αποφανθεί (sic) ότι η μοναδική λογική πολιτική επιδίωξη, που ενώνει διαφορετικές περιοχές και κουλτούρες σε ολόκληρο τον κόσμο και η καλύτερη δυνατή εγγύηση για την εδραίωση τη ειρήνης, είναι η φιλελεύθερη κεφαλαιοκρατική δημοκρατία (Fukuyama).

Το νέο πρόσωπο του Κακού αφορά από την αναλογική σύνδεση του ναζισμού και του φασισμού με τον κομουνισμό μέχρι και το καθεστώς Σαντάμ και το ριζοσπαστικό Ισλάμ. Πρόκειται για έναν ενιαίο άξονα και μια αέναη γενεαλογία του Κακού. Το μόνο που αλλάζει είναι το πρόσωπο του εχθρού.

Οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

Τελικώς, η «Νέα Παγκόσμια Τάξη» που εξαγγέλθηκε από τον Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο, δεν ήταν τίποτε άλλο από το Νεοφιλελεύθερο «Γάντι» του Ρόναλντ Ρήγκαν, υποστηριζόμενο από τη Νεοσυντηρητική «Γροθιά», ίνα πληρωθή το ρηθέν: Νεοφιλελευθερισμός και Νεοσυντηρητισμός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, στην υπηρεσία της αμερικανικής ηγεμονίας. Κοινώς, Business as usual!

Η διακυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα επιχείρησε αφενός μεν να επαναφέρει την χώρα στο δρόμο της πολυμέρειας στις διεθνείς σχέσεις, ίσως και εξ’ ανάγκης, αφετέρου να αντιμετωπίσει την (παγκόσμια) οικονομική κρίση. Ειδικότερα, οι ΗΠΑ στην περίοδο της διακυβέρνησης Ομπάμα, προκειμένου να ενισχύσουν την επιρροή/ηγεμονική θέση τους στην ευρωπαϊκή και ασιατική αγορά, προώθησαν στη μεν Ευρώπη την «Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων με την ΕΕ» (TTIP), στη δε Ασία τη «Συνεργασία των δύο πλευρών του Ειρηνικού» (TTP).

Σήμερα, ο Τραμπ, συνδυάζοντας την «τζακσονική» με την «τζεφερσονιανή» παράδοση των ΗΠΑ, υψώνει δασμολογικά «τείχη» (στο όνομα του οικονομικού προστατευτισμού/εθνικισμού και υπό την ανταγωνιστική πίεση της Κίνας), αλλά και «φράκτες ασφαλείας», προκειμένου να «προστατεύσει» τη χώρα του από τους μετανάστες-εισβολείς. Το βέβαιο είναι πως οι ΗΠΑ, μετά και την θριαμβολογία της πρώτης μεταψυχροπολεμικής περιόδου, το καλύτερο δυνατό που μπορεί να προσδοκά για τον εαυτό της είναι η μορφή μιας ηγεμονικής διαχείρισης παρά μιας ηγεμονικής επιβολής στο διεθνές σύστημα.

---

*Ο Χρήστος Μπαξεβάνης είναι διδάκτωρ Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.