Ο νέος “Δρόμος του Μεταξιού” του Σι – Δέκα χρόνια μετά

Η εφημερίδα που απηχεί τις απόψεις της κινεζικής κυβέρνησης σε θέματα εξωτερικής πολιτικής Global Times περιλαμβάνει άρθρα για τα δέκα χρόνια από τη μέρα που ο Σι Τζινπίνγκ, νέος τότε πρόεδρος της Κίνας, ανακοίνωνε την έναρξη του χερσαίου μέρους του “Νέου Δρόμου του Μεταξιού”. Το μεγάλο πρότζεκτ της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης του Σι αρχικά ονομάστηκε “Μία Ζώνη Ένας Δρόμος” (η “ζώνη” αναφερόταν στο χερσαίο μέρος, ενώ ο “δρόμος” στο θαλάσσιο) και στη συνέχεια – για να αποφευχθεί η περίεργη αγγλική μετάφραση – ονομάστηκε η “Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου” (BRI).

Η BRI αποτέλεσε από τότε τον πυλώνα της εξωτερικής πολιτικής της εποχής του Σι στην Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (ΛΔΚ), ενώ το “Όνειρο της Κίνας” και η “Αναγέννηση του κινεζικού έθνους” θα αποτελούσαν τον πυλώνα της εσωτερικής πολιτικής. Ο υπερβολικά θετικός έως εορταστικός τόνος των άρθρων δεν αποτελεί έκπληξη από τη στιγμή που η “Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου” είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πανίσχυρο πρόεδρο Σι. Ουσιαστικά, η BRI αποτελεί ένα χαλαρό και αρκετά ασαφές θεσμικό πλαίσιο όπου η Κίνα αναλάμβανε με σαφήνεια το ρόλο της ως παρόχου μιας σειράς διεθνών δημόσιων αγαθών, προβάλλοντας με αυτό τον τρόπο ένα διαφορετικό μοντέλο ανερχόμενης ισχυρής χώρας.

Από αυτή την οπτική η Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου  αποτελούσε φυσικό μέρος της πολιτικής της “ειρηνικής ανόδου” (που αργότερα ονομάστηκε “ειρηνική ανάπτυξη”) της περιόδου κυβέρνησης του Χου Τζιντάο (Hu Jintao), προκατόχου του Σι. Άλλωστε τα άτομα που θεωρείται ότι ήταν πίσω από την ιδέα της “ειρηνικής ανόδου” θα έχουν ρόλο και στην κυβέρνηση του Σι, όπως ο ακαδημαϊκός και μέλος της Διαρκούς Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ) Ουάνγκ Χουνίνγκ (Wang Huning).

Υπάρχει όμως μια βασική ποιοτική διαφορά ανάμεσα στην εξωτερική πολιτική του Σι και αυτή των προκατόχων του: η Κίνα πλέον απομακρύνεται από την πολιτική του “χαμηλού προφίλ”, όπως την είχε διατυπώσει ο Ντενγκ Σιαοπίνγκ (Deng Xiaoping) και πλέον υιοθετούσε μια εξωτερική πολιτική ανάληψης πρωτοβουλιών, όπου τα πολιτικά οφέλη θα συχνά είχαν προτεραιότητα σε σχέση με τα οικονομικά.

Η αυτοπεποίθηση που χαρακτηρίζει τη νέα προσέγγιση στην εξωτερική πολιτική θα φαινόταν και στα εθνικά θέματα της Κίνας, όπου πλέον υιοθετείται μια στρατηγική δράσεων που δεν κρύβουν τους σκοπούς της Κίνας, πίσω από τη ρητορική περί ειρηνικής ανάπτυξης και χαμηλού προφίλ. Είναι νωρίς να κριθεί η αποτελεσματικότητα αυτής της πολιτικής, αν και είναι φανερό ότι τα τελευταία χρόνια έχουν προκληθεί θερμά επεισόδια και εντάσεις στις περιοχές που διεκδικούνται από την Κίνα και την Ινδία (και το Μπουτάν).

Ο ρόλος της Ινδίας

Για να επιστρέψουμε στην “Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου” η πρωτοβουλία περιέλαβε και πρότζεκτ που είχαν αρχίσει πολύ νωρίτερα, όπως η αγορά μέρους του λιμανιού του Πειραιά από την COSCO. Το 2015 εμφανίστηκε το κείμενο που ακόμα και σήμερα αποτελεί το σχέδιο δράσης της Κίνας στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας. Λόγω της ασάφειας και της χαλαρότητας της BRI, εκφράζονταν διαφορετικές γνώμες σχετικά με το ποιες χώρες μετείχαν στην πρωτοβουλία της Κίνας π.χ. για την Κίνα, η Ινδία ήταν χώρα της BRI, ενώ η Ινδία απέφυγε να συμμετέχει.

Βέβαια, η Ινδία δεν είχε πρόβλημα να είναι στις χώρες μετόχους της Ασιατικής Τράπεζας Υποδομών και Επενδύσεων (AIIB) όπου μάλιστα ήταν και η χώρα που λαμβάνει τη μεγαλύτερη χρηματοδότηση. Ο λόγος για αυτή τη στάση της Ινδίας ήταν ότι η “Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου” χαρακτηριζόταν κυρίως από διμερείς σχέσεις, ενώ στην ΑΙΙΒ η δομή ήταν πολυμερής (με την Κίνα βέβαια να έχει τον πιο σημαντικό ρόλο). Από τους πρώτους χάρτες της BRI σχεδόν απουσίαζε η Αφρική με εξαίρεση την Κένυα, ως μέρος του θαλάσσιου δρόμου. Στην ρητορική των επόμενων ετών όμως, τόσο αφρικανικές χώρες, όσο και η Κίνα πρόβαλλαν τη σημασία της BRI για την Αφρική.

Η “Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου”

Σε δημοσιεύσεις Κινέζων αναλυτών και ακαδημαϊκών, όπως ο Ουάνγκ Γιβέι (Wang Yiwei),  η “Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου” παρουσιάστηκε κυρίως ως έργο διασύνδεσης ανάμεσα σε αναπτυσσόμενες και αναπτυγμένες οικονομίες, μια κατάσταση win-win για όλες της χώρες που θα συμμετείχαν. Φυσικά ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις αναπτυγμένες οικονομίες της Δύσης και τις αναπτυσσόμενες ή υπανάπτυκτες οικονομίες της Ασίας, της Αφρικής και της Ανατολικής Ευρώπης θα ήταν η Κίνα – η κεντρικότητα του ρόλου της Κίνας αποτελεί βασική εικόνα στο μυαλό των ηγετών της από τα αυτοκρατορικά χρόνια.

Η BRI τελικά – αν και ενίσχυσε την εικόνα της Κίνας ως μεγάλης δύναμης που θα ακολουθούσε έναν ειρηνικό δρόμο ανάπτυξης και κέρδισε “φίλους” για το Πεκίνο που π.χ. θα έδειχναν απροθυμία να ψηφίσουν κατά των συμφερόντων της στον ΟΗΕ και αν και ενίσχυσε τις κινεζικές επενδύσεις και το εμπόριο – φαίνεται πως πλέον ξεθωριάζει μπροστά στην Πρωτοβουλία για την Παγκόσμια Ανάπτυξη (GDI) που λάνσαρε η Κίνα το 2021 (εν μέσω πανδημίας) υιοθετώντας μια ρητορική με περισσότερες ομοιότητες με την κυρίαρχη ρητορική για την ανάπτυξη και τον προσανατολισμό προς πιο οικονομικά ασφαλείς επενδύσεις.

Η νέα πρωτοβουλία ανακοινώθηκε στον ΟΗΕ, δείχνοντας στροφή μακριά από τη δομή των διμερών σχέσεων με κέντρο την Κίνα. Ωστόσο η “Πρωτοβουλία της Ζώνης και του Δρόμου” θα παραμείνει ως σύμβολο της εξωτερικής πολιτικής του Σι και τα όποια επιτεύγματά της θα υμνούνται από τα κρατικά ΜΜΕ.