Ο “Τέταρτος Άνθρωπος” στοιχειώνει ακόμα τη CIA

Σε αναταραχή βρίσκεται η κοινότητα των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών. Ο ανώτατος πρώην αξιωματούχος της CIA Πολ Ρέντμοντ προσπαθεί να αντικρούσει τους ισχυρισμούς που γράφονται σε ένα σχετικά πρόσφατο βιβλίο ενός άλλου πρώην κατασκόπου της CIA, του Ρόμπερτ Μπάερ, ότι ο Ρέντμοντ ήταν για πολλά χρόνια εν υπνώσει πράκτορας του Κρεμλίνου. Ο Ρέντμοντ, που έχει πιστωθεί ότι ξεκίνησε την έρευνα, η οποία τελικά εξουδετέρωσε τον Όλντριτς Έιμς, απαιτεί την ανάκληση της δημοσιευμένης κατηγορίας.

Ο κατήγορος Μπάερ έκανε καριέρα ως συγγραφέας, σκηνοθέτης, αρθρογράφος και πανελίστας σε τηλεοπτικά προγράμματα μετά την παραίτησή του από την CIA το 1997. Υποστηρίζει, λοιπόν, στο βιβλίο του “Ο Τέταρτος Άνθρωπος: Το κυνήγι για πράκτορα της KGB στην κορυφή της CIA και η άνοδος της Ρωσίας του Πούτιν”, ότι η κατηγορία εναντίον του Ρέντμοντ δεν είναι δική του, αλλά συμπεράσματα τριών αξιωματικών της CIA και ενός πράκτορα του FBI, οι οποίοι ως Ειδική Ανακριτική Μονάδα-SIU, είχαν αναλάβει την άκρως απόρρητη αποστολή να ανακαλύψουν πράκτορες εν υπνώσει, ή “τυφλοπόντικες”.

Η αναφορά στον τίτλο των λέξεων “η άνοδος Πούτιν” είναι παραπλανητική. Δεν υπάρχει σχεδόν καμία συζήτηση στο βιβλίο για το πώς θα μπορούσε να συμβεί αυτό και τι σχέση έχει με το κυνήγι ή την ύπαρξη του ασύλληπτου “Τέταρτου Ανθρώπου”. Μάλλον ο εκδότης ήθελε μια αναφορά στον Πούτιν στον τίτλο με την προσδοκία ότι το βιβλίο θα πουλούσε καλύτερα.

Το βιβλίο αναφέρεται εκτενώς στα λεχθέντα των Αμερικανών αξιωματούχων. «Απλά ανέφερα την ιστορία, όπως μου την είπαν οι ερευνητές (SIU)», είπε ο Μπάερ σε συνέντευξη τον περασμένο μήνα. Η ιδέα ότι υπήρχε ένας “Τέταρτος Άνθρωπος” δεν είναι νέα. Ο , γνωστός εμπειρογνώμονας των υπηρεσιών πληροφοριών και συγγραφέας πολλών βιβλίων, Ντέιβιντ Γουάιζ, ανέλυσε την υπόθεση σε άρθρο του το 2015. Το επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης ενός Τέταρτου Ανθρώπου στο άρθρο του Γουάιζ και στο βιβλίο του Μπάερ εστιάζεται κυρίως σε τρεις Σοβιετικούς αξιωματικούς πληροφοριών και τη σύνδεσή τους ή μη με την αρχή της υπόθεσης Έιμς το 1985. Ο Μπάερ πηγαίνει ένα βήμα πιο πέρα, κατονομάζοντας τον διώκτη του Έιμς, Ρέντμοντ, σαν τον “Τέταρτο Άνθρωπο”.

Ο Ρέντμοντ αντεπιτέθηκε για πρώτη φορά τον περασμένο Νοέμβριο κατά τη διάρκεια ενός μεσημεριανού πάνελ που διοργάνωσε η φιλική προς τη CIA Ένωση Πρώην Αξιωματικών Πληροφοριών σε ξενοδοχείο στο Λάνγκλεϊ. Ο Ρέντμοντ είπε στην κατάμεστη αίθουσα ότι το βιβλίο του Μπάερ ήταν άκριτα εξαρτημένο από λάθος πηγές. Ας σημειωθεί ότι απαγορεύτηκε στους δημοσιογράφους να καταγράψουν τα λεγόμενα.

Στην αντεπίθεση ο Ρέντμοντ

Στις αρχές Φεβρουαρίου ο Ρέντμοντ και οι σύμμαχοί του βγήκαν από τη σκιά. Στο φιλικό προς τη CIA δελτίο Cipher Brief επέκτειναν τα επιχειρήματά τους και προέτρεψαν τη CIA να «ετοιμάσει μια ολοκληρωμένη μη-διαβαθμισμένη ανάλυση που να τεκμηριώνει τις βασικές ανακρίβειες στο βιβλίο του Μπάερ μαζί με τα ιστορικά σωστά γεγονότα» και να την μοιραστεί με το FBI. «Γνωρίζουμε τους επώνυμους αξιωματικούς της CIA και γνωρίζουμε επίσης ότι δεν είχαν πρόσβαση σε όλες τις σχετικές με την Ρωσία επιχειρήσεις και έρευνες. Είναι σημαντικό ότι έχασαν την πρόσβαση όλοι μαζί πολύ πριν τις εξελίξεις».

Εάν δικαιολογείται –έγραψε ο ιστότοπος– η CIA «και ίσως άλλοι στις κοινότητες πληροφοριών, επιβολής του νόμου και πολιτικής πρέπει να εξετάσουν πολιτικά ή νομικά μέσα για να παρέχουν πρόσβαση σε αρχεία με σκοπό τη διόρθωση συκοφαντικών ισχυρισμών, όταν η πολιτική της CIA και οι νομικές αρχές δεν αποτρέπουν ψευδείς κατηγορίες». Είπαν επίσης ότι το Συμβούλιο Αναθεώρησης Δημοσιεύσεων της CIA πρέπει να είναι πιο προσεκτικό σχετικά με τη διακίνηση ευαίσθητου υλικού. Το Συμβούλιο έχει επικριθεί πολλές φορές τα τελευταία χρόνια επειδή κρύβει έγγραφα και χρησιμοποιεί τη διαδικασία για να μην μαθαίνει το κοινό ενοχλητικές αποκαλύψεις κι όχι πραγματικά κρατικά μυστικά.

Ο Μπάερ κατηγορείται ότι δεν πρόσφερε στον Ρέντμοντ την ευκαιρία να απαντήσει πριν τη δημοσίευση, ούτε έδωσε επαρκή προσοχή σε βασικές πληροφορίες ανοιχτού κώδικα. Ο Μπάερ το αρνείται, λέγοντας ότι μίλησε με τον Ρέντμοντ μερικές φορές, ενώ έγραφε το βιβλίο του. Κι ότι αυτός του είπε «”Όχι, δεν είμαι κατάσκοπος”. Είναι στο βιβλίο».

Ο “Τέταρτος Άνθρωπος”

Ο τίτλος “Τέταρτος Άνθρωπος” προέρχεται από την ανακάλυψη τριών προηγούμενων Ρώσων κατασκόπων: του Άλντριτς Έιμς, του Έντουαρντ Λι Χάουαρντ (δραπέτευσε στη Ρωσία) και του Ρόμπερτ Χάνσεν, ενός πρώην υψηλόβαθμου πράκτορα του FBI που εκτίει 15 φορές ισόβια σε φυλακή υψίστης ασφαλείας για αποκάλυψη στους Ρώσους της ταυτότητας Αμερικανών κατασκόπων στη Ρωσία. Είκοσι, ίσως και περισσότεροι Ρώσοι εκτελέστηκαν, λόγω των πληροφοριών του Χάνσεν. Ο Μπάερ και οι άλλοι υποστηρικτές της θεωρίας περί “Τέταρτου Ανθρώπου” λένε ότι κάποιοι από τους εκτελεσθέντες Αμερικανοί κατάσκοποι δεν μπορεί να εντοπίστηκαν μόνο από τις προδοσίες των Έιμς, Χάουαρντ και Χάνσεν.

Ο Μπάερ δεν είναι ο πρώτος που υποστηρίζει τη θεωρία του διαφυγόντος “τυφλοπόντικα”. Πριν δύο δεκαετίες, ο πρώην ανώτερος αξιωματικός επιχειρήσεων της CIA, Μίλτον Μπέρντεν, έγραψε ότι «Αμερικανοί κυνηγοί κατασκόπων συνεχίζουν να κοσκινίζουν τις στάχτες των επιχειρήσεων κατασκοπείας που κρύωσαν τη δεκαετία του 1980, αναζητώντας στοιχεία που θα μπορούσαν να τους οδηγήσουν στον “Τέταρτο Άνθρωπο”. Ελπίζουμε να είναι ο τελευταίος προδότης σε μια τετράδα Αμερικανών που πρόδωσαν τόσους πολλούς από τους κατασκόπους μας στη Μόσχα κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου».

Ο Μπάερ λέει ότι έστειλε το χειρόγραφό του πριν τη δημοσίευση «σε όλους τους εμπλεκόμενους» στη CIA και στο FBI, ζητώντας τα σχόλιά τους. Το 2021, δύο πράκτορες του FBI τον επισκέφτηκαν για να συζητήσουν την υπόθεση Ρέντμοντ. Είχε την εντύπωση ότι η έρευνά τους συνεχιζόταν τότε. «Δεν είναι πλέον ευθύνη της SIU. Είναι του FBI». Ο Ρέντμοντ επιτέθηκε στο βιβλίο του Μπάερ στο International Journal of Intelligence and Counterintelligence, ένα φόρουμ για επιστημονικά άρθρα σχετικά με επιχειρήσεις συλλογής πληροφοριών. Απαρίθμησε σειρά από ενέργειες που έκανε για να στηρίξει τη λειτουργία της CIA στη Ρωσία, όχι να τα περιορίσει.

Η πλευρά Ρέντμοντ δήλωσε ότι οι απόψεις του Μπάερ είναι «μια ανησυχητική υπενθύμιση» ενός εφιάλτη δεκαετιών στη CIA, όταν το αφεντικό της αντικατασκοπείας, Τζέιμς Χεσούς Άνγκλετον, έβλεπε παντού στην υπηρεσία Σοβιετικούς πράκτορες και κατέστρεψε πολλές καριέρες με ψευδείς κατηγορίες. Ο Γουίλιαμ Κόλμπι, ο διευθυντής της CIA που τελικά τον απέλυσε, είπε ότι οι φαντασιώσεις του Άνγκλετον είχαν σχεδόν παραλύσει τις κατασκοπευτικές επιχειρήσεις εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.

Κατά την ίδια πλευρά, το “σύνδρομο του τέρατος” (όπως είχε ονομαστεί το κυνήγι μαγισσών) οδήγησε την πλοκή του επίμαχου βιβλίου. «Το βιβλίο βασίζεται στην πεποίθηση των πηγών του (χρησιμοποιεί ακόμη και τη λέξη “εμμονή”) ότι ήμουν “o κυρίως κατάσκοπος” για την KGB και αυτές οι πηγές χρησιμοποιούν ό,τι είναι δυνατό για να προσπαθήσουν να στηρίξουν την υπόθεσή τους. Αυτό το βιβλίο είναι μια περιπτωσιολογική μελέτη των κινδύνων από την “επιβεβαίωση μίας προκατάληψης”», γράφει ο Ρέντμοντ, ο οποίος ζητάει «πλήρη ανάκληση και συγγνώμη».

Ο πολυτάλαντος Μπάερ

Ο Μπάερ, όμως, εμμένει στην εκδοχή του. Σε συνέντευξη στο SpyTalk γράφει: «Τα τρία επιζώντα μέλη της SIU είπαν την ίδια ιστορία και εξέτασαν το προσχέδιο χειρογράφου. Δεν είμαι σε θέση να σχολιάσω αν είχαν ή όχι πλήρη πρόσβαση σε όλα τα σχετικά αρχεία αντικατασκοπείας. Αλλά η υπόθεση τους είναι ότι είχαν». Πρόσθεσε πως όλες οι πηγές του ήταν πρόθυμες να το συζητήσουν με τους Ρέντμοντ και τους συνεργάτες του.

Ο Μπαέρ έχει μια ενδιαφέρουσα,αν και αμφιλεγόμενη καριέρα. Το 1976 αποφοίτησε από τη Σχολή Εξωτερικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Τζορτζτάουν (συμμαθητής του ήταν ο μελλοντικός διευθυντής της CIA Τζορτζ Τένετ). Ενώ ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής στο Μπέρκλεϊ, έκανε αίτηση στη Διεύθυνση Επιχειρήσεων της CIA, αρχικά ως φάρσα. Μετά την ένταξή του στη CIA και την αποφοίτησή του, ο Μπάερ συμμετείχε σε εκπαίδευση ενός έτους, η οποία περιλάμβανε ένα τετράμηνο παραστρατιωτικό μάθημα, εκπαίδευση αλεξιπτωτιστών και πολλά μαθήματα ξένων γλωσσών. Μιλάει άπταιστα Αραβικά, Περσικά και Γαλλικά, ενώ γνωρίζει Ρωσικά, Τατζίκικα και Μπαλούχ.

Ο Μπάερ εργάστηκε ως πράκτορας σε διάφορες χώρες κατά τη διάρκεια των 21 ετών που υπηρέτησε στη CIA. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, στάλθηκε στο Ιράκ με αποστολή να οργανώσει την αντιπολίτευση ενάντια στον Σαντάμ Χουσεΐν, αλλά ανακλήθηκε και ερευνήθηκε από το FBI για συνωμοσία με σκοπό να δολοφονήσει τον Ιρακινό ηγέτη. Παραιτήθηκε από την CIA το 1997 και έλαβε το μετάλλιο Career Intelligence Medal της CIA στις 11 Μαρτίου 1998.

Το 2004 αποκάλυψε σε δημοσιογράφο του βρετανικού New Statesman τον τρόπο με τον οποίο η CIA αντιμετωπίζει τους υπόπτους για τρομοκρατία: «Αν θέλετε μια σοβαρή ανάκριση, στέλνετε έναν κρατούμενο στην Ιορδανία. Εάν θέλετε να βασανιστούν, στείλτε τους στην Συρία. Αν θέλετε να εξαφανιστεί κάποιος –να μην τον ξαναδείτε ποτέ– στείλτε τον στην Αίγυπτο». Η ταινία “Συριάνα” με τον Τζωρτζ Κλούνει βασίστηκε σε δικό του βιβλίο.