Ο θρησκευτικός πόλεμος και ο απλωμένος γεωπολιτικός τραχανάς του Ερντογάν

Μπορεί οι νεοοθωμανοί –με βάση το δόγμα Νταβούτογλου περί Στρατηγικού Βάθους– να διακήρυξαν ότι επιδιώκουν “μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες”, αλλά η πραγματικότητα αποδείχθηκε ακριβώς αντίθετη, η Τουρκία έχει προβλήματα με όλους σχεδόν τους γείτονές της. Με την εξωτερική πολιτική του το καθεστώς Ερντογάν έχει ανοίξει πολλά και δυσκόλως διαχειρίσιμα μέτωπα. Αυτό, ωστόσο, δεν τον εμπόδισε να ανοίξει ένα ακόμα, μετατρέποντας την Αγία Σοφία σε τζαμί. Η πράξη του αυτή συμβολικά δεν είναι τίποτα άλλο από θρησκευτικός πόλεμος.

Προφανώς αυτή η πράξη δεν θίγει ζωτικά συμφέροντα κανενός, ούτε καν της Ελλάδας. Από την άλλη πλευρά, όμως, στο συμβολικό επίπεδο προσβάλει βάναυσα την ευαισθησία όχι μόνο των Ελλήνων, που έχουν έναν ιδιαίτερο δεσμό με το μνημείο, αλλά και όλων των χριστιανών, πιο σωστά των απανταχού πολιτισμένων ανθρώπων. Κι αυτό ορισμένες φορές στην Ιστορία έχει αποδειχθεί σημαντικότερο από την προσβολή απτών συμφερόντων.

Η Ιστορία έχει επίσης αποδείξει ότι το άνοιγμα πολλών μετώπων ταυτοχρόνως καθιστά από εξαιρετικά δυσχερή μέχρι αδύνατη την επιτυχή διαχείρισή τους, γεγονός που κατά κανόνα οδηγεί σε ήττα. Το φαινόμενο είναι γνωστό ως “υπερεπέκταση”. Και η Τουρκία έχει ήδη υποπέσει σ’ αυτή την παγίδα, έστω κι αν μέχρι πρότινος κέρδιζε πόντους από τα μέτωπα που άνοιγε.

Πράγματι, στη βόρεια Συρία έχει υπό κατοχή τρεις ζώνες, από τις οποίες έχει εκδιώξει κουρδικό πληθυσμό. Στο βόρειο Ιράκ όχι μόνο κατά καιρούς εισβάλει στρατιωτικά, αλλά και έχει εγκαταστήσει αρκετές μικροβάσεις. Στην Κύπρο, εκτός από κατοχική δύναμη εδώ και 46 χρόνια, καταπατά πειρατικά με έρευνες και γεωτρήσεις την ΑΟΖ και του ελεύθερου τμήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στο ελλαδοτουρκικό μέτωπο, εκτός από τις μαζικές παραβιάσεις και υπερπτήσεις, εκτός από τις μονομερείς επεκτατικές διεκδικήσεις επί μεγάλου αριθμού ελληνικών νησίδων, η Άγκυρα επιχειρεί να σφετερισθεί (από κοινού με την κυβέρνηση Σάρατζ) ελληνική ΑΟΖ και στο πλαίσιο αυτό έχει προαναγγείλει τη διεξαγωγή ερευνών έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα στο τόξο Καστελλόριζο-Ρόδος-Κρήτη.

Η τουρκική επέμβαση στη Λιβύη

Τέλος, η εκτεταμένη τουρκική στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη έχει προκαλέσει μία αντιτουρκική συσπείρωση στη Μεσόγειο. Ο Ερντογάν είχε υποστηρίξει δυναμικά τον ισλαμιστή πρόεδρο Μόρσι (Αδελφοί Μουσουλμάνοι) στην Αίγυπτο και εξίσου δυναμικά είχε καταγγείλει το πραξικόπημα που τον ανέτρεψε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι σχέσεις με το Κάιρο να είναι εχθρικές.

Η τουρκική επέμβαση στη Λιβύη, όμως, συνιστά απειλή για το καθεστώς Σίσι. Ειδικά εάν οι Τούρκοι και οι σύμμαχοί τους επιτεθούν στον άξονα Σύρτη-Αλ Τζούφρα. Εξ ου και η προειδοποίηση του Καΐρου πως εάν συμβεί αυτό θα επέμβει άμεσα στο λιβυκό μέτωπο ο αιγυπτιακός στρατός. Στο πλευρό της Αιγύπτου βρίσκονται τα Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία, πιο διακριτικά η Ιορδανία και βεβαίως η Συρία.

Στην προσπάθειά του να οικοδομήσει το προφίλ του ηγέτη των απανταχού μουσουλμάνων ο Ερντογάν έχει εδώ και χρόνια υψώσει τη σημαία του προστάτη των Παλαιστινίων. Η επιλογή του αυτή τον έφερε σε τροχιά σύγκρουσης με το Ισραήλ και διέλυσε την άλλοτε στρατηγική σχέση των δύο χωρών. Έτσι, με τον δικό του τρόπο, το Ισραήλ συμμετέχει σ’ αυτό το άτυπο αντιτουρκικό μπλοκ και ο Νετανιάχου είναι ξεκάθαρος επ’ αυτού.

Μπορεί η τριγωνική συνεργασία Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ να μην έχει χαρακτήρα στρατιωτικής συμμαχίας, αλλά οπωσδήποτε επηρεάζει σε κάποιον βαθμό τον συσχετισμό δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Ας σημειωθεί ότι η Κύπρος και η Ελλάδα εξασφαλίζουν στο Ισραήλ το στρατηγικό βάθος που έχει ζωτική ανάγκη, ειδικά μετά το ρήγμα στις σχέσεις του με την Τουρκία και μετά την εμπειρία από την πρόσκαιρη έστω διολίσθηση της Αιγύπτου στην αγκαλιά των Αδελφών Μουσουλμάνων.

Η Γαλλία διέβη τον Ρουβίκωνα

Η σημαντικότερη εξέλιξη, ωστόσο, είναι η ξεκάθαρη πλέον αντιτουρκική στάση της Γαλλίας. Το Παρίσι επιδιώκει εδώ και καιρό να επανέλθει ως κεντρικός παίκτης στην Ανατολική Μεσόγειο και στο πλαίσιο αυτό έκανε συμφωνίες για στρατιωτικές διευκολύνσεις και με την Κυπριακή Δημοκρατία και με την Ελλάδα. Η γαλλική Total, εξάλλου, έχει πλέον κεντρική παρουσία και συμφέροντα τόσο στην κυπριακή όσο και στην ελληνική ΑΟΖ.

Το σημείο-καμπή, ωστόσο, ήταν η τουρκική επέμβαση στη Λιβύη και ο κίνδυνος η αφρικανική αυτή χώρα να μετατραπεί σε προτεκτοράτο της Άγκυρας. Λόγω και του επεισοδίου με τις τουρκικές φρεγάτες που “κλείδωσαν” γαλλικό πολεμικό πλοίο ανοικτά της Λιβύης, το Παρίσι θεώρησε ότι ο Ερντογάν είχε υπερβεί κάθε όριο. Έτσι, ο Μακρόν ύψωσε τους επικριτικούς τόνους με σκοπό τη διπλωματική απομόνωση της Τουρκίας πρωτίστως στην ΕΕ, αλλά και στο ΝΑΤΟ.

Το τι θα καταφέρει η γαλλική διπλωματία θα το δούμε προσεχώς. Κι αυτό επειδή στο επίπεδο του ΝΑΤΟ ΗΠΑ και Βρετανία ποντάρουν στην Τουρκία για να αποτρέψουν τη δημιουργία ρωσικής βάσης στη Λιβύη, παρότι αναγνωρίζουν ότι προκύπτουν σοβαρές παρενέργειες. Στο δε επίπεδο της ΕΕ η Γερμανία αντιστέκεται στην επιβολή αποτελεσματικών κυρώσεων κατά της Τουρκίας. Αντιθέτως, το Βερολίνο προωθεί ανανέωση της ευρωτουρκικής συμφωνίας για το μεταναστευτικό, καθώς και πλαίσιο ελληνοτουρκικής διαπραγμάτευσης.

Έχει σημασία, όμως, ότι η Γαλλία δείχνει να έχει διαβεί τον Ρουβίκωνα όσον αφορά την Άγκυρα. Ο βομβαρδισμός της βάση Αλ Ουατίγια είναι μάλλον απίθανο να έχει συμβεί χωρίς τη συμμετοχή Γάλλων. Πρόκειται, άλλωστε, για γεγονός πολύ μεγαλύτερης σημασίας από τη δημοσιότητα που έλαβε. Για πρώτη φορά, αντίπαλοι της Τουρκίας χρησιμοποιούν εναντίον της το στρατιωτικό εργαλείο. Μέχρι τον εν λόγω βομβαρδισμό, το στρατιωτικό εργαλείο το χρησιμοποιούσε μόνο ο Ερντογάν και επειδή έτσι κέρδιζε πόντους, έμπαινε όλο και πιο βαθιά σ’ αυτό το μονοπάτι.

Καμπή ο βομβαρδισμός της Αλ Ουατίγια

Ο εν λόγω βομβαρδισμός έχει σημασία επιχειρησιακή, επειδή συνιστά μεγάλο πλήγμα για τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Η μεγαλύτερη καταστροφή για την Τουρκία, ωστόσο, είναι στο πολιτικό επίπεδο. Για πρώτη φορά την πληρώνουν με το ίδιο νόμισμα, στέλνοντάς της το μήνυμα ότι εφεξής θα εισπράττει τέτοιες απαντήσεις. Κι αυτό το μήνυμα το έλαβε όχι μόνο η Άγκυρα, αλλά και όλοι οι άλλοι παίκτες στην περιοχή.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Ερντογάν έκανε ό,τι μπόρεσε για να υποβαθμίσει το γεγονός. Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί πιθανότατα επισπεύσθηκε, ακριβώς για να επικαλύψει επικοινωνιακά και να εξισορροπήσει πολιτικά το πλήγμα που δέχθηκε στην Αλ Ουατίγια. Προς το παρόν, πάντως, δεν είναι σαφές εάν θα εγκαταλείψει ή όχι την προσπάθεια κατάληψης της Σύρτης και της Αλ Τζούφρα.

Σ’ αυτό το εγχείρημα, άλλωστε, μπορεί να υπολογίζει μόνο στο Κατάρ. Η Ρωσία αναγνωρίζει το βαρύνοντα ρόλο της Άγκυρας στη δυτική Λιβύη, αλλά αντιτίθεται στη μετατροπή όλης της Λιβύης σε τουρκικό προτεκτοράτο. Ουσιαστικά, το Κρεμλίνο ψάχνει ένα συμβιβασμό στα αντικρουόμενα συμφέροντα Ρωσίας και Τουρκίας στη Λιβύη, όπως έχει συμβεί και στη Συρία. Κι αυτό, επειδή για τον Πούτιν βαραίνει περισσότερο η “μεγάλη εικόνα”, να κρατήσει δηλαδή την Τουρκία μακριά από τη Δύση. Αυτός είναι και ο λόγος που στο ζήτημα της Αγίας Σοφίας υπέστειλε την ορθόδοξη σημαία του, μιλώντας για «εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας». Τα πυρά κατά του Ερντογάν άφησε να τα ρίξει το Πατριαρχείο Μόσχας.

Ο θρησκευτικός πόλεμος

Για να συμπληρώσουμε την εικόνα, πρέπει να αναφέρουμε την αμφίθυμη στάση της Ρώμης. Από τη μία πλευρά δυσφορεί από την καταλυτική επιρροή που ασκεί η Άγκυρα στην κυβέρνηση της Τρίπολης, επειδή η αποφασιστική τουρκική επέμβαση έχει μετατρέψει την Ιταλία σε κομπάρσο. Επίσης, φοβάται πως προσεχώς ο Ερντογάν θα μπορεί να εκβιάζει τη Ρώμη, ελέγχοντας τη στρόφιγγα του μεταναστευτικού από την Αφρική προς τη νότιο Ιταλία. Από την άλλη πλευρά, στη Ρώμη επιβιώνει η παράδοση των καλών ιταλοτουρκικών σχέσεων που έχουν βασιστεί όχι μόνο στη γεωπολιτική, αλλά και στις σημαντικές διμερείς οικονομικές σχέσεις.

Η μετατροπή του δόγματος Νταβούτογλου “μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες” στο άτυπο δόγμα Ερντογάν “ανοικτά μέτωπα με όλους τους γείτονες” επιβεβαιώνεται από τις παραδοσιακά αρνητικές σχέσεις της Τουρκίας με την Αρμενία, καθώς και από τις επιφυλακτικές-προβληματικές σχέσεις με το Ιράν. Η μεσολάβηση του Κρεμλίνου το μόνο που επέτυχε είναι να επικαλύψει την υπαρκτή σύγκρουση συμφερόντων.

Σ’ αυτό το γεωπολιτικό τοπίο, λοιπόν, αποφασίσθηκε η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Παρότι Τραμπ και Μέρκελ σιωπούν, παρότι Μόσχα και Λονδίνο πέταξαν την μπάλα στην κερκίδα, μιλώντας για εσωτερική υπόθεση της Τουρκίας, είναι ξεκάθαρο πως η κίνηση αυτή του Ερντογάν υπογραμμίζει την πρόθεσή του να αναβιώσει στο συμβολικό επίπεδο τον θρησκευτικό πόλεμο Χριστιανισμού-Ισλάμ, που με άλλα μέσα έχει κηρύξει η Αλ Κάιντα και το ISIS.