Οι αυτοκτονίες στον ισραηλινό στρατό – Το ψυχικό κόστος του πολέμου στη Γάζα

Οι κανονικοί, οι μέσοι άνθρωποι δεν είναι φτιαγμένοι να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο. Η ανθρωποσφαγή, που συνοδεύει τους πολέμους, προκαλεί δυσάρεστες ψυχικές καταστάσεις, ορατές ή αόρατες, σε όσους μετέχουν σε αυτή. Πολύ δε περισσότερο όταν πρόκειται για δολοφονική παράκρουση στο επίπεδο γενοκτονίας. Στον τρέχοντα πόλεμο στη Γάζα, ο ισραηλινός στρατός έχει ματώσει σημαντικά. Ως τον Ιούλιο του 2025, στις επιχειρήσεις στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη το επιτελείο του IDF είχε ανακοινώσει απώλειες 898 νεκρών και 6.134 τραυματιών στις γραμμές του. Οι αριθμοί αυτοί έχουν έντονα αμφισβητηθεί ως κατώτεροι της πραγματικότητας τόσο μέσα, όσο και έξω από το Ισραήλ.

Η έντονη αμφισβήτηση των επίσημων αριθμών προήλθε από τον τομέα των απωλειών “εκτός πεδίου μάχης”. Οι επίσημες ανακοινώσεις του ισραηλινού στρατού IDF αναφέρουν ότι από τον Οκτώβριο του 2023 ως σήμερα έχουν αυτοκτονήσει πενήντα στρατιωτικοί: 17 το 2023 (συμπεριλαμβανομένων επτά που επηρεάστηκαν άμεσα από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου), 24 το 2024 και ως τώρα 17 το 2025. Οι αριθμοί που ανακοινώθηκαν δημιουργούν μια σειρά ερωτηματικών.

Ως ποσοστό των συνολικών απωλειών σε νεκρούς αντιπροσωπεύουν το 5,6% των αντίστοιχων απωλειών μάχης. Το ποσοστό αυτό είναι εξαιρετικά μικρό, εάν το συγκρίνουμε με ανάλογα σημερινών στρατών – ειδικά όσων παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά με τον στρατό του Ισραήλ. Οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις, για παράδειγμα, στους πολέμους που ακολούθησαν τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους την 9η Νοεμβρίου 2001, μέχρι τον Ιούνιο του 2021, έχασαν 7.052 στρατιωτικούς, νεκρούς στην μάχη. Το ίδιο όμως διάστημα είχαν 30.177 θανάτους από αυτοκτονίες – μία σχέση μεγαλύτερη του τέσσερα προς ένα υπέρ των αυτοκτονιών.

Σκόρπιες πληροφορίες και ενδείξεις συνηγορούν στο ζήτημα της υποτίμησης του προβλήματος. Ο ισραηλινός στρατός πρόσθεσε πρόσφατα άλλους 800 αξιωματικούς ειδικούς σε ζητήματα ψυχικής υγείας (200 πρόσθετους για τους μόνιμους στρατιωτικούς και 600 για τους εφέδρους), στους ήδη 1000 που υπηρετούν στην υπηρεσία αυτή. Ετούτη η δραματική αύξηση δεν οφείλεται προφανώς στην ομαλή συμπεριφορά και στην απουσία ψυχικών παθήσεων στις γραμμές του ισραηλινού στρατού.

Η υπόθεση Wasserstein

Η υπόθεση ενός εφέδρου, του Roi Wasserstein, που αυτοκτόνησε ενώ βρισκόταν εκτός υπηρεσίας και ως εκ τούτου δεν καταγράφηκε στις σχετικές στρατιωτικές στατιστικές, δημιούργησε σοβαρή αναταραχή στο Ισραήλ. Ο στρατός κατηγορήθηκε ότι αποκρύπτει το μέγεθος του προβλήματος με φτηνά τεχνάσματα και ότι δεν καταγράφει παρά μόνο τις περιπτώσεις που έλαβαν χώρα στην διάρκεια επιχειρήσεων.

Είναι γνωστό ότι μέσα στην πολεμική δράση, όπου ο κίνδυνος είναι παρών, οι στρατιώτες σπάνια αυτοκτονούν. Αντίθετα, οι αυτοχειρίες συμβαίνουν όταν ο στρατιωτικός βρίσκεται μακριά από τον άμεσο κίνδυνο. Από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχε ήδη διαπιστωθεί ότι η κορύφωση των αυτοκτονιών συνέβη τις τελευταίες ημέρες της άδειας, όταν ο στρατιώτης όφειλε να επιστρέψει στο μέτωπο.

Η δημόσια συζήτηση που άνοιξε με αφορμή αυτή την διαπίστωση έθεσε σε πλήρη αμφισβήτηση τα επίσημα στοιχεία που δίνονται στην δημοσιότητα σε όλους τους τομείς. Ο προβληματισμός πήρε μάλιστα ευρύτερες διαστάσεις. Όταν χρησιμοποιούνται πλήθος τεχνάσματα για να μην εμφανιστεί το πλήθος των αυτοκτονιών, γιατί να μην υποθέσει κανείς ότι συμβαίνει το ίδιο και στις απώλειες του στρατού στα πεδία των συγκρούσεων;

Η αμφισβήτηση αυτής της μορφής ήρθε να προστεθεί σε ερωτήματα σε σχέση με τους στόχους, την στρατηγική και την τακτική του ισραηλινού στρατού και τις συνακόλουθες αιτίες της γενικής του αποτυχίας στις εκστρατείες του ενάντια στην Γάζα – ενδεικτική η αποτυχία του να εξοντώσει πλήρως τη Χαμάς και να ελευθερώσει τους ομήρους. Οι διαβεβαιώσεις του στρατού γίνονται πλέον δεκτές με ιδιαίτερη καχυποψία στο ίδιο το Ισραήλ.

Ρήγμα κοινωνίας-στρατού

Δεν είναι η μόνη ένδειξη του ρήγματος μεταξύ της κοινωνίας και του στρατού. Η εμπιστοσύνη έχει κλονιστεί και δύσκολα θα αποκατασταθεί, όσο ο πόλεμος συνεχίζεται. Οι περιπτώσεις ανυποταξίας, άρνησης στράτευσης πολλαπλασιάζονται και γίνονται πλέον μαζικές και δημόσιες. Δεν οφείλονται δε αποκλειστικά και μόνο στους υπερορθόδοξους, όπως ήταν η παλαιότερη συνθήκη.

Καμία κοινωνία δεν μπορεί να αντέξει την ζωή μέσα στον διαρκή κίνδυνο, αλλά και, πλέον, μέσα στο συνεχές έγκλημα – δακτυλοδεικτούμενη από όλη την ανθρωπότητα. Τελικά, το Ισραήλ είναι μια μικρή κοινωνία και οι μικρές κοινωνίες δεν αντέχουν την διάπραξη μεγάλων εγκλημάτων. Στο Ισραήλ όλοι γνωρίζουν ποιος έπραξε τι στα κατεχόμενα εδάφη. Το αίσθημα της συνενοχής ίσως κρατήσει στη σκιά την προσωπική συμμετοχή στο συλλογικό έγκλημα.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το στίγμα εξαλείφεται, ότι δεν θα γίνει σκουλήκι που θα κατατρώγει τα σωθικά της ισραηλινής κοινωνίας. Αυτό μάλιστα θα συμβεί στην περίπτωση που το Ισραήλ νικήσει – δηλαδή δεν θα ηττηθεί. Γιατί σε οποιαδήποτε άλλη εξέλιξη, το έγκλημα θα γυρίσει προς το εσωτερικό της κοινωνίας και θα την αποσυνθέσει μέσα σε ίδιο εφιαλτικό σκηνικό με αυτό που επιδίωξε να στρέψει στους εχθρούς της. Τελικά οι πόλεμοι έχουν αυτό το ελάττωμα: γίνονται από ανθρώπους!