Οι αμερικανικές τρικλοποδιές στην Τουρκία του Ερντογάν

Η κρίση στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Τουρκία κλιμακώθηκε μία ημέρα μετά από την άρνηση αποφυλάκισης του Αμερικανού πάστορα Άντριου Μπράνσον ο οποίος παραμένει φυλακισμένος επί τουρκικού εδάφους με τις κατηγορίες της κατασκοπίας και της τρομοκρατίας. Η αντίδραση του Κογκρέσου υπήρξε άμεση με την εισαγωγή νομοσχεδίου που προβλέπει τον περιορισμό διεθνούς ενίσχυσης της τουρκικής οικονομίας λόγω της συστηματικής παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συμπεριλαμβανόμενου του δικαιώματος Αμερικανών και ξένων πολιτών στη διεξαγωγή δίκαιης δίκης στην Τουρκία.

Συγκεκριμένα, η επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων της αμερικανικής γερουσίας εισήγαγε στις 19 Ιουλίου το νομοσχέδιο S. 3248 το οποίο επιτάσσει την αναστολή της παροχής δανείων, χρηματοδοτικής και τεχνικής βοήθειας από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα προς την κυβέρνηση της Τουρκίας. Το νομοσχέδιο μάλιστα εφόσον ψηφιστεί και καταστεί νόμος θα φέρει τον τίτλο: «Νόμος για τα Διεθνή Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα περί Τουρκίας» (Turkey International Financial Institutions Act).

Στο κείμενο του νομοσχεδίου καθίσταται σαφές ότι σε εφαρμογή του άρθρου 701 του νόμου περί διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (22 U.S.C. 262δ) η πολιτική της κυβέρνησης των ΗΠΑ στο σύνολο των διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που μετέχει συμπυκνώνεται αφενός στην παροχή οικονομικής στήριξης χωρών που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Αφετέρου στην αναστολή της οικονομικής ενίσχυσης χωρών που εμπλέκονται σε παραβιάσεις των διεθνώς αναγνωρισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων όταν υιοθετούν πρακτικές όπως βασανιστήρια, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση, παρατεταμένη κράτηση σε φυλακές χωρίς τη σύσταση κατηγορητηρίου ή οιαδήποτε άλλη μορφή κατάφωρης άρνησης της ζωής, της ελευθερίας και της ασφάλειας του ατόμου.

Η αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου επισημαίνει ότι διεθνείς οργανισμοί και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν καταγράψει σημαντικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την κυβέρνηση της Τουρκίας ειδικά έπειτα από το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. Η έκθεση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Τουρκία που συνέταξε το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών για το έτος 2017 καταγράφει σημαντικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία.

Αντιπροσωπευτικότερη εξ αυτών είναι η αυθαίρετη σύλληψη και κράτηση δεκάδων χιλιάδων ατόμων, συμπεριλαμβανομένων και μελών του τουρκικού κοινοβουλίου καθώς και δύο τουρκικής υπηκοότητας υπαλλήλων που εργάζονται στη διπλωματική αντιπροσωπεία των ΗΠΑ στην Τουρκία. Υπήκοοι των ΗΠΑ εξακολουθούν να υφίστανται απαράδεκτες παρενοχλήσεις και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την κυβέρνηση της Τουρκίας, με κυριότερη παραβίαση την παρατεταμένη κράτηση σε φυλακές με κατηγορίες που δεν έχουν τεκμηριωθεί και ως εκ τούτου είναι ξεκάθαρα πολιτικά υποκινούμενες.

Αναστολή διεθνούς χρηματοδότησης

Για τους ανωτέρω λόγους το νομοσχέδιο επιτάσσει στον υπουργό Οικονομικών να δώσει εντολή στον Εκτελεστικό Διευθυντή της Παγκόσμιας Τράπεζας να χρησιμοποιήσει την ψήφο των ΗΠΑ προκειμένου να αντιταχθεί στην χορήγηση από την Διεθνή Εταιρία Χρηματοδότησης (International Finance Corporation) δανείων, οικονομικής ή τεχνικής βοήθειας στην κυβέρνηση της Τουρκίας ή σε οποιαδήποτε επιχειρηματική οντότητα για την εκτέλεση έργων εντός της τουρκικής επικράτειας.

Επιπρόσθετα ζητά από τον υπουργό Οικονομικών να απαιτήσει ανάλογη απαγόρευση οικονομικής στήριξης προς την Τουρκία από τον Εκτελεστικό Διευθυντή της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD). Το αίτημα απευθύνθηκε και στον Αμερικανό εκτελεστικό διευθυντή όλων των άλλων διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Στόχος είναι να υπάρξει συνεργασία με βασικές χώρες δωρητές, ώστε ο δανεισμός προς την κυβέρνηση της Τουρκίας να συντελείται εφεξής υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Η κυριότερη εξ αυτών αφορά στην προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την πλήρη αποκατάσταση του κράτους δικαίου για τον λαό της Τουρκίας κατ’ εφαρμογή των δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η τουρκική κυβέρνηση ως υπογράφουσα το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα.

Στα διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που καλούνται να περιορίσουν τη χρηματοδοτική στήριξη προς την Τουρκία συγκαταλέγονται επίσης η Διεθνής Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης, η Διεθνής Ένωση Ανάπτυξης, η Πολυμερής Υπηρεσία Εγγύησης Επενδύσεων, η Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, το Αφρικανικό Ταμείο Ανάπτυξης, η Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης, η Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης, η Τράπεζα Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, καθώς και η Διαμερικανική Επενδυτική Εταιρεία.

Υπάρχουν και εξαιρέσεις

Αξίζει να επισημανθεί ότι από τους χρηματοδοτικούς περιορισμούς εξαιρούνται δάνεια που αφορούν στην παροχή οικονομικής ή τεχνικής βοήθειας για ανθρωπιστικούς σκοπούς καθώς και δάνεια που πρόκειται να υποστηρίξουν προγράμματα διαφοροποίησης των πηγών ενεργειακού εφοδιασμού στην Τουρκία ώστε να μειωθεί η εξάρτηση της από την Ρωσία και το Ιράν.

Tο νομοσχέδιο προβλέπει την άρση των χρηματοδοτικών περιορισμών στην Τουρκία μόνο στην περίπτωση που η κυβέρνηση της άρει την αυθαίρετη κράτηση Αμερικανών πολιτών, πολιτών που φέρουν διπλή υπηκοότητα, και του ντόπιου υπαλληλικού προσωπικού της διπλωματικής αντιπροσωπίας των ΗΠΑ στην Τουρκία.

Προς αποτίμηση της κατάστασης, ο Αμερικανός υπουργός Οικονομικών σε συνεργασία με τον υπουργό Εξωτερικών οφείλουν να ενημερώνουν κάθε τρεις μήνες τις αρμόδιες επιτροπές του Κογκρέσου για τις ενέργειες των Αμερικανών εκτελεστικών διευθυντών που είναι διορισμένοι σε διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για τις πολιτικές που έχουν αναπτύξει προκειμένου να σταματήσει η χρηματοδοτική ροή προς την Τουρκία. Επίσης οι δύο υπουργοί οφείλουν να ενημερώνουν τις αρμόδιες επιτροπές στο Κογκρέσο για την κατάσταση των Αμερικανών πολιτών και του ντόπιου προσωπικού της αμερικανικής πρεσβείας στην Άγκυρα που κρατούνται σε τουρκικές φυλακές.

Απώλεια εμπιστοσύνης

Είναι πασιφανές ότι η σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των ΗΠΑ και της Τουρκίας έχει απωλεσθεί σε βαθμό που καθιστά εξαιρετικά δυσχερή τη διεξαγωγή διαλόγου επί θεμάτων διμερούς και περιφερειακού ενδιαφέροντος. Ακόμη και αν υποτεθεί ότι βρίσκεται σύντομα ένα κοινό modus vivendi για την πραγματοποίηση συνομιλιών, σε καμμία περίπτωση δεν πρόκειται με ένα ραβδί ως δια μαγείας να εκλείψουν τα προβλήματα ανάμεσα στις δύο χώρες καθότι έχουν προσλάβει δομικό χαρακτήρα.

Η απομάκρυνση κατά 80% του αμερικανικού στρατιωτικού υλικού από την αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ παρότι η βάση βρίσκεται κυριολεκτικά σε απόσταση αναπνοής από τα αμερικανικά στρατεύματα στην βόρεια και βορειοανατολική Συρία σε συνδυασμό με τη μεταφορά των στρατιωτικών δραστηριοτήτων της σε βάσεις γειτονικών χωρών, όπως η Ιορδανία, καταδεικνύει το χείριστο επίπεδο των αμερικανο-τουρκικών σχέσεων.

Τα αντικρουόμενα συμφέροντα των δύο χωρών αποτυπώνονται και στην απόφαση της Τουρκίας να προμηθευτεί το ρωσικό αντιπυραυλικό σύστημα S-400 το οποίο από την μία πλευρά δημιουργεί πρόβλημα στη διαλειτουργικότητα του ΝΑΤΟ. Το σύστημα δεν μπορεί να διασυνδεθεί με τις νατοϊκές και αμερικανικές εγκαταστάσεις που υφίστανται επί τουρκικού εδάφους και επομένως θα πρέπει να λειτουργήσει σε αυτόνομη βάση. Από την άλλη πλευρά δημιουργεί ανησυχίες στην Ουάσιγκτον ότι διαβαθμισμένα τεχνολογικά δεδομένα που αφορούν τα μαχητικά αεροσκάφη πέμπτης γενιάς F-35 δύναται να μεταφερθούν από την Τουρκία στην Ρωσία με ορατό τον κίνδυνο η τελευταία να αναπτύξει την έρευνα για αντιμετώπιση των μαχητικών stealth.

Για τους ανωτέρω λόγους το αμερικανικό Κογκρέσο έχει νομοθετήσει την απαγόρευση της μεταφοράς των F-35 στην Τουρκία και εξετάζει την επιβολή κυρώσεων στην Άγκυρα σε εφαρμογή του Νόμου περί Ανάσχεσης Αντιπάλων των ΗΠΑ μέσω Κυρώσεων (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act). Κορυφή στο παγόβουνο της αμερικανο-τουρκικής κρίσης αποτελεί η παράνομη κράτηση σε τουρκικές φυλακές Αμερικανών πολιτών είτε χωρίς την απαγγελία κατηγοριών είτε με αίολες κατηγορίες.

Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Αμερικανού πάστορα Μπράνσον ο οποίος παραμένει προφυλακισμένος και υπό καθεστώς ουσιαστικής ομηρείας με δεδομένο ότι η Τουρκία έθεσε ζήτημα πολιτικών «λύτρων» στην αμερικανική πλευρά απαιτώντας την ανταλλαγή του πάστορα με τον ιεροκήρυκα Γκιουλέν ο οποίος ζει αυτοεξόριστος στις ΗΠΑ από το 1999.

Σημειωτέον δε ότι η τουρκική πρακτική της ομηρείας εντάσσεται στο πλαίσιο της καταναγκαστικής διπλωματίας που ασκεί ο Τούρκος πρόεδρος. Η εν λόγω διπλωματική πρακτική εφαρμόζεται με συνέπεια και στην περίπτωση των δύο Ελλήνων στρατιωτικών που κρατούνται στις φυλακές της Αδριανούπολης άνευ κατηγορητηρίου, καθώς η τουρκική προεδρία έχει θέσει ζήτημα ανταλλαγής με τους 8 Τούρκους στρατιωτικούς που ζήτησαν άσυλο στην Ελλάδα.

Η τουρκική οικονομία κλυδωνίζεται

Η νομοθετική κινητοποίηση της Γερουσίας για τον περιορισμό της διεθνούς χρηματοδοτικής στήριξης της Τουρκίας αποτελεί ηχηρή απάντηση στην καταναγκαστική διπλωματία της Άγκυρας και έρχεται να ασκήσει πιέσεις στην ήδη εύθραυστη τουρκική οικονομία. Και τούτο διότι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης όπως οι Fitch και Standard and Poor’s έχουν επανειλημμένως κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου υποβαθμίζοντας το αξιόχρεο των τουρκικών κρατικών ομολόγων για μία σειρά από λόγους.

Οι κυριότεροι εξ αυτών επικεντρώνονται στο ασταθές χρηματοοικονομικό περιβάλλον λόγω της αύξησης του πληθωρισμού και των συνεχών υποτιμήσεων της τουρκικής λίρας έναντι του ευρώ, καθώς και στο ιδιωτικό χρέος που αντιπροσωπεύει το 65% του ΑΕΠ και δύναται να προκαλέσει κλυδωνισμούς καθώς τουρκικές επιχειρήσεις δυσκολεύονται να αποπληρώσουν δάνεια συνδεδεμένα με το αμερικανικό δολάριο.

Πρόσθεστοι λόγοι υποβάθμισης της Τουρκίας από τους οίκους αξιολόγησης συνιστούν η μετάβαση στο νέο προεδρικό σύστημα όπου με την κατάργηση του πρωθυπουργικού αξιώματος η εκτελεστική εξουσία συγκεντρώνεται πλέον στο πρόσωπο του Τούρκου προέδρου. Ο τελευταίος μάλιστα ασκεί παρεμβατική νομισματική και οικονομική πολιτική με δεδομένο ότι ασκεί το αποκλειστικό δικαίωμα διορισμού του επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας.

Στην κυβέρνηση που σχημάτισε μετά τις εκλογές τοποθέτησε στη θέση του υπουργού Οικονομικών τον γαμβρό του. Η δε κρίση στις σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ επιβαρύνουν το ήδη αβέβαιο επενδυτικό περιβάλλον γεγονός το οποίο ενισχύει την προοπτική νέων υποτιμήσεων της τουρκικής λίρας έναντι του ευρώ. Το αβέβαιο επενδυτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο καλούνται να δραστηριοποιηθούν εθνικές και διεθνείς εταιρίες επιβαρύνεται έτι περαιτέρω από την τακτική των κατασχέσεων που εφαρμόζει η κυβέρνηση της Τουρκίας, πλήττοντας με αυτό τον τρόπο την εικόνα της χώρας ως ελκυστικός επενδυτικός προορισμός.

Αβέβαιο επενδυτικό περιβάλλον

Αντιπροσωπευτικές είναι οι προσφυγές δύο εταιριών ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης στο Διεθνές Κέντρο για την Επίλυση των Επενδυτικών Διαφορών (ICSID) της Παγκόσμιας Τράπεζας στην Ουάσινγκτον σε βάρος της Τουρκίας. Και τούτο διότι η τουρκική κυβέρνηση προέβη σε κατασχέσεις εταιριών παραβιάζοντας επενδυτικές συμφωνίες που αφορούν τη Βρετανία και άλλα κράτη της ΕΕ.

Συγκεκριμένα η βρετανική εταιρία Ipek Investment Ltd (ΙΙΙ) με επικεφαλής Τούρκο επιχειρηματία η οποία ήλεγχε τον όμιλο των εταιριών Koza στην Τουρκία κατασχέθηκε το 2016. Ο εταιρικός όμιλος είχε παρουσία σε διάφορους τομείς όπως τα μεταλλεία, οι κατασκευές, η αεροπορία, η γεωργία, ο τουρισμός και τα μέσα ενημέρωσης με την εφημερίδα Bugün και τον τηλεοπτικό σταθμό Kanaltürk.

Οι ιδιοκτήτες έχουν προσφύγει στη διεθνή διαιτησία για την ανάκτηση ζημιών ύψους 6 δισεκατομμυρίων δολαρίων που προκλήθηκαν με υπαιτιότητα της τουρκικής κυβέρνησης. Σημειωτέον δε ότι ο εταιρικός όμιλος αυτή τη στιγμή διοικείται από διαχειριστές που έχουν οριστεί από το κυβερνητικό Ταμείο Ασφάλισης Καταθέσεων Ταμιευτηρίου της Τουρκίας. Η έτερη περίπτωση αφορά στην κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων από την τουρκική κυβέρνηση της εταιρίας Cascade Investments NV με έδρα το Βέλγιο και το κλείσιμο της ανεξάρτητης εφημερίδας Ζaman που ανήκε στην εταιρία.

Εάν οι υποθέσεις που πρόκειται να εξετασθούν στο Διεθνές Κέντρο για την Επίλυση των Επενδυτικών Διαφορών στην Ουάσιγκτον διαπιστωθεί ότι χρήζουν οικονομικής αποζημίωσης τότε η Άγκυρα υποχρεούται να καταβάλλει το όποιο τίμημα. Στην περίπτωση που η Τουρκία αρνηθεί να καταβάλει το όποιο επιδικασθέν ποσό τότε η αποζημίωση πρόκειται να αντληθεί από περουσιακά στοιχεία που διατηρεί η ίδια σε όλα τα συμβαλλόμενα κράτη με το Διεθνές Κέντρο για την Επίλυση των Επενδυτικών Διαφορών (ICSID) της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπως οι ΗΠΑ.

Εν μέσω συμπληγάδων

Είναι προφανές ότι η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται εν μέσω των συμπληγάδων του ασταθούς εγχώριου χρηματοοικονομικού περιβάλλοντος και ενός μεταβαλλόμενου αυταρχικού πολιτικού συστήματος. Η πιθανή αναστολή της χρηματοδοτικής βοήθειας και ο περιορισμός δανείων από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα προς την τουρκική κυβέρνηση, όπως προβλέπεται στο νομοσχέδιο της αμερικανικής Γερουσίας, θα εντείνει έτι περαιτέρω τη διόγκωση του ιδιωτικού και δημοσίου χρέους καθιστώντας την Τουρκία ευάλωτη σε εξωτερικούς κραδασμούς.

Η διατήρηση της κατάστασης εσωτερικού τρόμου στην Τουρκία με τις σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με τη συνέχιση της παράνομης κράτησης Αμερικανών και ξένων υπηκόων, και με την ασφυξία του ιδιωτικού επιχειρείν δεν μπορεί να διατηρηθεί επι μακρόν. Ειδάλως, η απόληξη της Τουρκίας στο πηγάδι που έχει εισέλθει χωρίς πάτο και δίχτυ προστασίας δύναται να αποδειχθεί μοιραία. Ο καιρός θα δείξει.