Ο Ερντογάν επεκτείνει τα “σύνορα της καρδιάς” του στη Γάζα – Και μετά;

Πάνω στην λεπτή “κόκκινη γραμμή” που διαμορφώνεται μεταξύ Δύσης και των χωρών που υποστηρίζουν τη Χαμάς απέναντι στο Ισραήλ, επέλεξε να κινηθεί και πάλι ο Ταγίπ Ερντογάν, ανεβάζοντας ολοένα και περισσότερο τους τόνους της επιθετικής ρητορικής του κατά των ΗΠΑ και της ΕΕ. Σε αυτή την επιλογή, ο πρόεδρος της Τουρκίας δεν δίστασε να καταφύγει στην οθωμανική εποχή, επεκτείνοντας τα «σύνορα της καρδιάς» του προς ανατολάς, συμπεριλαμβάνοντας και τη Γάζα. Τα επέκτεινε, επίσης, προς δυσμάς συμπεριλαμβάνοντας τα Σκόπια και τη Θεσσαλονίκη, ενώ βορείως έφθασε μέχρι τον Καύκασο.

Ο πρόεδρος της Τουρκίας, όμως, έχει προχωρήσει και σε μία καταφανώς επιθετική αναφορά προς το Ισραήλ, το οποίο παρομοιάζει με οργάνωση και μάλιστα εγκληματική έναντι της απελευθερωτικής Χαμάς, όπως την αποκαλεί. Η νέα διάρρηξη των διπλωματικών σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, ενώ ήταν σε κίνηση διαδικασία προσέγγισης-συνομιλιών για συμφωνίες συνεργασίας στον ενεργειακό τομέα, είναι θέμα χρόνου, καθώς όλες οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες από την πλευρά των Αμερικανών έχουν πέσει στο κενό. Οι προειδοποιήσεις του Άντονι Μπλίνκεν προς τον Χακάν Φιντάν κατά την τηλεφωνική συνομιλία τους την περασμένη εβδομάδα δεν απέδωσαν. Ο Αμερικανός ΥΠΕΞ μεταβαίνει σήμερα στην Άγκυρα και θα παραμείνει και αύριο, προκειμένου να έχει συνομιλίες και με τον Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος χθες το τερμάτισε, λέγοντας ότι «το μοντέλο της Κύπρου (όπου η Τουρκία μετά την εισβολή κατέχει το βόρειο μέρος της χώρας) μπορεί να εφαρμοστεί στη Γάζα, με την Τουρκία να είναι εγγυήτρια δύναμη».

Ο Ερντογάν αγνόησε όλα τα μηνύματα των ΗΠΑ και της ΕΕ και επιπλέον, στη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου του την Δευτέρα, έστειλε άλλο ένα επιθετικό μήνυμα σημειώνοντας ότι η στρατιωτική επίδειξη στον Βόσπορο, στις 29 Οκτωβρίου για την 100ή επέτειο από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας «δεν έδειξε μόνο τη δύναμη του ναυτικού μας, αλλά περιείχε και στρατηγικά σημαντικά μηνύματα». Ποια είναι τα μηνύματα αυτά και ποιοι οι αποδέκτες, οι ερμηνείες ποικίλουν. Κάποια τουρκικά μέσα έσπευσαν να αναφερθούν στις διεκδικήσεις στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο (CNN Turk, Hurriyet), ενώ άλλα εκτιμούν ότι οι τουρκικές βλέψεις απλώνονται μέχρι τις θαλάσσιες ζώνες της Γάζας και του Λιβάνου.

Και στην έναρξη του Ουκρανικού ο Ταγίπ Ερντογάν προσπάθησε να προωθήσει την στρατηγική αυτονομία του έναντι των ΗΠΑ και της ΕΕ, με ανοίγματα προς τη Μόσχα, που απέδωσαν πολιτικά οφέλη για το κόμμα του ΑΚΡ στις εκλογές, αλλά οι εξαρτήσεις από τη Δύση ήταν και παραμένουν ισχυρές, όπως φάνηκε από την μετεκλογική προσπάθεια επαναπροσέγγισης των ΗΠΑ για τα F-16 και της ΕΕ για μία νέα εταιρική σχέση. Στο πλαίσιο αυτό ξεκίνησε και η επαναπροσέγγιση με Ελλάδα, Ισραήλ και Αίγυπτο.

Σταυροφορίες και ισλαμικά μέτωπα

Η εξομάλυνση των σχέσεων της Τουρκίας με τις γειτονικές χώρες ήταν μία από τις προϋποθέσεις που έθεταν ΗΠΑ και ΕΕ, για την αναβάθμιση του ρόλου της Άγκυρας στην υπό διαμόρφωση αρχιτεκτονική ασφάλειας και συνεργασίας στην ευρύτερη περιοχή. Οι συνθήκες πάνω στις οποίες στηρίζονταν οι σχεδιασμοί έχουν ανατραπεί και το ζήτημα τώρα είναι πως θα κινηθεί στο νέο εκρηκτικό περιβάλλον η Άγκυρα. Οι συνομιλητές που επέλεξε μέχρι τώρα ο Τούρκος πρόεδρος, κινούνται αντίθετα με την Δύση, ενώ ορισμένοι από αυτούς είναι δηλωμένοι εχθροί των ΗΠΑ και της ΕΕ, όπως η Τεχεράνη και η Μόσχα. Ο ίδιος, εξάλλου, ανέτρεξε στις σταυροφορίες και παίζει με την ιδέα ενός μουσουλμανικού μετώπου απέναντι στη Δύση.

Ο Ερντογάν έχει χάσει την υπομονή του εδώ και καιρό με την διοίκηση Μπάιντεν, όπως και με τις Βρυξέλλες. Η θέση του στην κρίση της Μέσης Ανατολής, ρητά αντιδυτική και εν πολλοίς πολεμική κατά του Ισραήλ (με αναθεωρητικά υπονοούμενα για το ισραηλινό κράτος) είναι μία άκρως ανησυχητική εξέλιξη. Εάν η κρίση εξαπλωθεί δεν αποκλείεται να ακολουθήσει ντόμινο εσωτερικών αναταράξεων στις αραβικές χώρες που δέχονται μεγάλες εσωτερικές πιέσεις να κόψουν τους δεσμούς με Ισραήλ και ΗΠΑ.

Δεν είναι αδιάφορο πολιτικά ότι τις πιέσεις στο εσωτερικό της Τουρκίας υποδαυλίζει ο ίδιος ο πρόεδρος με τον κυβερνητικό του εταίρο Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Συναφώς, οι πληροφορίες σε τουρκικά μέσα αναφέρουν ότι στις συνομιλίες που είχε ο Ταγίπ Ερντογάν με ηγέτες άλλων χωρών της Ισλαμικής Διάσκεψης, έριξε την ιδέα του εμπάργκο στο Ισραήλ και στη συνέχεια κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με τη Δύση. Οι κινήσεις αυτές θα έχουν όπως είναι επόμενο πολιτικές και κατ’ επέκταση οικονομικές επιπτώσεις για την Τουρκία. Φαίνεται όμως πως ο Ερντογάν υπολογίζει ότι μπορεί να τις αντισταθμίσει. Άλλωστε και πριν την 7η Οκτωβρίου τα μηνύματα της Δύσης για την τουρκική οικονομία δεν ήταν αυτά που προσδοκούσε η Άγκυρα.

Εικόνα πολεμικής οικονομίας

Το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών καταγράφηκε στο πρώτο οκτάμηνο του 2023 σε 43 δισ. δολάρια και καλύφθηκε μόνο το μισό από άμεσες ξένες επενδύσεις, ενώ το υπόλοιπο από την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας. Ανάλογα ήταν τα μεγέθη και το 2022 και αυτή η κατάσταση δεν προβλέπεται να αντιστραφεί ούτε το 2024. Στην έκθεση στις 6 Οκτωβρίου 2023 το ΔΝΤ αναφέρει ότι η οικονομική πολιτική υπό τον Μεχμέτ Σιμσέκ κινείται σε θετική κατεύθυνση, εντούτοις σημειώνει ότι «η αλλαγή πολιτικής που εφαρμόζεται έχει χάσει στην πορεία την ισχυρή δυναμική της, διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη και οδηγώντας σε αυξημένη ζήτηση για ξένο συνάλλαγμα και εκροή αποθεματικών».

Ως προς την πιστοληπτική θέση της Τουρκίας ο οίκος Fitch εκτιμά ότι «θα χρειαστεί χρόνος για να διαπιστωθεί εάν η πορεία αυτή τη φορά είναι σταθερή… γιατί έχουν γίνει πολλές ανατροπές στο παρελθόν». Η Bank of America σημειώνει σε δική της έκθεση (μετά την επίσκεψη του υπουργού Οικονομικών Μεχμέτ Σιμσέκ στις ΗΠΑ τον Σεπτέμβριο), ότι οι διαχειριστές κεφαλαίων που συμμετείχαν στη συνάντηση θεώρησαν ότι είναι πολύ νωρίς για να επανεπενδύσουν στην Τουρκία. Ο πληθωρισμός κινείται σταθερά πάνω από το 50% (με τα επιτόκια στο 30%) και μία νέα αύξηση στις τιμές των καυσίμων λόγω της κατάστασης στη Μ. Ανατολή θα επιφέρει πρόσθετες πιέσεις.

Η πολεμική ρητορική του Ταγίπ Ερντογάν ερμηνεύεται ως ένα βαθμό από τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει στο εσωτερικό. Και το γεγονός ότι οι εισροές από τη Δύση συνοδεύονται πάντοτε από όρους και πολιτικές δεσμεύσεις τις οποίες βδελύσσεται, επέφεραν το νέο και ισχυρότερο αντιδυτικό ξέσπασμα, προκειμένου να κρατήσει ανοιχτές τις χρηματοδοτικές ροές από τις χώρες του Ισλαμικού Κόσμου. Διαφορετικά η τουρκική οικονομία κινδυνεύει, εάν οι συνθήκες επιδεινωθούν στη Μέση Ανατολή, να μετατραπεί σε πολεμική οικονομία χωρίς να εμπλέκεται σε πόλεμο. Εξάλλου ούτε οι οικονομικοί δείκτες της ΕΕ και των ΗΠΑ είναι αξιοζήλευτοι, με τα αποτελέσματα των τελευταίων κρίσεων. Ουδείς υπ’ αυτές τις συνθήκες θα έριχνε κεφάλαια μέσω κανονικών διαύλων σε ένα ασταθές περιβάλλον.

Το ερώτημα είναι κατά πόσον η στρατηγική αυτονόμηση του Ερντογάν μπορεί να επιτευχθεί με δανεικά και τί είδους ανταποδοτικές υπηρεσίες θα προσφέρει στις ισλαμικές χώρες, στη νέα αντιπαράθεση με τη Δύση. Η πιο δύσκολη άσκηση από την ταύτιση της Τουρκίας με τις εκρήξεις της Αραβικής Άνοιξης 2010-11.