Οι επαναστάσεις του “Whatsup” σε Ιράκ και Λίβανο, ανησυχούν το Ιράν

Η μυστηριώδης επίθεση που σημειώθηκε σε ιρανικό τάνκερ στην Ερυθρά Θάλασσα, κινδύνεψε να βάλει “φωτιά” στον Περσικό Κόλπο. Όλοι ανέμεναν με αγωνία την αντίδραση του Ιράν. Όμως, τελικώς η Τεχεράνη προτίμησε να αποφύγει ενέργειες περαιτέρω κλιμάκωσης. Απλώς περιορίστηκε σε μία ρητορική καταδίκη της επίθεσης, αποφεύγοντας να κατηγορήσει ευθέως τους Αμερικανούς ή τους Σαουδάραβες.

Με δεδομένο το πολεμικό κλίμα που επικρατούσε προηγουμένως στον Περσικό Κόλπο, μοιάζει αξιοπερίεργη η συγκρατημένη στάση της Τεχεράνης. Όμως, αυτό το διάστημα, η προσοχή του Ιράν δεν είναι στραμμένη στην Ερυθρά Θάλασσα και στα Στενά του Ορμούζ. Ίσως ούτε στην Συρία, όπου μαίνονται οι μάχες του συριακού στρατού με τους Τούρκους εισβολείς.

Είναι στραμμένη στις διαδηλώσεις που συγκλονίζουν το Ιράκ και τον Λίβανο, δύο αραβικές χώρες όπου οι σιίτες πλειοψηφούν. Η Τεχεράνη ασκεί έμμεση επιρροή στις κυβερνήσεις τους, κυρίως μέσω των οργανώσεων Χασντ αλ Σαάμπι και Χεζμπολάχ. Οι δύο σιιτικές παραστρατιωτικές ομάδες ήταν κυβερνητικοί εταίροι των πρωθυπουργών Άντελ Άμπντελ Μάχντι και Σαάντ Χαρίρι, που το τελευταίο διάστημα βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα.

Υπό το βάρος της λαϊκής οργής, ο Λιβανέζος πρωθυπουργός υποχρεώθηκε να παραιτηθεί, ενώ η ιρακινή κυβέρνηση είναι πλέον “στον αέρα”. Προφανώς και το Ιράν δεν ανησυχεί για την πολιτική σταδιοδρομία του Μάχντι και του Χαρίρι. Ανησυχεί όμως για την σταθερότητα του “σιιτικού τόξου”, που έχει επιτυχώς συγκροτήσει στην Μέση Ανατολή. Αν και Ιρανοί αξιωματούχοι κατηγόρησαν τους Αμερικανούς για την υποκίνηση των διαδηλώσεων, η πραγματικότητα μοιάζει πιο πολύπλοκη.

Σιίτες εναντίον σιιτών

Δεν θεωρούμε πως βλέπουμε κάτι εφάμιλλο με τις υποκινούμενες «έγχρωμες επαναστάσεις» της Ουκρανίας και της Γεωργίας. Αντιθέτως, ο κατά τα άλλα λαλίστατος, Ντόναλντ Τραμπ τηρεί “σιγή ιχθύος” για τις διαδηλώσεις. Αντίστοιχη είναι η στάση του Ισραήλ, παρόλο το εβραϊκό κράτος ανησυχεί για την αυξανόμενη δραστηριότητα του Ιράν στον αραβικό κόσμο. Στην πραγματικότητα, οι αιτίες για τις μαζικές διαδηλώσεις σε Ιράκ και Λίβανο είναι πρωτίστως κοινωνικές.

Οι λαϊκές μάζες που διαδηλώνουν είναι αηδιασμένες από την φτώχεια και την διαφθορά, κοινό γνώρισμα όλων των αραβικών καθεστώτων. Μην ξεχνάμε πως αναφερόμαστε σε χώρες όπου πραγματοποιούνται ελεύθερες, πολυκομματικές εκλογές. Όταν βίαιες διαδηλώσεις συγκλονίζουν το Παρίσι και την Βαρκελώνη, μοιάζει δύσκολο να ζητήσουμε “αστική ωριμότητα” από τους διαδηλωτές στην Βαγδάτη ή στην Βηρυτό.

Επίσης δεν φαίνεται να βλέπουμε άλλο ένα επεισόδιο του πολέμου “σιιτών-σουνιτών”, που κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια στην Μέση Ανατολή. Στην πραγματικότητα τόσο οι Κούρδοι, όσο και οι σουνίτες του Ιράκ, απέχουν από τις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας. Οι διαδηλώσεις ξεκίνησαν από τις νότιες περιοχές του Ιράκ, όπου οι σιίτες πλειοψηφούν. Όσον αφορά τον Λίβανο, στο στόχαστρο των διαδηλωτών βρέθηκε η κυβέρνηση του σουνίτη πρωθυπουργού Σαάντ Χαρίρι, όχι όμως για σεχταριστικούς λόγους.

Ο Χαρίρι υπήρξε, επί πολλά χρόνια, το “αγαπημένο παιδί” της Δύσης και της αστικής τάξης του Λιβάνου. Μετατράπηκε σε ένα είδος μάρτυρα, λόγω της μυστηριώδους δολοφονίας του πατέρα του, που αποδόθηκε στο καθεστώς Άσαντ. Η κυβέρνηση του πήρε την μοιραία απόφαση να φορολογήσει την, δημοφιλή στην αραβική νεολαία, εφαρμογή Whatsup. Το αποτέλεσμα ήταν να προκαλέσει ογκώδεις διαδηλώσεις ενός ετερόκλητου πλήθους πολιτών και την μεγαλύτερη πολιτική κρίση στην χώρα από το 2005.

«Έξω το Ιράν»!

Οι διαδηλώσεις στο Ιράκ δεν είναι πρωτοφανείς. Στην πραγματικότητα, εδώ και πολλούς μήνες, επικρατεί έντονη δυσαρέσκεια για την διευρυμένη επιρροή του Ιράν στην χώρα. Τα φιλοιρανικά πολιτικά κόμματα είναι βαθύτατα διεφθαρμένα, εξίσου με τις φιλοαμερικανικές πολιτικές ελίτ. Η εικόνα για τις σιιτικές παραστρατιωτικές ομάδες δεν είναι καλύτερη. Βαρύνονται με πολλές αιματηρές διώξεις σουνιτών, που ξεκίνησαν μετά την ανατροπή του (σουνίτη) δικτάτορα Σαντάμ Χουσείν.

Δεν είναι τυχαίο που πολλά γραφεία σιιτικών παραστρατιωτικών ομάδων πυρπολήθηκαν από διαδηλωτές. Αν και ο διοικητής της σιιτικής Χασντ αλ Σαάμπι απείλησε ευθέως με «πραξικόπημα», η στάση άλλων επιφανών σιιτικών προσωπικοτήτων του Ιράκ, κινήθηκε σε διαφορετικό μήκος κύματος. Ο Αγιατολάχ Σιστάνι ζήτησε «αυτοσυγκράτηση» τόσο από τους διαδηλωτές, όσο όμως και από τις δυνάμεις ασφαλείας. Οι διαδηλωτές έχουν στις τάξεις τους δεκάδες νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες, με τις αρχές ασφαλείας να χρησιμοποιούν πραγματικά πυρά για την καταστολή των διαδηλώσεων.

Ο δε σιίτης κληρικός Μοκτάντα αλ Σαντρ απέσυρε την στήριξη του από την κυβέρνηση και τάχθηκε στο πλευρό των διαδηλωτών. Ο Σαντρ ήταν ο μεγαλύτερος “πονοκέφαλος” για τις αμερικανικές δυνάμεις κατοχής και εξελίσσεται στον μεγαλύτερο “πονοκέφαλο” για την Τεχεράνη. Ο σιίτης κληρικός εμφανίζεται ως μία ενωτική πολιτική προσωπικότητα, μακριά από φατριασμούς και σεχταριστικές συγκρούσεις. Υπερασπίζεται την αραβική ταυτότητα του Ιράκ, όχι την θρησκευτική (σιιτική).

Είναι ο λόγος που προεκλογικά συμμάχησε με το Ιρακινό Κομμουνιστικό Κόμμα, στρεφόμενος ακόμα και κατά του Ιράν. Ο Μοκτάντα αλ Σαντρ διέγνωσε, σε ανύποπτο χρόνο, την δυσαρέσκεια χιλιάδων Ιρακινών σιιτών, ειδικά των πιο απόκληρων, για το φιλοιρανικό πολιτικό κατεστημένο του Ιράκ. Το βασικό προεκλογικό του σύνθημα ήταν το «Έξω οι Αμερικανοί, έξω το Ιράν», το οποίο επαναλαμβάνουν σήμερα οι διαδηλωτές. Είναι αυτός που κινεί τα νήματα για επιτύχει την ανατροπή της κυβέρνησης Μάχντι, προσπαθώντας να προσεταιριστεί φιλοκυβερνητικές σιιτικές πολιτοφυλακές.

Το “ηθικό πλεονέκτημα” της Χεζμπολάχ

Όσον αφορά τις διαδηλώσεις στον Λίβανο, δεν έπιασαν στον ύπνο μόνο τον Χαρίρι, αλλά και την Χεζμπολάχ. Μοιάζει παράδοξο η σιιτική οργάνωση να μετέχει στην κυβέρνηση του Χαρίρι, ο οποίος μερικούς μήνες πριν κατηγορούσε την Χεζμπολάχ πως σχεδίαζε την δολοφονία του! Όμως η Χεζμπολάχ λειτουργεί, όλο και περισσότερο, ως πολιτικό κόμμα και όχι ως παραστρατιωτική ομάδα. Διαθέτει βαρύ οπλισμό που εμφανίζεται πρόθυμη να χρησιμοποιήσει, μόνο σε περίπτωση εισβολής του μεγάλου της εχθρού, του Ισραήλ.

Παρά την εκλογική της επιτυχία, δεν διεκδίκησε την πρωθυπουργία, σεβόμενη την αμφιλεγόμενη διάταξη του λιβανέζικου συντάγματος που προβλέπει σουνίτη πρωθυπουργό. Στην πραγματικότητα νέμεται από κοινού την εξουσία, με τον παλιό της εχθρό τον Σαάντ Χαρίρι. Εκεί ακριβώς εντοπίζεται το πρόβλημα. Η Χεζμπολάχ μοιάζει να μετατρέπεται σε τμήμα του φαύλου πολιτικού κατεστημένου, που παλαιότερα πολεμούσε. Σέβεται τους κανόνες ενός συστήματος διαφθοράς και νεποτισμού, την στιγμή που πλέον αμφισβητείται το ίδιο το σύστημα.

Δεν είναι τυχαίο που η Χεζμπολάχ, μετά τον αρχικό της αιφνιδιασμό, αποφάσισε  να υπερασπιστεί το “ηθικό της πλεονέκτημα”. Μαυροφορεμένα μέλης της οργάνωσης οργάνωσαν αντιδιαδηλώσεις με το σύνθημα «ο αρχηγός μας Χασάν Νασράλα είναι ο πιο έντιμος»! Μάλιστα ορισμένα μέλη της Χεζμπολάχ επιτέθηκαν με ράβδους και πέτρες σε ειρηνικούς διαδηλωτές. Μόνο ως ειρωνεία της ιστορίας ακούγεται πως μία οργάνωση, που απείχε από τις αιματηρές εμφύλιες συγκρούσεις του Λιβάνου, να μετατρέπεται μια στρατιά “πραιτωριανών” του βαθύπλουτου και διεφθαρμένου Λιβανέζου πρωθυπουργού.

Σε κάθε περίπτωση, το Ιράν έχει πολλούς λόγους να ανησυχεί. Είχε βρει ένα modus vivendi με τον Χαρίρι, η παραίτηση του οποίου δημιουργεί ένα επικίνδυνο κενό στον Λίβανο. Όσον αφορά το Ιράκ, ο κίνδυνος να βυθιστεί σε έναν νέο κύκλο σεχταριστικών συγκρούσεων, είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτός. Το πρόβλημα για την Τεχεράνη είναι πως οι διαδηλώσεις δεν δείχνουν να κοπάζουν, μάλλον το αντίθετο. Όμως αποτελεί θετικό για αυτήν γεγονός, πως οι Αμερικανοί δείχνουν να αποστασιοποιούνται από τις εξελίξεις.

Είδαμε πως το αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών αρκέστηκε να ζητήσει μία «αποτελεσματική κυβέρνηση» στον Λίβανο, χωρίς να θέσουν ζήτημα για την συμμετοχή της Χεζμπολάχ. Ίσως είναι ένα ακόμα σημάδι του ιδιότυπου ρεαλισμού της κυβέρνησης Τραμπ, ο οποίος, παρά την ρητορική του, αποδέχεται σιωπηλά τις γεωπολιτικές ζώνες επιρροής της Τεχεράνης. Αλλά, αν η πολιτική κρίση στις δύο χώρες πάρει δραματική τροπή, ενδέχεται οι Αμερικανοί να μεταβάλλουν την στάση τους. Επομένως, το Ιράν έχει πολλούς λόγους να φοβάται, πως το “sucess story” της παρουσίας του στην Μέση Ανατολή, θα τεθεί υπό αμφισβήτηση.