Ο νέος δρόμος Ινδία-Μεσόγειος μέσω Σαουδαραβίας – Ο ρόλος Ιράν και Κίνας

Βασικός μοχλός εξελίξεων, πέρα από την ανάφλεξη του μεσανατολικού μετώπου, αποτελεί σαφώς η συμφωνία που υπογράφηκε ανάμεσα στην ΕΕ και την Ινδία και η οποία μετατρέπει ουσιαστικά την αραβική χερσόνησο σε κόμβο διέλευσης αγαθών και υπηρεσιών, χτυπώντας καίρια το νέο Δρόμο του Μεταξιού της Κίνας. Πριν όμως προχωρήσουμε στον ρόλο που έπαιξε το Ιράν ως περιφερειακός δρών, πρέπει να ρίξουμε μία ματιά στις μέχρι τώρα κινήσεις του άξονα Σαουδικής Αραβίας-Εμιράτων και του Κατάρ ως μοναχικού δρώντα.

Όλο αυτό το διάστημα είναι φανερό πως τα κύρια αραβικά κράτη επιδιώκουν μία οικονομική και αμυντική περιχαράκωση του γεωπολιτικού τους χώρου, μέσω σύναψης πολλαπλών συμφωνιών, οικονομικής διαφοροποίησης και προσέλκυσης επενδύσεων. Συγκεκριμένα, η Σαουδική Αραβία έχει βάλει μπρος ένα τεράστιο πρόγραμμα διαφοροποίησης της πετρελαϊκής οικονομίας της, καθώς προβλέπει την απεξάρτηση από το πετρέλαιο και την ανάπτυξη τομέων όπως ο τουρισμός, η υψηλή τεχνολογία και οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας.

Τα Εμιράτα έχουν αναδειχθεί ως ένας από τους μεγαλύτερους επιχειρηματικούς προορισμούς, με ιδιαίτερη εξειδίκευση στην υψηλή τεχνολογία και την καινοτομία, ενώ και η δικιά τους οικονομία παρουσίασε για το 2023 την συσσώρευση 900 δισ. δολάρια μέσω της μη πετρελαϊκής οικονομίας. Χαρακτηριστικά αναφέρω μερικές από τις κινήσεις στις οποίες προέβησαν τα δύο κράτη του Κόλπου:

• Κινεζική εταιρία διυλιστηρίων εμπλέκεται σε συζητήσεις για την απόκτηση του 50% της ARAMCO.
• Προώθηση εξόρυξης ορυκτών από την Σαουδική Αραβία.
• Ανάδειξη των Εμιράτων ως κόμβου επενδύσεων σε τομείς όπως το fintech.
• Υπογραφή συμφωνίας Ινδίας-Εμιράτων για εμπορικό διάδρομο και συνεργασία σε τομείς ηλεκτρικής ενέργειας, ψηφιακών υποδομών και εμπορίου.
• Αγορά 3000 ημιαγωγών από τις δύο μοναρχίες.
• Κονδύλιο για προσέλκυση ταλέντων από όλον τον κόσμο εκ μέρους της Σαουδικής Αραβίας.
• Επενδύσεις χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα από Εμιράτα (άνοδος ΑΕΠ του Ντουμπάι κατά 3,3%).
• Η Σαουδική Αραβία έγινε μέλος των BRICS.
• Αγορά μεριδίου τουρκικού λιμανιού από τα Εμιράτα.

Πιθανός νέος εμπορικός διάδρομος

Ο εμπορικός διάδρομος, που σταθερά σχηματίζεται, ασφαλώς στο μέλλον θα προϋποθέτει την αναγνώριση του Ισραήλ από πλευράς Σαουδικής Αραβίας, κάτι που σε πρόσφατες αναλύσεις ήδη συζητιέται, ενώ αποτελεί και μέρος του πακέτου σταθερότητας που απεργάζονται οι ΗΠΑ για την λήξη της σύγκρουσης στη Γάζα. Ασφαλώς οι Σαουδάραβες επιδιώκουν την δημιουργία παλαιστινιακού κράτους για να συναινέσουν και αυτό δεν είναι άσχετο από τις μέχρι τώρα κινήσεις στους στον γεωοικονομικό τομέα.

Εάν σε όλα αυτά προσθέσουμε και τις αμυντικές συμφωνίες που υπογράφουν συνεχώς τα δύο κράτη, γίνεται άμεσα αντιληπτό πως, ο άξονας Σαουδικής Αραβίας-Εμιράτων επιδιώκει την ανάδειξή του σε έναν τρίτο πόλο παγκόσμιας ισχύος, ανάμεσα σε Δύση και Κίνα. Χαρακτηριστικό είναι πως η Σαουδική Αραβία υπέγραψε ήδη αμυντική συμφωνία με την Νότιο Κορέα, ενώ και η Γερμανία προχώρησε στην άρση των πωλήσεων Eurofighter προς το βασίλειο, με τους Γερμανούς να θεωρούν την Σαουδική Αραβία ως ένα κράτος κομβικό για την σταθερότητα της περιοχής. Εξάλλου, είναι γνωστή και η προτίμηση των Αράβων για τα γαλλικά οπλικά συστήματα, ειδικά στα αερομαχητικά, κάτι που βάζει και τους Γάλλους άμεσα στο πλαίσιο συνεργασίας με τα κράτη του Κόλπου.

Το Κατάρ από την άλλη δείχνει πως παρά το μικρό του μέγεθος, έχει εξελιχτεί σε δρώντα με επιρροή δυσανάλογη προς το μέγεθος του. Αυτό φαίνεται όχι μόνο στον διαμεσολαβητικό ρόλο που έχει, όσον αφορά στην διένεξη Ισραήλ-Χαμάς, αλλά και από την οικονομική διείσδυσή του στην ευρωπαϊκή ήπειρο, ενίοτε και με μη ενδεδειγμένους τρόπους. Χαρακτηριστικό είναι πως υπέγραψε συμφωνία επέκτασης της αμερικανικής παρουσίας στα εδάφη του για 10 επιπλέον χρόνια, ενώ η κρατική εταιρία φυσικού αερίου έχει προχωρήσει σε πολλαπλές συμφωνίες με Ευρώπη και Ασία, εξασφαλίζοντας την αναγκαιότητά της και για τα επόμενα χρόνια.

Ασφαλώς δεν πρέπει να λησμονείται η μεγάλη κόντρα που υπάρχει μεταξύ του άξονα Σαουδικής Αραβίας-Εμιράτων με το Κατάρ, καθώς το δεύτερο για μία σειρά από λόγους στρέφεται εναντίον της κυριαρχίας των άλλων δύο. Αυτό το κάνει κυρίως μέσα από την υποστήριξη που προσφέρει στην Μουσουλμανική Αδελφότητα, αλλά και με τις ειδικές σχέσεις που έχει αναπτύξει με την Τουρκία.

Στο παίγνιο Άραβες και Ινδία

Τα γεωστρατηγικά συμπεράσματα που ανακύπτουν μέσα από την κατάδειξη των γεωπολιτικών δεδομένων είναι σαφή. Τα κράτη του Κόλπου εκμεταλλεύονται τον αντιπερισπασμό των δυτικών δυνάμεων, εξαιτίας των μετώπων σε Ουκρανία και Γάζα, με σκοπό την επίτευξη οικονομικής ολοκλήρωσης μεσοπρόθεσμα διάστημα και την ανάδειξή τους σε τρίτο πόλο ισχύος. Οι Άραβες διαισθάνονται ότι υπάρχει ιστορική ευκαιρία να καταστήσουν εξαρτημένη την Ευρώπη, τόσο σε ζητήματα ενέργειας, όσο και να πάρουν κεφάλι στον τομέα των επενδύσεων και της καινοτομίας. Όσο διαρκεί η ένταση στην Γάζα και κατ’ επέκταση στην Ερυθρά Θάλασσα, αφήνουν τους Δυτικούς να κάνουν την σκληρή δουλειά ενώ αυτοί κεφαλαιοποιούν:

• Τις ομαλές πλέον σχέσεις με το Ιράν.
• Τις κινεζικές επενδύσεις.
• Τις αμυντικές συμφωνίες, ειδικά με κράτη όπως η Γαλλία.

Παράλληλα, η Σαουδική Αραβία ευνοείται από τις επιχειρήσεις του Ισραήλ στην Γάζα, διότι αφενός μεν αποδυναμώνεται η Χαμάς, δηλαδή η επιρροή των Αδελφών Μουσουλμάνων (Κατάρ και Τουρκία), αφετέρου δε η στροφή του ισραηλινού στρατού προς τον βορρά και την Χεζμπολάχ θα οδηγούσε και στον περιορισμό της ιρανικής επιρροής στην Μέση Ανατολή, εφόσον βέβαια πληγεί καίρια η σιιτική οργάνωση. Με τον τρόπο αυτό, το Ριάντ θεωρεί πως θα μπορούσε να περάσει πιο ομαλά στον λαό του η μελλοντική εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ, ώστε να υλοποιηθεί και η συμφωνία ΕΕ-Ινδίας.

Επομένως, οι Άραβες έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα συγκέντρωσης ισχύος, όσο διαρκεί η τεταμένη ατμόσφαιρα που πλήττει καίρια τους Δυτικούς λόγω της εμπορικής ασφυξίας στην Ερυθρά Θάλασσα και της ενεργειακής κρίσης. Οι Άραβες επιδιώκουν να συνάψουν συμφωνίες με όλους τους μεγάλους παίκτες (Ινδία, Κίνα, Ρωσία) και να κεφαλαιοποιήσουν τις, για την ώρα, ομαλές σχέσεις με το Ιράν, το οποίο παίζει και αυτό τον δικό του ρόλο.

Ο ρόλος του Ιράν

Ο σιιτικός παράγοντας, καταλύτης εξελίξεων στη Μέση Ανατολή, ενεργοποιήθηκε από την απαρχή της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς, προσφέροντας υποστήριξη στην τρομοκρατική οργάνωση, παρά την θρησκευτική-ιδεολογική τους διαφορά. Εκ του αποτελέσματος, το Ιράν λειτουργεί υπέρ των Κινέζων, οι οποίοι είναι οι άμεσα θιγόμενοι από την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Ινδίας που παρακάμπτει τον Δρόμο του Μεταξιού. Η κινητοποίηση των σιιτών (κυρίως των Χούτι) αυτή την στιγμή προκαλεί αρρυθμίες στο παγκόσμιο εμπόριο,  αλλά δεν απέτρεψε το Ιράν από το να εξομαλύνει τις σχέσεις του με την Σαουδική Αραβία.

Το βασίλειο άδραξε την ευκαιρία γι’ αυτήν την επαναπροσέγγιση, παρά το γεγονός πως θεωρεί το Ιράν βασική υπαρξιακή απειλή. Η κινητοποίηση των σιιτικών πληθυσμών στην Μέση Ανατολή, πέραν του ότι αποτελεί το στρατηγικό βάθος του Ιράν, απειλεί ευθέως τις μοναρχίες του Κόλπου, οι οποίες διαθέτουν σιιτικές μειονότητες στα εδάφη τους. Έτσι, δοθείσης της ευκαιρίας, οι Σαουδάραβες επεδίωξαν μία ανακωχή, ελπίζοντας πως το Ισραήλ και οι Δυτικοί θα κάνουν την σκληρή δουλεία, πλήττοντας την Χεζμπολά και τους Χούθι.

Έχοντας προσδεθεί οικονομικά στο άρμα των Κινέζων, το Ιράν λειτουργεί ως η προμετωπίδα των χερσαίων δυνάμεων, προκειμένου να ανατρέψουν την δυτική διείσδυση στην περιοχή και κυρίως την εξομάλυνση των σχέσεων Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ, η οποία θα αποτελεί το επιστέγασμα των συμφωνιών για την διάνοιξη των εμπορικών διαδρόμων διαμέσου της αραβικής χερσονήσου.

Το Ιράν θεωρεί πως όσο περισσότερο διαρκέσει το χάσμα μεταξύ Ισραήλ-Αράβων, τόσο πιο δύσκολη θα γίνει η προσέγγισή τους, πράγμα που δίνει την δυνατότητα στην Τεχεράνη να παγιώσει περαιτέρω την επιρροή της σε κράτη σημασίας για το καθεστώς, όπως για παράδειγμα στο Ιράκ. Εκεί, κινεζικές εταιρίες έχουν ήδη εκτοπίσει τις αντίστοιχες αμερικανικές από τα νότια, ενώ ήδη οι ΗΠΑ βρίσκονται σε συζητήσεις για απόσυρση των στρατευμάτων τους, έπειτα από υποδείξεις της σιιτικής ιρακινής κυβέρνησης.

Επομένως παρατηρείται μία αναδιάταξη των δυνάμεων του μεσανατολικού συμπλόκου, με τους Άραβες να συγκεντρώνουν κυρίως οικονομική δύναμη και τους Ιρανούς να κινούνται στο πεδίο της πολιτισμικής ενσωμάτωσης και πολιτικής καθοδήγησης των σιιτικών πληθυσμών που διάκεινται φιλικά προς αυτούς. Για ακόμα μία φορά η μεγάλη εικόνα αποκαλύπτει την διαχρονική πάλη σουνιτών και σιιτών, η οποία αναδεικνύεται και πάλι σε μοχλό εξελίξεων.