Οι δυτικές (και ελληνικές) πλάνες για την περαιτέρω πολιτική του Ερντογάν

Tον Μάιο ο Ερντογάν εξελέγη πρόεδρος για τρίτη πενταετή θητεία. Από την επόμενη μέρα δυτικοί και Έλληνες αναλυτές άρχισαν να αναρωτιούνται εάν αυτό σηματοδοτεί ότι ο Ερντογάν θα ευθυγραμμιστεί ξανά με τη Δύση. Μετά το “πραξικόπημα” του 2016,  επιταχύνθηκε η απομάκρυνσή του από την Δύση, με πρόσχημα ότι οι ΗΠΑ βρίσκονταν πίσω από την απόπειρα. Ο αντιδυτικισμός του Ερντογάν, όμως, είναι παλιότερος από το 2016 και φαινόταν από την ανάμειξή του στην “Αραβική Άνοιξη” και στις σχέσεις του με ισλαμικά καθεστώτα, όπως του Κατάρ, με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, την Χαμάς και την Χεζμπολάχ, καθώς και τις επιθέσεις κατά του Ισραήλ.

Το πραξικόπημα έδωσε στον Ερντογάν το πρόσχημα να υπερβεί αναστολές και να προχωρήσει σε άνευ προηγουμένου εκκαθαρίσεις. Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ συνέχισαν να φιλοξενούν τον πρώην σύμμαχο του Ερντογάν ιμάμη Γκιουλέν, όξυνε το μένος του. Ακολούθησαν οι εντάσεις με τα σουνιτικά κράτη του Κόλπου, η επέμβαση στη Λιβύη, οι εισβολές στη βόρειο Συρία, κλπ. Και ας μην ξεχνάμε τι έγινε με την Ελλάδα στον Έβρο και στην Ανατολική Μεσόγειο το 2020.

Η Δύση, όμως, έκανε τα στραβά μάτια, μη τυχόν και ο Ερντογάν φύγει εντελώς από το δυτικό “μαντρί”. Υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις, κυρίως από περιφερειακούς παίκτες (η εξουδετέρωση της τουρκικής αντιαεροπορικής πυροβολαρχίας στην Λιβύη), αλλά σε γενικές γραμμές υπήρχε ανοχή απέναντι στον σουλτάνο. Όμως, η κρίση στις σχέσεις Τουρκίας-Δύσης έγινε εξόφθαλμη μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, με το βέτο στην ένταξη Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Επί ένα χρόνο η Τουρκία δημιουργούσε κωλύματα με τη γνωστή κατάληξη στο Βίλνιους, αν και η ένταξη της Σουηδίας είναι ακόμα στον αέρα. Πολλοί Δυτικοί πλέον αμφισβητούν ανοιχτά την δέσμευση του Ερντογάν στη Συμμαχία και δεν έχουν άδικο.

Άλλοι, ωστόσο, θεώρησαν ότι η στάση του Ερντογάν ήταν υπαγορεύθηκε μόνο από προεκλογικές σκοπιμότητες κι ότι μετεκλογικά θα άλλαζε πολιτική. Οι εκλογές πέρασαν και παρά τις προσπάθειες του Τούρκου προέδρου να τα βρει με όσους είχε κατά καιρούς προκαλέσει, δεν φαίνεται ότι υπάρχει ριζική αλλαγή. Το αφήγημα όσων υποστηρίζουν ότι ο Ερντογάν επιστρέφει στο δυτικό στρατόπεδο ισχυρίζεται ότι αυτό επιβάλλεται από το γεγονός ότι η τουρκική οικονομία μαστίζεται από υψηλό πληθωρισμό, σε συνδυασμό με τα προβλήματα λόγω των καταστροφικών σεισμών.

Οι ελιγμοί Ερντογάν

Κατλα το ίδιο αφήγημα, ο Ερντογάν βασιζόταν στην ισχυρή οικονομική ανάπτυξη. Ελλείψει αυτής, χρησιμοποίησε την εξωτερική πολιτική για να εξασφαλίσει την ψήφο των Τούρκων. Παράδειγμα η επιθετική ρητορική για εισβολή στα ελληνικά νησιά, η απειλή προσάρτησης της κατεχόμενης Κύπρου, η ευρύτερη αντιδυτική ρητορική με κορύφωση την ένταξη στο ΝΑΤΟ των δύο σκανδιναβικών χωρών και την άρνηση εφαρμογής των δυτικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας. Αποδεικνύεται ότι η Άγκυρα επωφελείται από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Τώρα θέλει να εμφανίζεται και ως πρόμαχος της επίλυσης της επισιτιστικής κρίσης, διευκολύνοντας τη μεταφορά σιτηρών από την Ουκρανία και την Ρωσία, αφού όμως τα σιτηρά αλεστούν πρώτα στην Τουρκία!

Στο εσωτερικό, ο Ερντογάν έχει αψηφήσει το κράτος δικαίου στον μέγιστο δυνατό βαθμό. Η χώρα δεν εφαρμόζει καν τις δεσμευτικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο έδωσε εντολή για την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων, όπως η περίπτωση του ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα Οσμάν Καβαλά, μεταξύ αμέτρητων άλλων. Χαρακτηριστικό επίσης το ρεκόρ φυλακισμένων δημοσιογράφων που κατέχει η γείτονα!

Εύλογα μπορεί να αναρωτηθεί κανείς τι σχέση έχουν όλα αυτά με την προεκλογική προσπάθεια του Ερντογάν. Το τουρκικό κοινό θαυμάζει την επιθετική στάση του Τούρκου προέδρου στην παγκόσμια σκηνή και περιφρονεί την Δύση. Όσο περισσότερο ο Ερντογάν “γαβγίζει” αντιδυτικά, όσο απειλεί τους γείτονές του και τονίζει το “τουρκικό μεγαλείο”, τόσο οι ψηφοφόροι αισθάνονται πιο “περήφανοι”.

Είναι ένα κοινωνικό αντανακλαστικό που γεννήθηκε έπειτα από δεκαετίες δεσμών με τη Δύση. Πολλοί Τούρκοι πιστεύουν ότι η Δύση έχει υπονομεύσει το κύρος της Τουρκίας και τη θέση που δικαιούται να έχει ως ισχυρή χώρα. Με άλλα λόγια, ο μεγαλοϊδεατισμός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καλά κρατεί. Το πάγωμα της διαδικασία ένταξής της στην ΕΕ οδήγησε σε πιο εμφανείς εκφράσεις της αντιδυτικής δυσαρέσκειας στην τουρκική κοινωνία.

“Κουτοπόνηρη” εξωτερική πολιτική

Τώρα που ο Ερντογάν επανεκλέχθηκε, υποτίθεται ότι θα εγκαταλείψει την επιθετική χρήση της εξωτερικής πολιτικής. Επικαλούνται και την αλλαγή στάσης του έναντι της Ελλάδας, με τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών να δηλώνει σήμερα πως «η Τουρκία θέλει να προωθήσει τις σχέσεις της με όλες τις χώρες της περιοχής μέσω της θετικής ατζέντας και η σημερινή θετική ατμόσφαιρα προσφέρει μια μεγάλη ευκαιρία για την εξεύρεση λύσης στα επίμαχα ζητήματα με την Ελλάδα. Η Τουρκία είναι ειλικρινής σε αυτό το θέμα και ελπίζει ότι η ελληνική πλευρά θα δείξει την ίδια ειλικρίνεια».

Μετά από μια δεκαετία και πλέον πολύ δύσκολων σχέσεων με τη Δύση, ο Ερντογάν έχει κάνει κινήσεις για να ανοικοδομήσει τις σχέσεις του με το Ισραήλ, την Αίγυπτο, τα Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία. Όλα αυτά υποδηλώνουν ότι ο Ερντογάν έχει εγκαταλείψει την “τοξική” εξωτερική πολιτική του. Ωστόσο, δεν το “χάφτουν” αυτό πρόσωπα σε θέσεις εξουσίας στη Δύση.

Ο κατάλληλος όρος για να περιγράψει όλες τις “θετικές εξελίξεις” που προαναφέρθηκαν είναι “προς το παρόν”! Ο Ερντογάν έχει αποκλιμακώσει την ένταση με τον Ελληνισμό κυρίως λόγω της επιρροής του ελληνοαμερικανικού λόμπι. Ο γερουσιαστής Μενέντεζ, πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας, όπως και αρκετά άλλα μέλη του Κογκρέσου, βλέπουν τον Ερντογάν ως απειλή. Γι’ αυτό αποτρέπουν την πώληση νέων F-16 στην Τουρκία. Για να πραγματοποιηθεί αυτή η αγορά, η Τουρκία πρέπει να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις του Κογκρέσου.

Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τις προσπάθειές του να ανοικοδομήσει τις σχέσεις με χώρες της Μέσης Ανατολής. Ο Ερντογάν είναι πιθανό να συναντηθεί με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου και έδωσε τα χέρια με τον πρόεδρο Σίσι, τον οποίο κάποτε αποκαλούσε “τύραννο” και “δικτάτορα”. Προηγήθηκε η περιοδεία του στα Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία (της οποίας τον πρίγκηπα διάδοχο αποκαλούσε “δολοφόνο”) μετά την επανεκλογή του, όπου εξασφάλισε σημαντικές επενδυτικές και εμπορικές συμφωνίες.

Ο Ερντογάν συμπεριφέρεται (προς το παρόν) με αυτόν τον τρόπο, γιατί, αν δεν διορθώσει τις σχέσεις του με αυτές τις δυνάμεις, η Άγκυρα θα απομονωθεί. Μόνο μπορούμε να εικάσουμε το πόσο μακριά θα φτάσουν οι χειρονομίες καλής θέλησης; Ήδη διαφαίνονται τα πρώτα ρήγματα, καθώς ο Τούρκος πρόεδρος προσπαθεί να παρεμβληθεί κουτοπόνηρα ανάμεσα σε αυτές τις δυνάμεις, προκειμένου να αποσπάσει ό,τι μπορέσει. Ήδη οι σχέσεις με τον Σίσι ξανάπεσαν σε “βαρομετρικό χαμηλό”, καθώς ο σουλτάνος προσπάθησε να παρεμβληθεί στις συμφωνίες εκμετάλλευσης φυσικού αερίου μεταξύ Αιγύπτου-Ισραήλ. Ο αναλυτής Στίβεν Κουκ έγραψε πρόσφατα ότι στόχος του Ερντογάν είναι «η επιδίωξη τριών βασικών ιδεών εξωτερικής πολιτικής: στρατηγική ανεξαρτησία, ισχύς και ευημερία».

Άλλα λέει και άλλα εννοεί

Αυτά τα σημεία που προαναφέραμε σημαίνουν διαφορετικά πράγματα για τον Ερντογάν από ό,τι για τους ομολόγους του. Εάν η Άγκυρα αποκτήσει F-16 από την Ουάσιγκτον, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι δεν θα εμπλακεί σε ανταγωνιστική συμπεριφορά προς την Ελλάδα, μάλλον το αντίθετο είναι πιθανό. Σε ό,τι αφορά το ΝΑΤΟ, ας υποθέσουμε ότι το τουρκικό Κοινοβούλιο επικυρώσει την ένταξη της Σουηδίας. Μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον, ο Ερντογάν δεν θα βάλει άλλο βέτο εντός του ΝΑΤΟ, επιδιώκοντας ίσως να αποσπάσει κάποια άλλη παραχώρηση από την Ουάσιγκτον;

Εάν η Άγκυρα έχει ροές επενδύσεων από τον Κόλπο, πόσο σίγουρο είναι ότι ο Ερντογάν θα εξομαλύνει τις σχέσεις του με το Ισραήλ; Μάλλον πρέπει να εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι η Τουρκία του Ερντογάν θα αγκυροβολήσει στη Δύση. Ηγέτες όπως αυτός, έχουν καταλάβει ότι η μακρόχρονη δέσμευση αποδίδει χαμηλά κέρδη. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Τούρκου προέδρου αξίζει περισσότερο η μόχλευση της θέσης σε οντότητες, όπως το ΝΑΤΟ και η ΕΕ.

Προς το παρόν, είναι αφελές για τον Ερντογάν να συμπεριφέρεται ως ομαδικός παίκτης. Η Τουρκία έχει δημοτικές εκλογές τον Μάιο του 2024 και υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως ο Ερντογάν και πάλι δεν θα μπορεί να παίξει το οικονομικό “χαρτί” για να συσπειρώσει τους υποστηρικτές του. Από το 2024 πρέπει να περιμένουμε ότι ο Ερντογάν θα αρχίσει να δαιμονοποιεί και πάλι τους γείτονες του, καθώς θα επιστρέφει στην πεπατημένη του εθνικισμού-επεκτατισμού. Είναι πιθανό πρώτα να στραφεί εναντίον της Κύπρου και της Ελλάδας. Ας μην τρέφουμε, λοιπόν, αυταπάτες και ας επαγρυπνούμε…