Θα γίνει καταλύτης για το αναγκαίο άλμα της ΕΕ το Ουκρανικό;

Είναι η εισβολή στην Ουκρανία μια πρωτόγνωρη στην μεταπολεμική Ευρώπη κατάσταση, ή βλέπουμε τα καθυστερημένα μετασοβιετικά “απόνερα”; Χρησιμοποιείται ως πρόσχημα εθνικής ασφάλειας μιας παραγκωνισμένης πρώην υπερδύναμης, ή είναι αποτέλεσμα της ολιγωρίας της Δύσης και των κακών χειρισμών της στο παρελθόν, όπως στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας; Θα γίνει καταλύτης για το αναγκαίο άλμα της ΕΕ;

Είναι η αντίδραση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης απαρχή μιας προσπάθειας για επιβολή κανόνων υπερεθνικής διακυβέρνησης; Είναι μοιραίος ο ανορθολογικός ανταγωνισμός των αρχουσών παγκοσμιοποιημένων ελίτ της Δύσης με τον αναδυόμενο αυταρχικό καπιταλισμό της Ανατολής και τις απρόβλεπτες συγκρούσεις ισχύος, όπως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία;

Η πορεία του Πούτιν από τα “έγκατα” του σοβιετικού καθεστώτος στην πανρωσική εκδοχή ενός ακραίου εθνικισμού, αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της μεταμόρφωσης χιλιάδων κομμουνιστικών στελεχών μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ. Προφανώς, έγινε στην αναζήτηση ενός νέου οχήματος εξουσίας, αρκούντως πειστικού για λαούς παγιδευμένους στον ολοκληρωτισμό επί σχεδόν έναν αιώνα και απρόθυμους έως φοβισμένους να πορευτούν διαφορετικά στη νέα εποχή.

Η σταδιακή ανάκαμψη της σύγχρονης Ρωσίας, μετά την παρακμή του 1990, έγινε μέσα από το υπάρχον κλειστό πλέγμα εξουσίας και κατάληψης του κράτους από το σύστημα Πούτιν. Ο έλεγχος της οικονομίας πέρασε στους ολιγάρχες με την καταλήστευση των εθνικών πόρων, αλλά και τη δυσανάλογη επένδυση σε εξοπλισμούς. Η περιχαράκωση της Ρωσίας έναντι της “βουλιμικής” παγκοσμιοποίησης σε συνάρτηση με την “αναιμική” ανάπτυξη της χώρας, αναζητούν διέξοδο στο μεγαλοϊδεατικό όραμα της στρατιωτικής ισχύος, για έναν λαό ταπεινωμένο από την παρακμή της σοβιετικής υπερδύναμης.

Το τέλος της αθωότητας

Ο κυνισμός στην αιτιολόγηση της εισβολής, οι αξιώσεις προσάρτησης περιοχών με την ίδια μεθοδολογία που εφαρμόστηκε στη Γεωργία (Απχαζία και Οσετία το 2008), η απαίτηση ουδετεροποίησης ενός κυρίαρχου κράτους, οι αναφορές στα πυρηνικά, ξυπνούν ψυχροπολεμικές μνήμες. Είναι πρωτοφανής η έλλειψη οποιασδήποτε εσωτερικής λογοδοσίας, η απαγόρευση της ενημέρωσης και η ανυπαρξία μιας αντιπολεμικής κοινής γνώμης. Όπως και η εξαφάνιση της αντιπολίτευσης από το καθεστώς Πούτιν. Το μόνο μέσο πολιτικής πίεσης που απομένει είναι η πίεση από τις ελλείψεις που προκαλούν οι κυρώσεις και οι επιπτώσεις στην ρωσική οικονομία.

Ο συγκλονισμός της Ευρώπης από αυτή την εξέλιξη υπήρξε καθολικός. Τραντάχθηκε ο αξιακός εφησυχασμός που ήταν περιτυλιγμένος από την “πραγματιστική” πολιτική. Η απότομη συνειδητοποίηση ότι η μετατόπιση από την πολιτική δυναμική της ενοποίησης του 1990 στον άκρατο οικονομισμό της Μέρκελ και των δορυφόρων της, ανέδειξε απότομα μια σειρά αξιακών υποχωρήσεων και συμβιβασμών που είχαν συντελεστεί. Τα οικονομικά οφέλη των ευρωπαϊκών εταιρειών και τραπεζών, με ανοχή των αδιάφανων δραστηριοτήτων των ολιγαρχών και ο καλπασμός της παγκοσμιοποίησης λειτούργησαν σαν επιβράβευση της αναστολής του πολιτικού, χάρη στις πλούσιες αντιπαροχές.

Λειτουργώντας ανεύθυνα και βολικά σαν άλλος “τζαμπατζής”, η Ευρώπη μετέθεσε τα πολιτικά προβλήματα και την επίλυση τους στις ΗΠΑ, αγνοώντας τις προειδοποιήσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι η μετασοβιετική Ανατολική Ευρώπη αφέθηκε στα χέρια του ιδιωτικού τομέα, χωρίς καμμιά συστηματική προσπάθεια διακρατικών συνεργασιών και συντεταγμένης στήριξης, τύπου σχεδίου Μάρσαλ, με μόνη εξαίρεση την πρώην Ανατολική Γερμανία. Η ευρωπαϊκή συνεισφορά από την βαριά τραυματισμένη πρώην Γιουγκοσλαβία μέχρι τις πιο “τυχερές” Πολωνία και Ουγγαρία, δείχνει να κινείται στο εξής τρίπτυχο: Αργή πλοήγηση στον δημοκρατικό φιλελευθερισμό της ΕΕ, διείσδυση του ΝΑΤΟ και προσαρμογή στις επιλεκτικές ανάγκες των αγορών.

Η ευκαιρία της Ευρώπης

Η σημερινή κρίση αναδύει εκρηκτικά μια πραγματικότητα επιμελώς παραμελημένη, παρά τις αναρίθμητες περιφερειακές συρράξεις, την ανάσχεση της παγκοσμιοποίησης μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008, αλλά και την πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας. Εντονότερα παρά ποτέ αναδεικνύεται σήμερα η ανάγκη διεθνούς συνεννόησης και τήρησης των κανόνων δίκαιου απ’ όλους. Αυτό φαίνεται μονόδρομος μετά την παγίδευση του ΟΗΕ, την κατίσχυση-εργαλειοποίηση διεθνών οργανισμών (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, Διεθνής Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κλπ.) όπως και την αναποτελεσματικότητα υπερεθνικών πρωτοβουλιών (κλιματικό, ενεργειακό, πρόσφυγες, περιφερειακοί πόλεμοι κλπ).

Ειδικότερα για την Ευρώπη, η ανάγκη αυτοπροσδιορισμού στην ορθολογική δικαιϊκή στήριξη των διεθνών κανόνων θα πρέπει να αποτελεί βασικό στόχο της πολιτικής της. Να μην πουλάει όπλα σε δικτάτορες, ούτε να συναρτά τις σχέσεις της με τους φυσικούς πόρους των χωρών τους. Θα πρέπει, επίσης, να είναι η οικονομική υπερδύναμη που επιβάλλει κανόνες και περιορισμούς στις πολυεθνικές, εισάγοντας και εφαρμόζοντας την σημαντική φορολόγηση τους. Να μην ανέχεται την αδιαφανή λειτουργία του τραπεζικού συστήματος και την ασυλία κλεπτοκρατών.

Η Ευρώπη είναι, θα πρέπει να είναι μία σημαντική διεθνής δύναμη με κοινή εξωτερική πολιτική και κοινή πολιτική άμυνας και ασφάλειας. Η εμπειρία της Ουκρανίας μπορεί πράγματι να λειτουργήσει σαν καταλύτης για την Ευρώπη, ώστε να διεκδικήσει τον ρόλο που της αρμόζει στις διεθνείς εξελίξεις. Το εάν θα συμβεί αυτό θα το δούμε προσεχώς από τις πρωτοβουλίες που θα αναληφθούν.