Οι δύο στρατηγικές ήττες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο

Την τελευταία δεκαετία η Τουρκία απέτυχε στα στρατηγικά της σχέδια να πατήσει πόδι ή να βάλει χέρι στην εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου. Έχει αντιμετωπίσει δύο μεγάλες ήττες σε στρατηγικό επίπεδο, ενώ το μέλλον δεν προβλέπεται ρόδινο για τα σχέδιά της. Αντίθετα η Ελλάδα θα μπορούσε να προωθήσει τις θέσεις της, αν είχε διαχρονικό και μακροπρόθεσμο πλάνο εθνικών επιδιώξεων.

Τον Ιανουάριο του 2009 ομάδα εταιρειών μεταξύ των οποίων την πλειοψηφία κατείχαν η Noble-Energy με έδρα το Τέξας και η Delek με έδρα το Ισραήλ, επιτυγχάνουν να εντοπίσουν το κοίτασμα Tamar. Επιβεβαιώνεται έτσι ότι στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου (Levant Basin) υπάρχουν όντος αποθέματα υδρογονανθράκων. Η Τουρκία μυρίζεται το «ψητό» και ενεργοποιείται. Με την προσδοκία ότι σύντομα θα εντοπιστούν και άλλα αποθέματα, προτείνει την κατασκευή αγωγού από το Ισραήλ μέσω Τουρκίας, για να μεταφερθεί το αέριο προς την Ευρώπη. Αρχικά αντιμετωπίζει αρνητική αντίδραση στην πρόταση.

Για να πιέσει την κατάσταση και να επιτύχει τους σκοπούς της η Τουρκία εφαρμόζει το «γνωστό» δόλιο σχέδιο που έχει χρησιμοποιήσει επίσης στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Υπό την συγκαλυμμένη αιγίδα της Μυστικής της υπηρεσίας (ΜΙΤ), ενεργοποιεί Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) και τον Μάιο του 2010 σκηνοθετεί το επεισόδιο με το πλοίο Θάλασσα του Μαρμαρά, γνωστό ως Mavi Marmara. Η επέμβαση του ισραηλινού στρατού στο πλοίο όταν αυτό ήταν ακόμα σε διεθνή ύδατα, επιτρέπει στην Τουρκία να το κάνει σημαία για να δημιουργήσει διεθνή πίεση στο Ισραήλ.

Πέντε μήνες μετά το επεισόδιο του Mavi Marmara, δηλαδή τον Οκτώβριο του 2010 εντοπίζεται το κοίτασμα Leviathan από τις ίδιες εταιρείες. Η Τουρκία πιστεύει ότι δικαιωματικά πρέπει να συμμετέχει στην εκμετάλλευση αυτών των κοιτασμάτων με την κατασκευή του αγωγού μέσω Τουρκίας, που έχει ήδη προτείνει. Την ίδια στιγμή όμως, στο Ισραήλ γιγαντώνεται η άποψη ότι η Τουρκία πρέπει να μείνει έξω από τους σχεδιασμούς για τους υδρογονάνθρακες.

Με τον εντοπισμό των κοιτασμάτων στην ΑΟΖ του Ισραήλ, άρχισαν οι ζυμώσεις για να επιλεγεί ο κάλλιστος τρόπος μεταφοράς του αερίου προς την Ευρώπη, που θεωρείται ο βασικός καταναλωτής. Εξετάζονται τρεις επιλογές. Η πρώτη είναι η υγροποίηση (LNG) και η μεταφορά με πλοία. Η δεύτερη είναι η κατασκευή ενός αγωγού κατευθείαν προς την Ευρώπη και η τρίτη επιλογή είναι η κατασκευή ενός αγωγού μέσω Τουρκίας. Για την προώθηση της τρίτης επιλογής, τουρκικές εταιρείες δεσμεύτηκαν οικειοθελώς να καλύψουν τα έξοδα κατασκευής του αγωγού αυτού. Η τελευταία επιλογή είναι η πλέον συμφέρουσα οικονομικά, αλλά πρέπει να ξεπεραστούν δύο σοβαρά εμπόδια.

Το πρώτο εμπόδιο είναι η απροθυμία του Ισραήλ να εμπιστευτεί την ισλαμοποιούμενη Τουρκία. Εκτιμάται ότι σήμερα, ένα μεγάλο μέρος της δημόσιας διοίκησης της Τουρκίας έχει επανδρωθεί με ισλαμιστές. Επίσης στο μέλλον, επειδή η ισλαμοποίηση έχει εισαχθεί στην εκπαίδευση, θα δημιουργηθούν γενεές φανατικών, που θα είναι ενάντια στα ισραηλινά συμφέροντα. Το δεύτερο σοβαρό εμπόδιο είναι ότι ο αγωγός προς την Τουρκία θα πρέπει να διέλθει από την ΑΟΖ της Κύπρου. Επομένως πριν ληφθεί οποιαδήποτε σχετική απόφαση, πρέπει να επιλυθεί το κυπριακό ζήτημα.

Πρώτη μεγάλη ήττα της Τουρκίας

Όπως θυμόμαστε, το 2004 υποβλήθηκε το Σχέδιο Ανάν (Anan Plan) αλλά ευτυχώς απορρίπτεται με το Ελληνοκυπριακό Δημοψήφισμα. Η Τουρκία δεν μπορούσε να το αποδεχθεί και καιροφυλακτούσε για τις επόμενες ενέργειες.

Αρκετά χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 2014, στο Ισραήλ συμβαίνει κάτι αναπάντεχο. Η ανεξάρτητη Αρχή κατά των Μονοπωλίων (Independent Antitrust Commission) σταματάει τις εργασίες αξιοποίησης των κοιτασμάτων που έχουν εντοπιστεί στην ΑΟΖ του Ισραήλ, με το επιχείρημα ότι δίκην μονοπωλίου, οι δύο εταιρείες που κατέχουν τα εξωχώρια κοιτάσματα, είναι δυνατόν να διαθέτουν το αέριο προς το κράτος σε υψηλότερη τιμή.

Η παρέμβαση αυτή της ανεξάρτητης Αρχής ήταν σαν αυτογκόλ, γιατί καθυστερούσε την αξιοποίηση των υδρογονανθράκων στην ΑΟΖ του Ισραήλ. Οι πιέσεις στην κυβέρνηση ήταν αφόρητες και υπήρχε κίνδυνος διάλυσης του κυβερνητικού συνασπισμού, διότι διέθετε πλειοψηφία μόνο κατά μία έδρα. Η παρέμβαση της ανεξάρτητης Αρχής έγινε πρώτο θέμα στο Ισραήλ, αλλά και θέμα συζήτησης των εμπειρογνωμόνων σε διεθνή συνέδρια, σε μερικά εκ των οποίων συμμετείχε και ο γράφων.

Όπως διέρρευσε από υπηρεσίες πληροφοριών, ο απώτερος σκοπός της παρέμβασης ήταν να πωληθεί μέρος των κοιτασμάτων σε τουρκικές εταιρείες που είχαν ήδη δραστηριοποιηθεί, ώστε στη συνέχεια οι εταιρείες αυτές να επιτύχουν την κατασκευή του αγωγού μέσω Τουρκίας. Η πίεση στην κυβέρνηση του Ισραήλ ήταν μεγάλη, διότι υπήρχαν παράλληλα πληροφορίες για τον εντοπισμό πολύ μεγάλου κοιτάσματος στην ΑΟΖ της Αιγύπτου. Εάν αυτό επιβεβαιωνόταν υπήρχε κίνδυνος οι επενδυτές να στραφούν προς την Αίγυπτο και να καθυστερήσει ακόμα περισσότερο η αξιοποίηση των ισραηλινών κοιτασμάτων. Υπό την πίεση των γεγονότων, τον Μάιο του 2015 παραιτείται ο Επικεφαλής της Ανεξάρτητης Αρχής Μονοπωλίων.

Για την άμεση επίλυση της κρίσης, έντεχνα προτείνεται η ιδέα να εξεταστεί η περίπτωση πώληση μέρους των κοιτασμάτων σε ελληνική εταιρεία. Η πλέον κατάλληλη ήταν η Energean που μεταξύ άλλων δραστηριοποιείτο στον Πρίνο της Θάσου. Τον Αύγουστο του 2015 η ιταλική εταιρεία ENI ανακοινώνει τον εντοπισμό του γιγαντιαίου κοιτάσματος Zohr. Ο κύβος είχε ριφθεί.

Έπρεπε άμεσα να βρεθεί λύση για να ξεπεραστεί το θέμα Μονοπωλίου και να προχωρήσει η αξιοποίηση των κοιτασμάτων στην ΑΟΖ του Ισραήλ. Η εταιρεία Energean είχε εμπρόθεσμα και έξυπνα τοποθετηθεί. Τον Δεκέμβριο του 2016 το Συμβούλιο Πετρελαίου του Ισραήλ εγκρίνει τελικά την ανάθεση αξιοποίησης των κοιτασμάτων Karish και Tanin στην ελληνική εταιρεία. Αυτό ήταν μεγάλη ήττα για τους στρατηγικούς σχεδιασμούς αλλά και τις δόλιες μεθοδεύσεις της Τουρκίας. Η ένταση με το Ισραήλ κορυφώνεται.

Δεύτερη μεγάλη ήττα της Τουρκίας

Για την εξάλειψη της έντασης μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, αναλαμβάνουν ρόλο μεσολαβητή οι ΗΠΑ. Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ υποχρεώνεται να απολογηθεί στο Τούρκο ομόλογό του και τον Ιούνιο του 2017 το Ισραήλ καταβάλει 20 εκατομμύρια δολάρια ως αποζημίωση για τα θύματα του Mavi Marmara.

Ένα μήνα αργότερα, δηλαδή τον Ιούλιο του 2017 ξεκινούν οι συνομιλίες για τη νέα προσπάθεια επίλυσης του κυπριακού στο Crans Montana. Οι συνομιλίες αποτυγχάνουν. Ήδη όμως οι εξελίξεις τρέχουν. Η ιδέα δημιουργίας αγωγού προς την Ευρώπη, που πλέον ονομάζεται EastMed pipeline, κερδίζει πολιτική υποστήριξη. Τόσο η Ευρώπη όσο και οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου υποστηρίζουν πολιτικά την κατασκευή του αγωγού αυτού. Η Τουρκία αντιλαμβάνεται ότι αυτή είναι η δεύτερη μεγάλη ήττα στους στρατηγικούς σχεδιασμούς της για τους υδρογονάνθρακες στην περιοχή.

Η τουρκική κυβέρνηση γνωρίζει ότι ο East Med δεν καλύπτει προς το παρόν τις αναγκαίες προϋποθέσεις για την οικονομική υποστήριξη της κατασκευής του, δηλαδή τη συμμετοχή εταιρειών, τραπεζών και άλλων χρηματοδοτικών σχημάτων που θα κρίνουν συμφέρουσα την συμμετοχή τους στην επενδυτική αυτή προσπάθεια. Αντιθέτως, ο αγωγός που έχει προτείνει η Τουρκία να περνάει μέσα από το έδαφός της, είναι άμεσα κατασκευάσιμος και μάλιστα ανέξοδα για τους επενδυτές, αφού το κόστος θα το αναλάβουν τουρκικές εταιρείες. Είναι ξεκάθαρο ότι σε αυτή την φάση, η πολιτική υποστήριξη του EastMed, στην ουσία είναι καταφανής απαξίωση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και των στρατηγικών της σχεδιασμών.

Και το μέλλον αόριστο

Λένε ότι ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται. Έτσι και η Τουρκία, για να αντιδράσει στην πιθανή κατασκευή του East Med στο μέλλον, όταν και άμα καλυφθούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις, στρέφεται προς την ελληνική ΑΟΖ. Προς επίρρωση των ισχυρισμών της, από τον Οκτώβριο του 2018 εμφανίζει και χάρτες που «εξαφανίζουν» την ΑΟΖ του Καστελόριζου και της Ανατολικής Κρήτης. Γνωρίζει ότι οι ισχυρισμοί της είναι παράλογοι.

Στην ουσία επιμένει σε αυτούς για να καταδείξει τον κατά την κρίση της παραλογισμό κατασκευής του EastMed. Τούτο διότι σύμφωνα με τους τουρκικούς ισχυρισμούς, δεν συνορεύουν οι ΑΟΖ Κύπρου και Ελλάδας. Επομένως ο EastMed θα περνάει υποχρεωτικά μέσα από την διεκδικούμενη τουρκική ΑΟΖ, γεγονός που καταρρίπτει τον βασικό λόγο της πιθανής κατασκευής του, δηλαδή την παράκαμψη της Τουρκίας.

Η Τουρκία εφαρμόζει διαχρονικά πίεση προς την Ελλάδα, τόσο σχετικά με τα κυριαρχικά δικαιώματα στο Αιγαίο, όσο και εκμετάλλευσης της ΑΟΖ. Και τούτο ευελπιστώντας, ότι κάποια στιγμή είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει μία ενδοτική και αδιάφορη για διαπραγματεύσεις Ελληνική κυβέρνηση και να επωφεληθεί από την αδιαφορία ή την ασχετοσύνη.

Βέβαια τα γεγονότα τρέχουν, αφού ήδη στα προαναφερθέντα προστέθηκε και το ότι τον Φεβρουάριο του 2019 εντοπίστηκε το κοίτασμα Γλαύκος από τις εταιρείες Exxon Mobil και Qatar Petroleum, βάζοντας στη εξίσωση και τις Ηνωμένες πολιτείες που συμμετέχουν πλέον στις τριμερείς συνομιλίες Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ. Ταυτόχρονα η Κύπρος προχωράει σε στρατηγική συνεργασία και με την Γαλλία, η οποία επιθυμεί στην συμμετοχή της στην τριμερή Ελλάδα – Κύπρος – Αίγυπτος.

Η Τουρκία αντιδρώντας στις εξελίξεις, που αντιλαμβάνεται ότι δεν μπορεί ουσιαστικά να επηρεάσει, δήλωσε επίσημα ότι διεκδικεί τα οικόπεδα 3, 6 και 7 της Κυπριακής ΑΟΖ. Ειδικά το οικόπεδο 3 που ισχυρίζεται ότι ανήκει στο ψευδοκράτος, είναι στο ανατολικότερο άκρο της Κυπριακής ΑΟΖ, εκεί από όπου θα πρέπει να περάσει ο αγωγός που έχει προτείνει η ίδια. Δηλαδή παρά την παρέλευση δεκαετίας και τις διεθνείς αντιδράσεις, η Τουρκία εμμένει στην σταδιακή εφαρμογή της αρχικής της πρότασης και ως εκ τούτου, το μέλλον αόριστο.