Οι BRICS απειλούν την κυριαρχία του δολαρίου – Η Αθήνα έχει κολλήσει στο 1995…

Αν και αρχικά σχηματίστηκαν ως συνασπισμός ταχέως αναπτυσσόμενων οικονομιών, οι BRICS εξελίχθηκαν σε μια στρατηγική συμμαχία με (γεω)πολιτικές φιλοδοξίες. Επεδίωξαν πρωτοβουλίες για τη δημιουργία εναλλακτικών λύσεων στις δυτικές χρηματοπιστωτικές δομές: η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα π.χ. παρέχει ένα πλαίσιο για τη χρηματοδότηση αναπτυξιακών έργων, χωρίς τους όρους που συνήθως συνδέονται με τα δυτικοκρατούμενα ιδρύματα.

Τα έθνη των BRICS έχουν επίσης συζητήσει μια εναλλακτική λύση στο σύστημα SWIFT για τις διεθνείς πληρωμές, με στόχο τη μείωση της εξάρτησης από το δολάριο και την ανάδυση οικονομικής αυτονομίας. Πρόκειται για στρατηγικές προσπάθειες των BRICS να διαμορφώσουν χώρο για ένα μη-δυτικό οικονομικό μπλοκ που θα ανθίσταται στον οικονομικό έλεγχο των ΗΠΑ και θα επιτρέπει μεγαλύτερη αυτοδιάθεση.

Η θέση του δολαρίου ως κυρίαρχου παγκόσμιου αποθεματικού/νομίσματος έχει συμβάλει καθοριστικά στη διατήρηση της επιρροής των ΗΠΑ παγκοσμίως, παρέχοντας μοχλό πίεσης για την επιβολή κυρώσεων και τον περιορισμό της πρόσβασης στα χρηματοπιστωτικά συστήματα για πολιτικούς σκοπούς. Αυτή η οικονομική κυριαρχία επιτρέπει στις ΗΠΑ να ασκούν έλεγχο ακόμη και σε χώρες που δεν είναι άμεσα ευθυγραμμισμένες με τα συμφέροντά τους, καθώς οι περισσότερες διεθνείς συναλλαγές βασίζονται ακόμα στο δολάριο.

Απαντώντας, οι BRICS διερευνούν ενεργά τρόπους για τη μείωση της εξάρτησης από το δολάριο, η οποία επιταχύνθηκε εσχάτως χάρη στις δυτικές κυρώσεις σε ό,τι κινείται και ό,τι αναπνέει. Ενώ η δημιουργία ενός καθολικά αποδεκτού εναλλακτικού νομίσματος ή χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι πολύπλοκη και είναι απίθανο να συμβεί γρήγορα —εάν συμβεί και ποτέ, δεδομένης της αρνητικής εμπειρίας του ευρώ— η ώθηση για την αποδολαριοποίηση αντανακλά την ευρύτερη ατζέντα της ομάδας για τη διάβρωση της οικονομικής ηγεμονίας των ΗΠΑ. Καθώς οι οικονομίες των BRICS ωριμάζουν, οι επενδύσεις τους σε εναλλακτικές χρηματοπιστωτικές δομές αποδυναμώνουν τη λαβή και πίεση των δυτικών θεσμών, παρέχοντας στις χώρες επιλογές εκτός των χρηματοπιστωτικών δικτύων των ΗΠΑ.

Το γεωπολιτικό αποτύπωμα των BRICS

Η άνοδος των BRICS σηματοδοτεί επίσης μια πολιτική αναπροσαρμογή ως απάντηση στην παρεμβατική αμερικανική εξωτερική πολιτική. Ο συνασπισμός των χωρών BRICS αντιπροσωπεύει μια αναδυόμενη νέα παγκόσμια τάξη που διαφέρει από τη μονοπολική στιγμή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν οι ΗΠΑ ήταν η μόνη κυρίαρχη δύναμη. Με την Κίνα και τη Ρωσία να δρουν πλέον ως σημαντικοί παγκόσμιοι παίκτες, η σύντομη μονοπολική εποχή έχει ήδη μετεξελιχθεί σε ένα πολυπολικό σύστημα, όπου τα έθνη των BRICS μπορούν να λειτουργήσουν ως αντίβαρο στη δυτική επιρροή.

Μια κρίσιμη πτυχή αυτής της αναπροσαρμογής είναι η έμφαση που δίνουν οι BRICS στην κυριαρχία και τη μη-παρεμβατικότητα. Σε αντίθεση με το ΝΑΤΟ, οι BRICS είναι μια οικονομική και πολιτική εταιρική σχέση που επικεντρώνεται καταστατικά στον αμοιβαίο σεβασμό και τη μη-παρεμβατικότητα. Η αρχή αυτή απευθύνεται σε χώρες εκτός του δυτικού μπλοκ που είναι επιφυλακτικές απέναντι στη δυτική παρέμβαση στις εσωτερικές τους υποθέσεις.

Κατά συνέπεια, οι BRICS έχουν συγκεντρώσει το ενδιαφέρον εθνών σε ολόκληρη την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τη Μέση Ανατολή, τα οποία αναζητούν εναλλακτικές λύσεις στα συστήματα που κυριαρχούνται από τις ΗΠΑ και θέτουν αμερικανοκεντρικούς όρους στις σχέσεις βοήθειας και εμπορίου. Γύρω από το τραπέζι του Καζάν εκπροσωπήθηκαν 36 κράτη-μέλη, υποψήφια μέλη, λοιποί ενδιαφερόμενοι – με πληθυσμιακό άθροισμα άνω του μισού πληθυσμού της υφηλίου, και ΑΕΠ σε ισοτιμία αγοραστικής δύναμης ήδη υψηλότερο των G7…

Ουκρανία και Μέση Ανατολή

H συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία αποτελεί κομβικό σημείο για την κατανόηση των κινήτρων πίσω από τους BRICS και την ευρύτερη μετατόπιση ισχύος. Εδώ και χρόνια, η επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς αποτελεί σημείο διαμάχης με τη Ρωσία, η οποία θεωρεί την επέλαση της δυτικής στρατιωτικής επιρροής στα σύνορά της ως υπαρξιακή απειλή. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, επομένως, δεν είναι απλώς μια περιφερειακή σύγκρουση, αλλά μια μάχη δι’ αντιπροσώπων μεταξύ της δυτικής ηγεμονίας και της αναδυόμενης ευρασιατικής τάξης. Αυτή η μάχη μοιάζει να έχει κριθεί ήδη.

Όσο οι ΗΠΑ συνεχίζουν να υποστηρίζουν την Ουκρανία, χωρίς να εμπλέκονται διπλωματικά με τη Ρωσία, η σημασία των BRICS ως αντίβαρο στο ΝΑΤΟ αυξάνεται. Η έκκληση του μπλοκ για μη ανάμειξη και για ειρηνικές διαπραγματεύσεις βρίσκει ιδιαίτερη απήχηση σε έναν κόσμο όπου πολλές χώρες βλέπουν τη σύγκρουση στην Ουκρανία ως εμβληματική της παγκόσμιας προσπάθειας του ΝΑΤΟ για “τα ρέστα του”.

Πέρα από την Ουκρανία, οι BRICS έχουν λαμβάνειν στη Μέση Ανατολή (δηλαδή τη Δυτική Ασία, για να μιλήσουμε γεωγραφικά), μια περιοχή που αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες. Η υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ και η εχθρική στάση τους απέναντι στο Ιράν, έχουν αποξενώσει αρκετούς βασικούς παίκτες στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της κάποτε εχθρικής στο Ιράν Σαουδικής Αραβίας και της νατοϊκής Τουρκίας. Με τις χώρες αυτές να εκδηλώνουν ενδιαφέρον να ενταχθούν στις BRICS, οι ΗΠΑ κινδυνεύουν να χάσουν τη διπλωματική τους επιρροή, σε μια διαχρονικά κρίσιμη περιοχή, για να το θέσουμε κομψά.

Η στάση των BRICS στη Δυτική Ασία διαφέρει σημαντικά από εκείνη των ΗΠΑ, εστιάζοντας στην αποκλιμάκωση και την οικονομική εταιρική σχέση και όχι στη στρατιωτική εμπλοκή. Η Κίνα, για παράδειγμα, έχει ζητήσει ειρήνευση στη Γάζα και έχει ταχθεί υπέρ της άμεσης κατάπαυσης του πυρός, με λύση δυο κρατών κατά τα θέσμια του ΟΗΕ. Αυτή η προσέγγιση έχει ως ακροατήριο πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου, οι οποίες βλέπουν τους BRICS ως έναν συνασπισμό που σέβεται την κυριαρχία και αποφεύγει το είδος της στρατιωτικής παρέμβασης που έχει καθορίσει την πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή (βλ. Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη, Συρία, κλπ).

Εάν οι BRICS συνεχίσουν να προσελκύουν χώρες από τη Δυτική Ασία, θα μπορούσαν να μετατοπίσουν τις συμμαχίες της περιοχής από τη Δύση, μειώνοντας την αμερικανική επιρροή επί των ενεργειακών πόρων και της περιφερειακής ασφάλειας.

Η άνοδος των BRICS

Ενώ οι BRICS υπόσχονται μια ελκυστική εναλλακτική λύση στη δυτική κυριαρχία, τα πράγματα δεν είναι ανέφελα ή απλά. Τα μέλη του συνασπισμού έχουν διαφορετικά πολιτικά συστήματα και οικονομικές προτεραιότητες, γεγονός που οδηγεί σε περιστασιακές προστριβές. Για παράδειγμα, η σχέση της Ινδίας με την Κίνα ήταν τεταμένη λόγω συνοριακών διαφορών (με πρωτοφανή όμως εξομάλυνση εσχάτως), ενώ η κυβέρνηση της Βραζιλίας έχει ιστορικά ευθυγραμμιστεί με τις ΗΠΑ σε ορισμένα ζητήματα.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, οι δυνατότητες ανάπτυξης στο πλαίσιο των BRICS παραμένουν κραταιές. Αν οι BRICS συνεχίσουν να αναπτύσσονται, τα θεσμικά τους όργανα – όπως η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα – θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως θεμέλιο για ένα ολοκληρωμένο παγκόσμιο δίκτυο/τάξη που θα αντικαταστήσει σταδιακά τις δομές που κυριαρχούνται από τη Δύση.

Η άνοδος των BRICS δεν είναι, το λοιπόν, απλώς ένα οικονομικό φαινόμενο, αλλά σηματοδοτεί μια βαθιά αλλαγή στη δυναμική της παγκόσμιας ισχύος, ακόμα κι αν δεν πρόκειται να μετεξελιχθεί σε ρητή στρατιωτική συμμαχία, πόσο δε μάλλον σε νομισματική ένωση. Με έναν τρόπο, τα πράγματα είναι απλά: Αθροίσματα κρατών που υπό άλλες συνθήκες θα είχαν αγεφύρωτες διαφορές μεταξύ τους, “τα βρίσκουν” προκειμένου να εκπροσωπούνται πρεπόντως σε ένα διεθνές θεσμικό σύστημα μέχρι πρότινος κομμένο και ραμμένο για έναν δυτικό συνασπισμό κρατών που δεν διαθέτει πλέον σήμερα τη δημογραφική, στρατιωτική, οικονομική, και αναπτυξιακή υπεροχή που κάποτε αξίωνε.

Όλες οι κραυγαλέες ανισορροπίες κάποια στιγμή εξισορροπούνται: Η εποχή της μονοπολικής κυριαρχίας ξεθωριάζει και μια νέα, πιο συμπεριληπτική παγκόσμια τάξη αναδύεται εκ των πραγμάτων. Όλοι πλέον συνομιλούν με όλους, με πολύ λιγότερα προαπαιτούμενα και χωρίς δυτικές ρήτρες. Όλοι αναζητούν μια θέση, κάποιου είδους έστω, στο πολυπολικό τραπέζι.

Και η Ελλάδα; Όταν οι ελίτ της κατανοήσουν ότι δε βρισκόμαστε πλέον στο 1995, θα είναι ενδεχομένως αργά…