Νησιώτες θα ζητήσουν κρατική αποζημίωση για την κλιματική αλλαγή!

Εκδόθηκε πριν από λίγες ημέρες η πρώτη απόφαση που καταδικάζει κυβέρνηση και την καλεί να καταβάλει αποζημίωση σε νησιώτες, με το σκεπτικό ότι δεν τους προστάτευσε από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η απόφαση νομικά δεν είναι απολύτως δεσμευτική, όμως είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί είναι η πρώτη που εκδίδεται υπέρ των θιγομένων από τις κλιματικές αλλαγές.

Συγκεκριμένα, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ έκρινε ότι η κυβέρνηση της Αυστραλίας παραβίασε τα δικαιώματα των κατοίκων τεσσάρων νησιών στον Πορθμό Τόρες –μεταξύ Νέας Γουινέας και Αυστραλίας– και έπρεπε να είχε λάβει μέτρα για για να τους προστατεύσει από τις απώλειες αγαθών αλλά και από τον περιορισμό των δυνατοτήτων επιβίωσης στον τόπο τους.

Τα νησιά στο δίαυλο Τόρες στα βόρεια της Αυστραλίας βιώνουν από καιρό τις αρνητικές συνέπειας της κλιματικής αλλαγής, καθώς ανέρχεται η στάθμη της θάλασσας, παρατηρείται μεγάλη διάβρωση στις ακτές, σημειώνονται πλημμύρες και καταστρέφονται οι καλλιέργειες των νησιωτών. Η Bridget Lewis, αναπληρώτρια καθηγήτρια Νομικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Κουήνσλαντ στο Μπρισμπέιν, μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι νόμοι για τα ανθρώπινα δικαιώματα μπορουν να έχουν εφαρμογή σε περιβαλλοντικές υποθέσεις και έδωσε συνέντευξη επ΄αυτού στο Nature. Εκεί αναφέρθηκε σε όσα συνεπάγεται η προαναφερόμενη απόφαση του ΟΗΕ για τις μεγάλες καταστροφές που προκαλεί σε κάποιες κοινότητες η κλιματική αλλαγή.

Όπως είπε, οι νησιώτες υποστήριξαν ότι η κυβέρνηση της Αυστραλίας απέτυχε να περιορίσει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να λάβει μέτρα για να τις καταπολεμήσει επαρκώς, οπότε απέτυχε να προστατεύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα των κατοίκων των νησιών.  Αυτοί προσέφυγαν στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, η οποία παρακολουθεί αν οι κυβερνήσεις συμμορφώνεται με την Διεθνή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα σε αστικές και πολιτικές υποθέσεις.

Καταστρέφονται σοδιές

Όπως υποστήριξαν οι νησιώτες η γη τους κινδυνεύει να χαθεί από την άνοδο της στάθμης των θαλασσίων υδάτων, οι σοδειές τους καταστρέφονται επειδή το αλάτι της θάλασσας σκοτώνει παραδοσιακές παραγωγές τους (π.χ. τις καρύδες), ενώ παράλληλα καταιγίδες πλημμυρίζουν μεγάλες εκτάσεις παραγωγής τροφίμων, καθώς και τα νεκροταφεία τους. Η Επιτροπή έκρινε ότι η κυβέρνηση παραβίασε τα δικαιώματα των νησιωτών επειδή δεν έλαβε μέτρα για να προστατεύσει τις κατοικίες τους, την ζωή τους και τις οικογένειές τους, καθώς και την δυνατότητά τους να διατηρήσουν τον παραδοσιακό τρόπο ζωής της κοινότητάς τους, μεταφέροντας τις πολιτισμικές τους αξίες και παραδόσεις στις μελλοντικές γενιές.

Η απόφαση εστιάσθηκε στα μέτρα πρόληψης ή αντιμετώπισης και όχι τόσο στο ότι δεν ελήφθησαν μέτρα για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Η αποτυχία στο να ληφθούν μέτρα τεκμηριώνεται πιο εύκολα από ότι η αποτυχία στο να αποτραπούν οι ζημίες, γιατί δεν χρειάζεται να τεθεί καν το ζήτημα του ποιος προκαλεί τη ζημία. Αρκούσε π.χ. να τεκμηριωθεί ότι δεν ελήφθησαν προληπτικά μέτρα, όπως η ύψωση παραθαλάσσιων φραγμάτων.

Η Επιτροπή πάντως απέρριψε κατά πλειοψηφία τον ισχυρισμό των νησιωτών ότι η κυβέρνηση παραβίασε το δικαίωμά τους σε αξιοπρεπή ζωή, γιατί έκρινε ότι οι ζημίες και η απειλή δεν ήταν τόσο μεγάλες ώστε να επηρεάσουν το δικαίωμα αυτό. Μέλη της Επιτροπής πάντως διαφώνησαν θεωρώντας ότι για την αξιοπρεπή διαβίωση, είναι απαραίτητο ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο και άρα αποτελεί προϋπόθεση το να μην χάνουν οι άνθρωποι τα εισοδήματά τους από την καλλιέργεια της γης ή να μην αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο να μείνουν άστεγοι μετά την καταστροφή των σπιτιών τους ή να έχουν έλλειψη αφαλατωμένου νερού.

Η κυβέρνηση της Αυστραλίας υποχρεούται να ανταποκριθεί μέσα σε 180 ημέρες σε όσα ζητεί η απόφαση, αλλά κανείς δεν ξέρει πώς σκέφτονται οι πολιτικοί να αντιδράσουν. Οι αρμόδιοι υπουργοί δήλωσαν γενικά και αόριστα ότι είναι διατεθειμένοι να συζητήσουν με τους κατοίκους των τεσσάρων νησιών τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής. Η απόφαση, αν και όχι δεσμευτική νομικά, είναι σημαντική, διότι είναι η πρώτη φορά που γίνεται δεκτή από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων μία απαίτηση σχετική με την κλιματική αλλαγή. Είναι επίσης σημαντική γιατί ένας διεθνής φορέας ειδικών έκρινε ότι παραβιάζεται μια διεθνής σύμβαση.

Η προσφυγή

Ο ελιγμός των θιγομένων να καταφύγουν στο επιχείρημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υιοθετήθηκε για πρώτη φορά το 2005, όταν μια ομάδα Ινουίτ προσέφυγε στην Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, υποστηρίζοντας ότι οι ΗΠΑ παραβίαζαν τα δικαιώματά τους, επειδή δεν έκαναν τίποτα για να τους προστατεύσουν από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η προσφυγή τους απορρίφθηκε, όμως είχε γίνει το πρώτο βήμα προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση.

Ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο οι νησιώτες του Πορθμού Τόρες είχαν καλύτερη τύχη με την δική τους προσφυγή, ήταν πως ήδη αντιμετώπιζαν απώλεια εισοδήματος λόγω των καιρικών φαινομένων και των μετεωρολογικών αλλαγών. Το ότι ήδη υφίσταντο βλάβες, τεκμηρίωνε νομικά ότι η Πολιτεία –της Αυστραλίας εν προκειμένω– όφειλε να τους προστατεύσει από όσα τους έβλαπταν. Εν προκειμένω η κυβέρνηση της Αυστραλίας έκανε ότι δεν άκουσε τα παράπονα των νησιωτών, επειδή η χώρα αυτή παράγει πάρα πολλά αέρια θερμοκηπίου, δηλαδή έχει πολύ αρνητική συνεισφορά στο όλο φαινόμενο.

Η Επιτροπή του ΟΗΕ εξέτασε τις περιβαλλοντικές αλλαγές που επηρέασαν τη ζωή των νησιωτών και την δυνατότητά τους να καλλιεργούν τη γη με τα προϊόντα που από αιώνες εμπορεύονται. Η πρόταση να μεταφερθούν αλλού δεν θεωρήθηκε ρεαλιστικά εφαρμόσιμη. Η μόνη αποδεκτή λύση θα ήταν εκείνη που θα επέτρεπε στους νησιώτες να συνεχίσουν να επιβιώνουν στο δικό τους νησί και στα δικά τους ύδατα.

Ο νόμος για τα ανθρώπινα δικαιώματα αφορά και άλλους νησιώτες που απειλούνται από την κλιματική αλλαγή. Συνήθως οι προσφυγές είναι ιδιωτών εναντίον των κυβερνήσεών τους, καθώς εύλογα αυτές έχουν την υποχρέωση να τους στηρίξουν. Αυτό όμως δεν αφήνει καμία επιλογή στους κατοίκους μικρών νησιωτικών εθνών, που θίγονται σε εθνικό επίπεδο καίρια από την συλλογική δράση των υπόλοιπων χωρών, οι οποίες συνεχίζουν τις εκπομπές βλαβερών αερίων και επιτείνουν το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.

Μία απόπειρα το 2019 προς τον ΟΗΕ,να πιέσει αυτός για να αναλάβουν τα υπεύθυνα κράτη μέτρα για τα κράτη που δεν έχουν τέτοιες εκπομπές και που θίγονται από των άλλων, απέτυχε. Όμως το Βανουάτου (πρώην Νότιες Εβρίδες στο νότιο Ειρηνικό) προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χαγης και ζητεί γνωμοδότηση για το κατά πόσον τα κράτη με υψηλές εκπομπές αερίων πρέπει να κριθούν υπεύθυνα και για τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Οπότε η υπόθεση έχει μέλλον.