Ο επίδοξος Καντάφι και ο “όμηρος” των παραστρατιωτικών

Αντιμέτωπη με μια νέα γενικευμένη εμφύλια σύρραξη βρίσκεται τις τελευταίες ημέρες η Λιβύη, η οποία παραμένει βυθισμένη στο χάος από το 2011, όταν ο Μουαμάρ Καντάφι ανατράπηκε με την αεροπορική υποστήριξη κρατών-μελών του NATO και την έγκριση του ΟΗΕ. Από τα μέσα της περασμένης εβδομάδας, βρίσκονται για πρώτη φορά σε ανοιχτή σύγκρουση οι δύο νέοι πόλοι εξουσίας, αυτοί που δημιουργήθηκαν στην μετακανταφική εποχή, γεγονός που προκαλεί έντονη διεθνή ανησυχία.

Από την μία πλευρά είναι  ο Φάγεζ αλ-Σάρατζ, ο οποίος εγκαταστάθηκε στην Τρίπολη τον Μάρτιο του 2016, ως επικεφαλής της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ). Μια κυβέρνηση που προέκυψε από την  πολύμηνη σύνοδο στο Σκιράτ του Μαρόκου και αντικατέστησε την ανατραπείσα από τους τζιχαντιστές κυβέρνηση του Αμπντάλα αλ-Θένι.

Από την άλλη βρίσκεται, ο στρατάρχης Χαλίφα Χάφταρ, ο ισχυρός άνδρας της ανατολικής Λιβύης, ο οποίος πρωτοστάτησε στην ανατροπή του Καντάφι, καθώς και  στην απελευθέρωση των ανατολικών περιοχών της χώρας από τους τζιχανιστές. Ο Χάφταρ αποτελεί «κόκκινο πανί» για τους τζιχαντιστές, ενώ κατηγορείται από τους αντιπάλους του ως «επίδοξος Καντάφι» που θέλει να εγκαθιδρύσει μια νέα «δικτατορία».

Επιχείρηση Τρίπολη

Την περασμένη Παρασκευή, ο Χάφταρ εξαπέλυσε επίθεση εναντίον της πρωτεύουσας της Λιβύης με στόχο την κατάληψή της. Η επιχείρηση είχε προαναγγελθεί δύο ημέρες νωρίτερα,  με βίντεο που έφερε τον τίτλο «Επιχείρηση για την απελευθέρωση της Τρίπολης». Το βίντεο αυτό δόθηκε μάλιστα στην δημοσιότητα, την ώρα που ο ΓΓ του ΟΗΕ επισκεπτόταν αιφνιδιαστικά την Λιβύη για την προετοιμασία της προγραμματισμένης, για τις 14-16 Απριλίου, «εθνικής» συνδιάσκεψης με αντικείμενο την ειρήνευση στην χώρα και την προκήρυξη προεδρικών και βουλευτικών εκλογών.

Νωρίτερα, η διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας (ΚΕΕ) είχε θέσει τον στρατό σε επιφυλακή, καθώς υπήρχαν δηλώσεις από την πλευρά του αυτοαποκαλούμενου Λιβυκού Εθνικού Στρατού (ΛΕΣ), που ηγείται ο Χάφταρ, ότι θα κινηθεί δυτικά «για να απελευθερώσει την πατρίδα από την τρομοκρατία».

Οι συγκρούσεις ανάμεσα στον ΛΕΣ και τις πιστές στον Σάρατζ παραστρατιωτικές οργανώνεις επικεντρώθηκαν μερικά χιλιόμετρα νότια της Τρίπολης και στην συνέχεια επεκτάθηκαν  εκεί που δεν σταμάτησαν ποτέ τα τελευταία χρόνια: στα νότια προάστια της πρωτεύουσας. Στα προάστια αυτά εισέρχονται συνεχώς, από την λιβυκή ενδοχώρα, οπλαρχηγοί με τις παραστρατιωτικές ομάδες τους, οι οποίοι προσφέρουν προστασία στον Σάρατζ με αντάλλαγμα μερίδια εξουσίας και κυρίως πρόσβαση στα έσοδα της ανεξάρτητης Εθνικής Εταιρίας Πετρελαίου.

Αιφνιδιασμός ή αργοπορία

Η διεθνής κοινότητα έδειξε να αιφνιδιάζεται από τις πρωτοβουλίες του στρατάρχη Χάφταρ και αρκετοί το απέδωσαν στο ότι οι διπλωματικές αποστολές είχαν στραμμένο το βλέμμα τους στις πολιτικές εξελίξεις στην Αλγερία και την παραίτηση του προέδρου Μπουτεφλίκα. Με την έναρξη των επιχειρήσεων ωστόσο καταδίκασαν τις ενέργειες Χάφταρ η ΕΕ και η Ομάδα των 7 (G7), ενώ η Βρετανία ζήτησε την έκτακτη σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Ακολούθησε αεροπορική επιδρομή την Κυριακή στην Τρίπολη, όπου σύμφωνα με τον ΟΗΕ, σε αυτόν τον νέο γύρο των εχθροπραξιών, έχασαν την ζωή του 35 άνθρωποι, εκτοπίστηκαν τουλάχιστον 2.800 και αρκετές χιλιάδες παραμένουν εγκλωβισμένοι. Το Συμβούλιο Ασφαλείας πάντως δεν κατάφερε να εκδώσει ανακοίνωση κατά του Χάφταρ, καθώς η Ρωσία απαίτησε η προειδοποίηση να περιλαμβάνει όλες τις ένοπλες ομάδες της Λιβύης, κάτι που δεν έγινε αποδεκτό. Το έκανε ωστόσο από μόνο του το Κρεμλίνο, καλώντας όλες τις πλευρές σε αυτοσυγκράτηση.

Καθυστερημένη μπορεί να θεωρηθεί όμως και η πρώτη επίσημη αντίδραση της Ουάσινγκτον, καθώς ο Πομπέο αντέδρασε μόλις το βράδυ της Κυριακής (ξημερώματα Δευτέρας ώρα Ελλάδας). Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών εξέφρασε την βαθιά ανησυχία της Ουάσινγκτον και προέτρεψε τον Χάφταρ να σταματήσει «αμέσως» τις επιχειρήσεις εναντίον της Τρίπολης. Κάλεσε τέλος όλες τις πλευρές να επιστρέψουν στις πολιτικές διαπραγματεύσεις υπό τον ΟΗΕ.

Ο έλεγχος του στρατού

Θα πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι ο στρατάρχης Χάφταρ είχε εκπαιδευτεί στην Σοβιετική Ένωση και συμμετείχε τόσο στο πραξικόπημα του 1969 που έφερε τον Καντάφι στην εξουσία όσο και στην επιχείρηση ανατροπής του.

Ο αποκαλούμενος σήμερα και ως «ο ισχυρός άνδρας της Κυρηναϊκής», αφού το στρατηγείο του είναι στην Βεγγάζη, μετείχε και στον δεκαετή πόλεμο της Λιβύης με το Τσαντ. Αιχμαλωτίστηκε όμως στην μάχη του Ουάντι Ντουμ, αποκηρύχτηκε από τον Καντάφι και στην συνέχεια, σε μια επιχείρηση που παραμένει μυστήριο, απελευθερώθηκε από τους Αμερικανούς, οι οποίοι του παραχώρησαν άσυλο. Επέστρεψε δε στην Βεγγάζη, το 2011, χρονιά ανατροπής του Καντάφι.

Αν και οι αντίπαλοί του τού θυμίζουν και σήμερα την αιχμαλωσία του, ονομάζοντας την επιχείρηση για την απώθηση του ΛΕΣ από την Τρίπολη «Ουάντι Ντουμ 2», ο Χάφταρ είναι ο μόνος που κατάφερε να συγκροτήσει τακτικό στρατό, υποστηριζόμενος, κατά τον ΟΗΕ, από τη Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Δύο χώρες που πρόσκεινται φιλικά στις ΗΠΑ. Αντιθέτως, ο επικεφαλής της διεθνώς αναγνωρισμένης κυβέρνησης Σάρατζ δεν έχει καταφέρει να οργανώσει δυνάμεις ασφαλείας και παραμένει «όμηρος» οπλαρχηγών και παραστρατιωτικών οργανώσεων, οι οποίοι μπαινοβγαίνουν στην Τρίπολη και συχνά συγκρούονται μεταξύ τους.

Ο έλεγχος του στρατού ήταν μια από τις βασικές διαφορές των δύο αντιμαχόμενων σήμερα ηγετών και το μεγάλο αγκάθι στην επίτευξη συμφωνίας ειρήνευσης. Ο ΓΓ του ΟΗΕ ωστόσο είχε αναφέρει στο τέλος του προηγούμενου μήνα, μετά από συναντήσεις που είχε στο περιθώριο της Συνόδου των Αράβων ηγετών στην Τύνιδα, ότι υπάρχουν «ενδείξεις» για την επίλυση του θέματος. Το ζήτημα ήταν βεβαίως το αν ο Χάφταρ θα αναλάμβανε επικεφαλής ενός ενιαίου λιβυκού στρατού, υπό πολιτική ηγεσία και στο πλαίσιο του σχηματισμού μιας νέας εθνικής κυβέρνησης. Τα πρόσφατα γεγονότα πάντως, τα οποία αποτελούν βαρύ πλήγμα για τον ΟΗΕ και την πρωτοβουλία του για την Λιβύη, δείχνουν ότι μάλλον αυτές οι ενδείξεις ήταν ισχνές.