Ο Μακρόν σώζει την Ευρώπη αλλά διαλύει την Υεμένη

“Οι διπλωματικές και οικονομικές συναλλαγές μας με τη Ρωσία, την Τουρκία ή την Κίνα δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την απόκρυψη ζητημάτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων πίσω από ένα πέπλο σεμνότητας(voile pudique). Διαφορετικά, θα προδώσουμε τον εαυτό μας“. Αυτά ήταν τα λόγια του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν το καλοκαίρι του 2017. Μια θαρραλέα διατύπωση από τον άνθρωπο, στον οποίο πολλοί –συμπεριλαμβανομένων Ελλήνων ευρω-αριστερών- εναπόθεσαν τις ελπίδες τους για να σωθεί το πρότζεκτ ΕΕ.

Αρκετές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από το Παρίσι, επικρατεί ένα τοπίο που δεν θυμίζει σε τίποτα μια ευρωπαϊκή πόλη. Νοσοκομεία και σχολεία έχουν μετατραπεί σε βουνά από μπάζα. Την στιγμή που στην Ευρώπη ο κόσμος κανονίζει τις διακοπές του, περίπου 1.000.000 άνθρωποι στην Υεμένη υποφέρουν από χολέρα, εκ των οποίων οι 600.000 είναι παιδιά, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας

Περίπου 2.000.000 παιδιά δεν θα προλάβουν να γιορτάσουν τα επόμενα γενέθλιά τους, καθώς υποφέρουν από υποσιτισμό οξείας μορφής. Σχεδόν 6.000 έχουν χάσει τη ζωή τους και σχεδόν 10.000 είναι τραυματισμένα. Οι εκτοπισμένοι από τις εστίες τους υπολογίζονται σε 3.000.000. Πρόκειται για την μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση των τελευταίων ετών στον πλανήτη, που ο  αξιωματούχος του ΟΗΕ Mark Lowcock περιέγραψε σαν «Αποκάλυψη».

Η Σαουδική Αραβία είναι η πρωταγωνίστρια σε αυτό που συμβαίνει στην Υεμένη. Από το 2015 οι γαλαζοαίματοι Σαουδάραβες ηγούνται ενός αραβικού Άξονα επτά κρατών που βομβαρδίζει και επιβάλει εμπάργκο στην Υεμένη. Σκοπός τους είναι να εξοντώσουν τους σιίτες Χούτι και να επαναφέρουν στη χώρα το προηγούμενο καθεστώς με όποιο κόστος. Ο Μακρόν μίλησε για Ρωσία, Κίνα και Τουρκία. Τί σχέση έχει άραγε η Σαουδική Αραβία; Τί σχέση μπορεί να έχει η εκλεπτυσμένη γαλλική κυβέρνηση με την παραπάνω δυστυχία;

Αναμένοντας τον πρίγκιπα

Ενώ ο Μακρόν αναμένει στο Elysee τον πρίγκιπα Mohammed bin Salman από τη Σαουδική Αραβία, η έκθεση που εκπόνησε η νομική εταιρεία Ancile, κατόπιν παραγγελίας της Διεθνούς Αμνηστίας και του ACAT (Action by Christians for the Abolition of Torture), αποτελούν κόλαφο για το Παρίσι. Η έκθεση δείχνει πως μπορεί μεν για τον πόλεμο να φταίνε οι κυρίως εμπόλεμοι (Χούτι-Συνασπισμός) αλλά η Γαλλία φέρει ηθικές, πολιτικές αλλά και νομικές ευθύνες.

Φέτος συμπληρώνονται τρία χρόνια από την έναρξη του πολέμου στην Υεμένη και 20 χρόνια από την δημιουργία του Κώδικα Δεοντολογίας που θέσπισε η ΕΕ για να ελέγξει τις εξαγωγές όπλων από τα κράτη-μέλη. Έναν κώδικα που οι Γάλλοι κυβερνώντες ακόμα τον αποκωδικοποιούν!

Η 5η Γαλλική Δημοκρατία στο διάστημα 1998-2016 έχει πουλήσει στρατιωτικό εξοπλισμό αξίας περίπου 73 δισ. ευρώ (στοιχεία ΕΕ), κερδίζοντας την πρώτη θέση στις εξαγωγές όπλων μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Ο εκλεκτός πελάτης για την Γαλλία παραμένει με διαφορά η Σαουδική Αραβία (βλ. πίνακα). Σε αυτά τα στοιχεία δεν υπολογίζονται οι άδειες εξαγωγής που δόθηκαν από τη γαλλική κυβέρνηση στις εταιρείες.

Στα βήματα του Ολάντ

Λίγο πριν κλείσει τον πρώτο χρόνο του στη γαλλική προεδρία ο Μακρόν, φαίνεται να ακολουθεί την εξαγωγική πολιτική του Φρανσουά Ολάντ. Πρόεδρος και πρωθυπουργός ευθυγραμμίζονται απόλυτα. Άλλωστε ο δεύτερος διορίζεται από τον πρώτο. Ο πρωθυπουργός Edouard Philippe επιμένει ότι τα όπλα που πουλάει η Γαλλία στη Σαουδική Αραβία είναι αμυντικά και χρησιμοποιούνται μόνο για αποτροπή στις επιθέσεις των επαναστατών της Υεμένης. Τα είδη των οπλικών συστημάτων, όμως, δεν επαληθεύουν τον πρωθυπουργό.

Άραγε τα υπερσύγχρονα επιθετικά σκάφη Combattante FS56, με τεχνολογία Στελθ που παρήγγειλε η Σαουδική Αραβία τον Ιανουάριο, εξυπηρετούν μόνο την αποτροπή; Τα οχήματα υποστήριξης πεζικού Vab Mk3 της Renault; Τα 6Χ6 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού εξοπλισμένα με πυροβόλα 155 mm; Η Thales Group παρέδωσε ηλεκτρονικά συστήματα για βομβαρδισμούς ακριβείας. Τα σκάφη της CMN Group που συντελούν στην διατήρηση του θανατηφόρου αποκλεισμού;

Επιπλέον, οι Σαουδάραβες δεν τροφοδοτούνται μόνο με άψυχο υλικό. Το γαλλικό υπουργείο Άμυνας κατέχει το 49,9% του Défense Conseil International (DCI) που αυτή τη στιγμή εκπαιδεύει 16 πιλότους της αραβικής χώρας. Το DCI φροντίζει να μεταλαμπαδεύει το γαλλικό στρατιωτικό know-how σε στελέχη ενόπλων δυνάμεων κρατών που θεωρούνται φιλικές στο Παρίσι, όπως είναι η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Ανησυχούμε αλλά πωλούμε

Στις αρχές του Μαρτίου του 2018 ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας Jean-Yves Le Drian απέφυγε να απαντήσει στις ερωτήσεις σχετικά με το εάν η χώρα του θα έπρεπε να σταματήσει τις πωλήσεις όπλων σε Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Όταν ερωτήθηκε συγκεκριμένα γιατί η Γαλλία εξακολουθεί να πουλάει όπλα, επεσήμανε ότι προτεραιότητα είναι η εξεύρεση πολιτικής λύσης στην κρίση της Υεμένης.

“Ανησυχώ πραγματικά για την κατάσταση στην Υεμένη“, δήλωσε ο Le Drian στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής. “Είναι ένας παράλογος πόλεμος. Είναι αλήθεια ότι χρησιμοποιούνται σαουδαραβικά όπλα, αλλά υπάρχουν επίσης και πολλά ιρανικά όπλα“. Πρόσφατα μάλιστα ο Le Drian  υπερασπίστηκε τη Σαουδική Αραβία, αναφέροντας στο ράδιο RTL ότι «η Σαουδική Αραβία δέχεται τακτικά επίθεση από τους Χούτι, οι οποίοι προμηθεύονται όπλα από το Ιράν».

Η υπουργός Άμυνας  Florence Parly έχει αμφισβητηθεί επανειλημμένα από τα ΜΜΕ για τα επιχειρήματά της σχετικά με τις εξαγωγές. «Από την ώρα που παραδίδονται τα όπλα σε μια χώρα ελέγχονται, ωστόσο μπορεί να ξεσπάσει κάποια σύγκρουση. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι θα ξέσπαγε πόλεμος στην Υεμένη; Πολλές χώρες αντιμετωπίζουν αυτή την κατάσταση όταν δίνουν όπλα σε άλλες χώρες τα οποία δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται» είχε πει τον Φεβρουάριο η υπουργός Άμυνας. Αν δεν γνώριζε η Parly θα μπορούσε να ρωτήσει τον σύζυγό της που χρημάτισε μέλος του Δ.Σ. της Thales Group, της γιγαντιαίας πολεμικής βιομηχανίας. Ίσως να γνώριζε περισσότερα.

Η Γαλλία γνωρίζει

Μπορεί η Parly να μην μπορούσε να φανταστεί τι θα συνέβαινε στην Υεμένη, αλλά όπως αναφέρει η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας: «Φαίνεται αδιαμφισβήτητο σήμερα ότι η Γαλλία γνώριζε τις παραβιάσεις από τα διάφορα μέρη στη σύγκρουση της Υεμένης. Η στάση της Γαλλίας είναι ακόμη πιο σοβαρή, διότι έχει υποχρέωση βάσει του διεθνούς δικαίου, ακόμη και αν δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος της τρέχουσας σύγκρουσης, να εφαρμόζει τις Συμβάσεις της Γενεύης υπό όλες τις περιστάσεις και να αποφεύγει να συνδράμει στη διάπραξη παραβιάσεων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου».

Φαίνεται ότι σημειώθηκαν σοβαρές αποκλίσεις στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για τον έλεγχο των εξαγωγών εκ μέρους της γαλλικής κυβέρνησης. Η Γαλλία έχει καταστρατηγήσει την κοινή θέση της ΕΕ για τις εξαγωγές όπλων (πρώην κώδικας συμπεριφοράς) που θεσπίστηκε πριν 20 χρόνια. Επίσης η στάση της δείχνει ότι δεν σεβάστηκε επίσης και την Συνθήκη για το Εμπόριο Όπλων (ΟΗΕ).

Το περιοριστικό πλαίσιο που διαμορφώνουν αυτά τα δύο κείμενα, απαγορεύουν τη μεταφορά στρατιωτικού εξοπλισμού σε πολλές περιπτώσεις, ιδίως όταν υπάρχουν κίνδυνοι σοβαρών παραβιάσεων του Διεθνούς Δικαίου, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κίνδυνοι περιφερειακής αποσταθεροποίησης.

Στην Υεμένη, οι ισχυρισμοί περί παραβιάσεων του ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι εξαιρετικά σοβαροί. Έχει γίνει χρήση απαγορευμένων όπλων, όπως βλημάτων διασποράς ενώ έχουν βομβαρδιστεί και άμαχοι. Πέραν των απωλειών αυτών που προκαλούν απευθείας τα όπλα, υπάρχει ο αποκλεισμός που δημιουργεί την μεγαλύτερη κρίση παγκοσμίως σε έλλειψη τροφίμων, σύμφωνα με τον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών, Antonio Guterres.

Η οικονομική επιβίωση των βιομηχάνων

Εύλογα η Γαλλίδα δημοσιογράφος Anne Sophie Simpere αναρωτιέται πως γίνεται η Γαλλία, ενώ γνωρίζει για τις σφαγές, να συνεχίζει την εξαγωγή όπλων στους εμπόλεμους και την ίδια στιγμή να συνεχίζει να αναζητά πολιτική λύση στη σύγκρουση. Ο François Delattre, μάλιστα, αντιπρόσωπος της Γαλλίας στον ΟΗΕ, δήλωσε ότι «η κρίση στην Υεμένη δεν είναι μόνο περιφερειακή αλλά και διεθνής». Το πέπλο της υποκρισίας ακολουθεί την γαλλική μόδα του Μακρόν.

Οι βιομήχανοι απολαμβάνουν της υποστήριξης του Μακρόν, ο οποίος μάλιστα δήλωσε: «πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Δεν είναι τόσες πολλές οι πωλήσεις προς τη Σαουδική Αραβία». Θεσμικά, τις σχετικές αποφάσεις για τις εξαγωγές στη Γαλλία τις παίρνει ο πρωθυπουργός, ο οποίος όμως λαμβάνει υπόψη το αρμόδιο όργανο, την Διυπουργική Επιτροπή για τη Μελέτη των Εξαγωγών Στρατιωτικού Υλικού (CIEEMG). Στην επιτροπή αυτή προεδρεύει ο Γενικός Γραμματέας Άμυνας και Εθνικής Ασφάλειας και απαρτίζεται από τους υπουργούς Άμυνας, Εξωτερικών και Οικονομικών.

Πάντως είναι γεγονός ότι τελευταία ο πόλεμος στην Υεμένη έχει θέσει σοβαρά διλήμματα στην κυβέρνηση Μακρόν. Υπήρξε μάλιστα και διαφωνία ανάμεσα στο υπουργείο Εξωτερικών και το υπουργείο Άμυνας, το οποίο γνωμοδότησε θετικά για τις εξαγωγές. Τον τελευταίο λόγο είχαν πρωθυπουργός και πρόεδρος, οι οποίοι έδωσαν πράσινο φως στα «αμφισβητούμενα αιτήματα για παραλαβή παραγγελιών ή υλικών παραδόσεων. Ο Μακρόν εξάλλου υπήρξε για τρία χρόνια (2014-16) μέλος της CIEEMG οπότε γνωρίζει πως παίζεται το παιχνίδι.

Η οικονομική επιβίωση της γαλλικής βιομηχανίας όπλων -όπως και της γερμανικής- εξαρτάται από τις εξαγωγές σε αυτές τις περιοχές, διότι, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η εγχώρια αγορά είναι ανεπαρκής. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ οργανώνουν και συμμετέχουν σε πολέμους σε όλη την υφήλιο και αυτό καθιστά τον στρατό ιδανικό πελάτη για τις αμερικανικές βιομηχανίες. Αντίθετα, οι Γάλλοι βιομήχανοι έχουν ανάγκη τις διεθνείς κρίσεις, όπως την ελληνοτουρκική διένεξη, το μεσανατολικό, τις διαφορές Ινδίας-Πακιστάν κοκ.

Καλή διαφήμιση

Από την δεκαετία του 1980, για την Γαλλία εμφανίστηκε αδήριτη η ανάγκη να βελτιώσει τις σχέσεις της με κράτη που διέθεταν την οικονομική δυνατότητα να προμηθευτούν όπλα, αλλά και να δημιουργήσουν εγχώρια βιομηχανία. Οι πλούσιες χώρες του Κόλπου αποτελούσαν ιδανικές περιπτώσεις, όπως αναφέρει και ο Γάλλος ερευνητής Claude Serfati. Σύμφωνα με το γαλλικό υπουργείο Άμυνας “η ποιότητα των γαλλικών υλικών και η χρήση τους από τον στρατό σε θέατρα ξένων επιχειρήσεων διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην επιτυχία των εξαγωγών“. Ο πόλεμος στην Υεμένη είναι μια καλή διαφήμιση των γαλλικών όπλων.

Ωστόσο, οι Γάλλοι αξιωματούχοι δηλώνουν ανεπίσημα ότι έχουν ήδη ψιθυρίσει στους προμηθευτές όπλων ότι θα πρέπει να μην αναζητήσουν νέες άδειες εξαγωγών για τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα. «Δεν νομίζω ότι θα δείτε μια σαφή ώθηση από εμάς. Πιθανότερο είναι ένα ανεπίσημο μήνυμα προς τις εταιρείες να μην μας ενοχλούν ζητώντας μας άδειες […] Θα είναι ένας de facto περιορισμός, αλλά χωρίς να το δηλώσουμε δημοσίως, ώστε να μην ενοχληθούν οι Σαουδάραβες» δήλωσε ένας Γάλλος διπλωμάτης στο πρακτορείο Reuters.

Το «χωρίς να δηλώσουμε δημοσίως» της διπλωματίας βλάπτει σοβαρά τις δημοκρατικές διαδικασίες όμως. Οι διαδικασίες αδειοδότησης των εξαγωγών δεν υπόκεινται σε κοινοβουλευτικούς ελέγχους. Κάποιοι Γάλλοι διπλωμάτες παραδέχονται πως δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι το Παρίσι σταμάτησε ή μείωσε τις εξαγωγές όπλων σε Σαουδική Αραβία και Εμιράτα. «Υπάρχει σημαντική έλλειψη διαφάνειας εκ μέρους των γαλλικών αρχών όσον αφορά τις εξαγωγές και τις πωλήσεις όπλων που έχουν εγκριθεί από τη Γαλλία. Οι διαβουλεύσεις της CIEEMG, η οποία εξετάζει τις αιτήσεις αδειών, είναι απολύτως εμπιστευτικές».

Στο ναδίρ η διαφάνεια

Η διαφάνεια βρίσκεται στο ναδίρ. Παρόλο που το υπουργείο Άμυνας υποβάλλει στο Κοινοβούλιο ετήσια έκθεση σχετικά με τις εξαγωγές της Γαλλίας, η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας αναφέρει ότι η έκθεση του υπουργείου «δεν προσφέρει απολύτως τίποτα για να διασφαλίσει ότι η Γαλλία συμμορφώνεται με τις διεθνείς υποχρεώσεις της όσον αφορά την Συνθήκη για το Εμπόριο Όπλων και την ευρωπαϊκή Κοινή Θέση. Είναι επιτακτικό το Κοινοβούλιο να συζητά και ελέγχει τις πωλήσεις όπλων στη Γαλλία».

Συγκεκριμένα, η έκθεση που κοινοποιείται στους Γάλλους βουλευτές δεν περιέχει λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τα είδη των παρεχόμενων όπλων, την ποσότητα, τον παραλήπτη και την τελική χρήση. Δεν είναι καν γνωστό αν η Γαλλία αρνήθηκε να επιτρέψει εξαγωγές όπλων προς τη Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα εξαιτίας του κινδύνου χρήσης στη σύγκρουση της Υεμένης.

«Είναι επίσης αδύνατο να γνωρίζουμε εάν οι άδειες που χορηγήθηκαν πριν από την έναρξη της σύγκρουσης έχουν ανασταλεί ή ακυρωθεί από τον Απρίλιο του 2015. Οι συνεχιζόμενες παραδόσεις καθιστούν αμφίβολη». Η έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας αναφέρει επίσης πως «οι διατάξεις του Κώδικα Άμυνας που επιτρέπουν την επανεξέταση των χορηγηθεισών αδειών αποτελούν ουσιαστικό εργαλείο για να εξασφαλιστεί η συμμόρφωση της Γαλλίας προς τις διεθνείς της δεσμεύσεις, παρά τις μεταβολές που συμβαίνουν στις χώρες εισαγωγής».

Γαλλία Αγγλία συμμαχία

Ενώ στην Ευρώπη αναπτύσσεται ένας σκεπτικισμός γύρω από τις εξαγωγές όπλων σε εμπόλεμες περιοχές, παραφωνία αποτελούν κυρίως οι Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο όπως καταγράφει και το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. Στις αρχές Μαρτίου 2018 η Τερέζα Μέι υποδέχτηκε στην Ντάουνιγκ Στριτ τον πρίγκιπα Mohammed Bin Salman για να συζητήσουν για την πώληση 48 typhoon jets.

Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει επωφεληθεί σημαντικά από τα τρία χρόνια πολέμου στην Υεμένη πουλώντας όπλα αξίας 5,6 δισ. ευρώ. Τις κινήσεις αυτές όμως δεν φαίνεται να συμμερίζεται ο βρετανικός λαός. Σύμφωνα με έρευνα του βρετανικού οργανισμού Campaign Against Arms Trade σε δείγμα 2000 Βρετανών, μόνο ένα 6% συμφωνεί με τις πωλήσεις όπλων.

To Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παροτρύνει τη βρετανική κυβέρνηση να αλλάξει την πολιτική της προς τη Σαουδική Αραβία και τη συμμετοχή της στον πόλεμο στην Υεμένη. H οργάνωση κατέγραψε 87 παράνομες επιθέσεις του υπό το Ριάντ συνασπισμού και προειδοποιεί ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, προμηθεύοντας όπλα τη Σαουδική Αραβία, θα βρεθεί συνένοχο για εγκλήματα πολέμου.

Αν και την σχετική συζήτηση στην Γαλλία την είχε ανοίξει το Μediapart το 2016 το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών αναφέρει ότι «Σε αντίθεση με ότι συνέβαινε μέχρι πρόσφατα στη Γαλλία, ο πόλεμος στην Υεμένη ξεκίνησε μια έντονη δημόσια συζήτηση σχετικά με την πολιτική εξαγωγών όπλων». Στην πρόσφατη δημοσκόπηση του YouGov, το 88% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η Γαλλία θα πρέπει να σταματήσει να εξάγει όπλα σε οποιαδήποτε χώρα ενδέχεται να τα χρησιμοποιήσει εναντίον αμάχων και συγκεκριμένα το 75% στις χώρες που εμπλέκονται στον πόλεμο στην Υεμένη. Επτά στους 10 δήλωσαν ότι το Παρίσι θα πρέπει να σταματήσει τις εξαγωγές όπλων στη Σαουδική Αραβία και στα Εμιράτα.

Πριν μήνες ο διευθυντής του HREA Philippe Bolopion με άρθρο του στη Le Monde αναρωτιόταν τι θα κάνει η προεδρία Μακρόν στην κρίση της Υεμένης. Η απάντηση είναι εμφανής, αλλά δημιουργεί ένα επιπλέον ερώτημα: Τι αίσθηση δημιουργεί άραγε ότι η προώθηση μιας φιλελεύθερης Ευρώπης με ευρωπαϊκά ψηφοδέλτια και πιο συγκεντρωτικές εξουσίες ωθείται από ηγέτες που εισπράττουν ματωμένα πετροδολάρια; «Φαίνεται ότι ο δυτικός φιλελευθερισμός βρήκε το ταίρι του στην άμετρη φιλοδοξία της αντιδραστικής θεοκρατίας της Σαουδικής Αραβίας» όπως λέει η Catherine Shakdam, Διευθύντρια του Ινστιτούτου Μεσανατολικών Σπουδών Shafaqna. Όλη η έκθεση είναι στα γαλλικά εδώ.