Οι δρόμοι των Αφγανών προσφύγων – Ο ρόλος των γειτονικών κρατών

Αν άφησε κάτι η χθεσινή συνομιλία Μητσοτάκη-Ερντογάν αυτό είναι σίγουρα η συμφωνία ότι ένα κύμα Αφγανών προσφύγων θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με την ενίσχυση των χωρών που γειτνιάζουν με την ασιατική χώρα, η οποία είναι αντιμέτωπη με μια νέα κρίση. Πρόκειται για μια άποψη που υιοθετούν και μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία και Γαλλία), η οποία παρουσιάζει, ωστόσο,  δυσκολίες στην εφαρμογή της.

Μετά τις πρώτες διαρροές σχετικά με το τι συζήτησαν ο Έλληνας πρωθυπουργός και ο Τούρκος πρόεδρος, η τουρκική προεδρία εξέδωσε και ανακοίνωση, στην οποία, πέρα από την κοινή θέση ότι η Ελλάδα και η Τουρκία δεν θα γίνουν «αποθήκες ψυχών» αναφέρεται και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να βοηθήσει τον Αφγανικό λαό στο Αφγανιστάν και τις γειτονικές με αυτό χώρες.

Πρόκειται για μία θέση, την οποία έχουν εκφράσει από την πρώτη ημέρα του ξεσπάσματος της νέας αφγανικής κρίσης, μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν, και ευρωπαίοι ηγέτες που διαδραματίζουν ηγεμονικό ρόλο στην ΕΕ. Το είπε η Μέρκελ, σε δηλώσεις της στα μέσα της εβδομάδας, αλλά και ο Μακρόν στο διάγγελμά του για το Αφγανιστάν.

Πρεμούρα Ερντογάν με το Ιράν

Ουσιαστικά όμως το θέμα τέθηκε από την Αυστρία, η οποία επανέφερε παλαιότερη πρόταση του καγκελάριου Κουρτς για τη δημιουργία κέντρων υποδοχής προσφύγων και μεταναστών, εκτός των εξωτερικών ορίων της ΕΕ. Η πρόταση αυτή, η οποία είχε διατυπωθεί για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών από τη Λιβύη, δεν ευδοκίμησε, εξαιτίας τόσο των αντιδράσεων που εκφράστηκαν στο εσωτερικό της ΕΕ όσο και της άρνησης σχεδόν όλων των εκτός ΕΕ χωρών της Μεσογείου να φιλοξενήσουν τέτοιου είδους δομές.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της τουρκικής προεδρίας πάντως, ο Ερντογάν δείχνει να την εξειδικεύει, καθώς φέρεται ότι τόνισε στη συνομιλία με τον Μητσοτάκη, ότι εάν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα στο Αφγανιστάν και το Ιράν (!), ένα νέο κύμα μετανάστευσης είναι αναπόφευκτο.  Ο ίδιος φέρεται να είπε ότι η Άγκυρα βρίσκεται σε επαφή με την Τεχεράνη και ότι έχει λάβει πρόσθετα μέτρα στα σύνορα με το Ιράν.

Στην ανακοίνωση της τουρκικής προεδρίας, μετά τη συνομιλία Μητσοτάκη-Ερντογάν, ο Τούρκος πρόεδρος δείχνει να ξεχωρίζει το Ιράν από τις άλλες, όμορες με το Αφγανιστάν χώρες, οι οποίες πρέπει να στηριχθούν από την ΕΕ για την συγκράτηση μεταναστευτικών ροών. Η ανησυχία του Ερντογάν για το Ιράν θα μπορούσε να εξηγηθεί με καθαρά γεωγραφικούς όρους, καθώς βρίσκεται στα δυτικά του Αφγανιστάν, με το οποίο έχει κοινά σύνορα περίπου 820 χιλιομέτρων.

Αποτελεί επομένως μαζί με το Πακιστάν τον πρώτο σταθμό για ένα ενδεχόμενο κύμα μεταναστών και προσφύγων. Το Ιράν συνορεύει όμως και με την Τουρκία, και μάλιστα στην περιοχή του Κουρδιστάν, όπως και το γειτονικό Ιράκ, όπου εξακολουθούν να υπάρχουν εστίες του Ισλαμικού Κράτους. Μόλις χθες άλλωστε, φιλοϊρανικές δυνάμεις συγκρούστηκαν με ισλαμιστές μαχήτες όχι και πολλά χιλιόμετρα μακριά από τη Βαγδάτη.

Το Ιράν στο δρόμο των Αφγανών

Προκύπτει ωστόσο το ερώτημα, πόσο πρόθυμο είναι το Ιράν να εμποδίσει ένα νέο μεταναστευτικό κύμα από το Αφγανιστάν προς τη Δύση. Η Τεχεράνη δεν είχε ποτέ καλές σχέσεις με τους Ταλιμπάν. Θα μπορούσε μάλιστα να πει κάποιος, ότι κατά την πρώτη φάση της διακυβέρνησης του Αφγανιστάν από τους Ισλαμιστές (μέχρι το 2001που αποφασίστηκε η αμερικανική εισβολή μετά τους Δίδυμους Πύργους) οι σχέσεις Τεχεράνης-Ταλιμπάν ήταν εχθρικές.

Το τελευταίο διάστημα όμως, μετά και την συντηρητική στροφή στο Ιράν, η Τεχεράνη άλλαξε στάση. Δεν φιλοξένησε απλώς ενδοαφγανικές συνομιλίες, αλλά προχώρησε και στην διατύπωση της θέσης ότι οι Ταλιμπάν θα πρέπει να είναι μέρος μιας ενδεχόμενης πολιτικής λύσης για το Αφγανιστάν. Και οι δύο χώρες βλέπουν άλλωστε τις ΗΠΑ ως εχθρό, με το Ιράν να έχει ανοιχτά ζητήματα και με τους Ευρωπαίους για το  θέμα του πυρηνικού οπλοστασίου του και των αμερικανικών κυρώσεων, παρά τη σχετική πρόδο του τελευταίου διαστήματος.

Η άτυπη πρόταση των Ευρωπαίων για την αντιμετώπιση ενός νέου ενδεχόμενου μεταναστευτικού κύματος αναφέρεται βέβαια γενικώς σε γειτονικές με το Αφγανιστάν χώρες. Τέτοιες όμως είναι, εκτός από το Ιράν στα δυτικά, το Τατζικιστάν, όπου ήδη έχουν καταφύγει αρκετοί Αφγανοί στρατιωτικοί με δεκάδες αεροπλάνα, το Ουζμπεκιστάν και κυρίως το Τουρκμενιστάν. Χώρες με κοινά σύνορα με το Αφγανιστάν συνολικού μήκους 1.680 χλμ.

Η παρέμβαση Πούτιν

Οι δύο πρώτες, και ειδικά το Τατζικιστάν, με λίγη πίεση από τον Πούτιν, θα μπορούσαν να υποδεχθούν πρόσφυγες από το Αφγανιστάν. Στο Τατζικιστάν όμως γίνονται ήδη αυτήν την εβδομάδα στρατιωτικές ασκήσεις με τη συμμετοχή και ρωσικών δυνάμεων. Από την άλλη, ο Πούτιν έχει επίσης ανοιχτά ζητήματα με την Ευρώπη, κυρίως με τη Γερμανία, όπως φάνηκε και στην χθεσινή συνάντησή του με την Μέρκελ.

Η Μόσχα τηρεί, εξάλλου, στάση αναμονής για το καθεστώς τον Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, το οποίο σημειωτέον υπήρξε το “Βιετνάμ” της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης. Το καθεστώς βέβαια έχει αλλάξει, υπάρχουν όμως εν ζωή βετεράνοι εκείνου του ατιμωτικού για τον “Σοβιετικό Στρατό” πολέμου. Χθες πάντως, στην πρώτη δημόσια αναφορά του στο Αφγανιστάν, κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης με την Μέρκελ, ο Πούτιν εξέφρασε την ελπίδα, ότι οι Ταλιμπάν θα τηρήσουν τις υποσχέσεις τους και θα εγγυηθούν την ασφάλεια των διπλωματικών αντιπροσωπειών και των Αφγανών που επιθυμούν να φύγουν.

Ο Ρώσος πρόεδρος είπε όμως και ότι οι άλλες χώρες δεν πρέπει να επιχειρήσουν να επιβάλουν τις αξίες τους στο Αφγανιστάν, σημειώνοντας ότι «οι Ταλιμπάν ανακοίνωσαν τον τερματισμό των εχθροπραξιών και άρχισαν να επιβάλουν την τάξη». Έκλεισε πάντως τις δηλώσεις του, τονίζοντας ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό «να μην επιτρέψουμε τώρα την διείσδυση τρομοκρατών, κάθε είδους, στα εδάφη γειτονικών με το Αφγανιστάν κρατών, που θα εμφανίζονται ως πρόσφυγες».

Ο παράγοντας Ουιγούροι

Μετά από αυτό το τελευταίο του Πούτιν, όμορη με το Αφγανιστάν χώρα που δυνητικά θα μπορούσε να φιλοξενήσει πρόσφυγες, είναι μόνον η Κίνα. Το Πεκίνο όμως ήταν το πρώτο που έδειξε διάθεση συνεργασίας με τους Ταλιμπάν. Εξάλλου τα 80 χιλιόμετρα των κοινών συνόρων του Αφγανιστάν με την Κίνα είναι στην επαρχία Σιντζιανγκ, που σημαίνει “νέο σύνορο”.

Η επαρχία αυτή όμως, εκτός του ότι είναι η μεγαλύτερη σε έκταση διοικητική περιφέρεια της Κίνας, έχει και ένα δεύτερο όνομα: λέγεται και “Ουιγούρ”, καθώς είναι η περιοχή των Ουιγούρων μουσουλμάνων, οι οποίοι αποτελούν ήδη μεγάλο πονοκέφαλο για το Πεκίνο, το οποίο δέχεται επικρίσεις, από τη Δύση και όχι μόνο, για τον μη σεβασμό των δικαιωμάτων τους.

Όλα τα παραπάνω, και με δεδομένο ότι η Κίνα δεν είναι από τις χώρες που θα επιτρέψουν παραβίαση των συνόρων τους, δείχνουν ως μοναδική οδό σε ένα ενδεχόμενο νέο μεταναστευτικό ρεύμα την πορεία προς τη Δύση. Η Ευρώπη είναι άλλωστε, έτσι κι αλλιώς, ο προορισμός όλων των μεταναστευτικών ρευμάτων από την Ασία και την Αφρική. Αυτές οι παράμετροι δικαιολογούν την εμμονή του Ερντογάν να ξεχωρίσει το Ιραν και καθιστούν ιδιαίτερα σημαντική την κοινή προσέγγιση του θέματος στη χθεσινή συνομιλία του με τον Μητσοτάκη. Ειδικά, όταν το ευρωπαϊκό σχέδιο για “επιτόπου και εγγύς” στήριξη των προσφύγων δείχνει να συναντά δυσκολίες εν τη γενέσει του.