Νόμιμη άμυνα ή υπέρμετρα αντίποινα;

Η απαγόρευση της χρήσης βίας στις διεθνείς σχέσεις με το σύμφωνο Briand-Kellogg το 1928 είναι σχετικά πρόσφατη εξέλιξη. Στο άρθρο 2 της παραγράφου 4 του Χάρτη Ηνωμένων Εθνών η απαγόρευση χρήσης βίας εξαγγέλλεται το 1945 ως εξής: «Όλα τα μέλη θα απέχουν στις διεθνείς τους σχέσεις από την απειλή ή τη χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους, ή κατά οποιονδήποτε άλλο τρόπο ασυμβίβαστο προς τους σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών».

Οι εξαιρέσεις από την απαγόρευση χρήσης βίας είναι δύο: Η άμυνα (ατομική ή συλλογική) και η συλλογική ασφάλεια που περιγράφεται στο κεφάλαιο VII του ΧΗΕ και άπτεται ζητημάτων ανθρωπιστικής επέμβασης. Για τη νόμιμη άσκηση της άμυνας πρέπει να συντρέχουν οι προϋποθέσεις της αναγκαιότητας και αναλογικότητας στις οποίες θα επανέλθουμε.

Από τους πρώτους αυτούς νομικούς ορισμούς σχετικά με την επίθεση και την άμυνα το 1945, σωρεία γεγονότων στη διεθνή σκηνή “δοκίμασαν” την εφαρμογή των κανόνων και οδήγησαν σε νέα ψηφίσματα, όπως αυτό που υιοθετήθηκε με την εισήγηση του Ινστιτούτου Διεθνούς Δικαίου στη Χιλή το 2007. Μία διάταξη του ψηφίσματος αφορούσε τις πράξεις βίας από μη κρατικούς δρώντες (τρομοκρατία).

Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, εάν η επίθεση προέρχεται από το έδαφος τρίτου κράτους με την υπόδειξη ή την ενίσχυση τρίτου κράτους, τότε το αμυνόμενο κράτος μπορεί να ασκήσει την άμυνα κατά του εν λόγω τρίτου κράτους. Στην περίπτωση της σύγκρουσης Ισραήλ και Χαμάς δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνηγορούν στην υποστήριξη της Χαμάς από το μοναδικό νόμιμο εκπρόσωπο του παλαιστινιακού λαού, που να δικαιολογούν την έναρξη σφοδρών βομβαρδισμών στην περιοχή.

Τα ένοπλα αντίποινα

Ας εξετάσουμε τα στοιχεία της αναγκαιότητας και αναλογικότητας στην περίπτωση του Ισραήλ και της αντιμετώπισης της Χαμάς. Η αναγκαιότητα της άμυνας τεκμηριώνεται όταν «η ανάγκη για άσκηση άμυνας πρέπει να είναι άμεση, ανυπέρβλητη και χωρίς να υπάρχει καμία άλλη επιλογή μέσων, δράσης και χρόνος για διαβούλευση». Συμπεραίνουμε αρχικά τη σημασία του στοιχείου του χρόνου. Η επίθεση στο Ισραήλ έλαβε χώρα στις 07 Οκτωβρίου 23. Μπορεί να υποστηριχθεί πως το χρονικό περιθώριο για την άσκηση νόμιμης άμυνας έχει παρέλθει, καθώς η κλασική έννοια της άμυνας περιγράφεται από την άμεση αντίδραση σε μια εχθρική πράξη.

Συνεπώς ο παράγοντας του χρόνου μπορεί να καθορίσει τη διαφορά ανάμεσα σε άμυνα και αντίποινα, τα οποία απαγορεύονται ρητώς από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Σαφώς μπορεί να τεθεί σήμερα ερώτημα για τον προστατευτικό ή τιμωρητικό χαρακτήρα των ενεργειών του εβραϊκού κράτους. Υπάρχουν πληροφορίες επαρκείς που να υποδηλώνουν επικείμενη νέα οργανωμένη επίθεση κατά του Ισραήλ από τις οποίες πρέπει να προστατευτεί; Ή παρανομεί “ανταποδίδοντας το χτύπημα” σκληρότερα;

Ο Lindsay Moir, ειδικός σε θέματα άσκησης βίας στο διεθνές περιβάλλον σημειώνει: «Η απαγόρευση των ενόπλων αντιποίνων καθιστά τα κράτη ανίκανα να αντιδράσουν απέναντι σε μεμονωμένα τρομοκρατικά χτυπήματα. Αν το κράτος-θύμα δεν μπορέσει να ανταπεξέλθει άμεσα στην επίθεση που βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη, κινδυνεύει ένοπλη αντίδραση του να καταδικαστεί ως “ένοπλα αντίποινα”».

Τί λέει το διεθνές δίκαιο

Η αναγκαιότητα αμυντικών χτυπημάτων κρίνεται επίσης με βάση το σκοπό τους. Οι αμυντικές ενέργειες θα πρέπει να περιορίζονται αυστηρά στις βάσεις του μη κρατικού δρώντα διαφορετικά τίθεται θέμα παραβίασης εδαφικής ακεραιότητας του κράτους-ξενιστή (Παλαιστίνη), αν νομικά αντιμετωπιστεί ως κράτος, όπως και θα έπρεπε. Εφόσον τα πυρά δεν μπορούν, όχι λόγω πρόθεσης, αλλά και λόγω ανικανότητας να είναι εύστοχα και ακριβή τότε προκύπτει άλλος ένας λόγος για τον οποίο η άμυνα δεν είναι αποδεκτή.

Η αναλογικότητα περιγράφεται από τη συσχέτιση του βαθμού χρήσης βίας μεταξύ της επίθεσης και της άμυνας. Δηλαδή πρέπει αφενός η άμυνα να είναι αναγκαία, αλλά να είναι και περιορισμένη, υπέρβαση ενός ορίου συνιστά επίθεση. Με δεδομένες τις ισραηλινές απώλειες και τον αριθμό χιλιάδων ρουκετών με τις οποίες προσβλήθηκε μέσα σε διάστημα ωρών, κάθε κράτος θα ανησυχούσε για την ασφάλεια του.

Η ασφάλεια όμως αυτή και ειδικά σε μακροπρόθεσμη κλίμακα δε θα επέλθει με το θάνατο ήδη διπλάσιων Παλαιστινίων, ούτε με τον διωγμό εκατοντάδων χιλιάδων αθώων από τα σπίτια τους. Αντιθέτως μάλλον υπονομεύει για γενεές κάθε προσπάθεια ειρήνευσης και επίλυσης του παλαιστινιακού ζητήματος.

Σε νομικό επίπεδο, ίσως υπάρχουν κενά σε ό, τι αφορά το τι επιτρέπεται και τι όχι στην άμυνα σε περίπτωση που ορμητήριο τρομοκρατών είναι κράτη τα οποία ούτε υποθάλπουν τις οργανώσεις, αλλά ούτε και μπορούν να τις περιορίσουν. Έτσι στην παρούσα περίπτωση εφαρμόζεται ξανά το χωρίς νομική βάση δόγμα του ανίκανου/ανήμπορου κράτους-ξενιστή (unable or unwilling host-state). Σύμφωνα με αυτό, αφού οι Παλαιστίνιοι δε μπορούν να περιορίσουν την οργάνωση, αποφασίζεται η εξωτερική στρατιωτική παρέμβαση, η οποία μετρά ήδη χιλιάδες νεκρούς αμάχους. Οπουδήποτε υπάρχουν κενά σε νομικά κείμενα, υπάρχουν και ερμηνείες, με επικρατέστερες αυτές του ισχυρού.