Οι φίλοι του Ερντογάν εργολάβοι, τα ρίχτερ και η κάλπη

Εκτός από τη γη που συνεχίζει να τρέμει στη νοτιοανατολική Τουρκία από μετασεισμούς, τρέμει πλέον και η προεδρική καρέκλα του Ερντογάν. Ο φονικός Εγκέλαδος μπορεί να κατεδαφίσει όχι μόνο κτίρια, αλλά και πολιτικές καριέρες. Εν προκειμένω το σχέδιο του Τούρκου προέδρου να επανεκλεγεί. Το 1999 ο Ερντογάν και το κόμμα του, με τη βοήθεια και της οξύτατης οικονομικής κρίσης, είχαν καταφέρει να κεφαλαιοποιήσουν πολιτικά και εκλογικά την τραγωδία από τον μεγάλο σεισμό στον Μαρμαρά.

Εικοσιτέσσερα χρόνια μετά από τον προηγούμενο μέγα-σεισμό ο ίδιος άνθρωπος, αυτή τη φορά από τον προεδρικό θώκο, είναι αντιμέτωπος με την λαϊκή αγανάκτηση που ξεχειλίζει όχι μόνο στα βάθη της Ανατολίας, αλλά και σε όλη την χώρα. Η ανείπωτη τραγωδία δεν έπεσε από τον ουρανό. Προφανώς, ο σεισμός ήταν τεραστίων διαστάσεων, αλλά –σύμφωνα με σεισμολόγους– δεν δικαιολογεί την κατάρρευση 6.000 πολυκατοικιών.

Όπως λένε ειδικοί, ακόμα και ένας μέγα-σεισμός σκοτώνει συγκριτικά λίγους, τα κτίρια σκοτώνουν. Και κτίρια κατασκευασμένα με αντισεισμικές προδιαγραφές δεν καταρρέουν σε τόσο μεγάλο αριθμό, συχνά και σε μεγάλη απόσταση από το επίκεντρο. Είναι κοινό μυστικό στην Τουρκία ότι ένας κύκλος μεγάλων κατασκευαστικών εταιρειών, που διαθέτουν ισχυρή πρόσβαση στον Ερντογάν είχαν αναλάβει μεγάλες εργολαβίες για λαϊκές κατοικίες. Το χειρότερο είναι ότι η διαπλοκή είχε μετατρέψει τους μεγαλοεργολάβους σε ανεξέλεγκτους.

Αυτό το κοινό μυστικό αρχίζει ήδη να μετατρέπεται σε πύραυλο εναντίον του “σουλτάνου”. Και σαν να μην έφτανε αυτό το μεγάλο σκάνδαλο, η νωχελική αντίδραση του κρατικού μηχανισμού πυροδότησε την λαϊκή οργή. Προφανώς, η έκταση της καταστροφής δεν αφήνει πολλά περιθώρια για δραστικές παρεμβάσεις, αλλά δικαιολογημένα οι κάτοικοι των πληγεισών περιοχών νοιώθουν εγκαταλελειμμένοι. Και είμαστε ακόμα στην αρχή.

Κάλπες

Μας χωρίζουν τρεις μήνες από τις προεδρικές εκλογές, που θα κρίνουν την πολιτική επιβίωση του Τούρκου προέδρου και το μέχρι πριν μερικές ημέρες πολιτικό σκηνικό ανατρέπεται. Είναι αλήθεια ότι η δημοτικότητά του ήδη δοκιμαζόταν από την οικονομική κρίση, αλλά άντεχε. Μπορεί οι δημοσκοπήσεις να τον έδειχναν δεύτερο, αλλά η διαφορά του από τον όποιο πρώτο ήταν σχετικά μικρή. Το γεγονός, μάλιστα, ότι η αντιπολίτευση δεν έχει καταφέρει μέχρι τώρα να συμφωνήσει σε κοινό υποψήφιο, ήταν πολιτικό πλεονέκτημα για τον σουλτάνο. Όπως πλεονέκτημα ήταν και το γεγονός ότι ελέγχει απόλυτα το κράτος και τα ΜΜΕ και άρα έχει τη δυνατότητα να αλλοιώσει σε κάποιο βαθμό το εκλογικό αποτέλεσμα, ώστε να βρεθεί νικητής.

Αυτά, όμως, ίσχυαν μέχρι να χτυπήσει ο Εγκέλαδος. Οι δεκάδες χιλιάδες νεκροί και οι εκατοντάδες χιλιάδες άστεγοι αλλάζουν ριζικά την εικόνα. Πιθανόν να λειτουργήσουν σαν ταφόπλακα για την επανεκλογή του Ερντογάν. Ενδεικτικά είναι τα λόγια του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κιλιτσντάρογλου: «εάν υπάρχει ένα άτομο υπεύθυνο, αυτός είναι ο Ερντογάν». Κι αυτό μπορεί να ακούγεται σαν αντιπολιτευτική κορώνα, αλλά απηχεί τα αισθήματα των περισσοτέρων Τούρκων, ακόμα και πολλών από όσους μέχρι πριν λίγες ημέρες ορκίζονταν στον όνομα του “προέδρου τους”.

Όσοι τυχεροί στις κατεστραμμένες περιοχές δεν εγκλωβίστηκαν στα χαλάσματα, είναι αντιμέτωποι με τον πόνο τους, αφού όλοι σχεδόν έχουν δικούς τους ανθρώπους να βρίσκονται καταπλακωμένοι από τόνους μπετόν, ή να έχουν ανασυρθεί νεκροί. Επιπλέον, είναι αντιμέτωποι και με το δριμύ ψύχος και με την έλλειψη των απολύτως αναγκαίων για να επιβιώσουν. «Επιβιώσαμε από τον σεισμό, αλλά θα πεθάνουμε όλοι μας από το κρύο και την πείνα» ανέφερε ένας εξ’ αυτών. Και δεν φαίνεται να υπερβάλει.

Πρωτόκολλο και καταγγελίες

Σύμφωνα με καταγγελίες, ο στρατός άργησε να κινητοποιηθεί εξαιτίας ενός πρωτοκόλλου, το οποίο ο Ερντογάν είχε καταργήσει νωρίτερα. Το πρωτόκολλο πρόβλεπε ότι σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών ο στρατός μπορούσε να κινητοποιηθεί και να παρέμβει χωρίς να λάβει επίσημη εντολή. Η απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 και ο διαρκής φόβος του σουλτάνου ότι μπορεί να κάποιοι στρατιωτικοί να κινηθούν εναντίον του τον έκανε να καταργήσει το πρωτόκολλο. με τις δραματικές συνέπειες που όλοι βλέπουμε.

Η απόφαση της κυβέρνησης να εμποδίσει την πρόσβαση στο Twitter για 12 ώρες πυροδότησε νέο κύμα αγανάκτησης. Σκοπός της ήταν να εμποδίσει την διάχυση σε όλη την Τουρκία οι σκληρές εικόνες από την απέραντη τραγωδία και το τσουνάμι από τα οργισμένα σχόλια απλών ανθρώπων. Εκτός όλων αυτών, η κυβέρνηση αδυνατεί να εξηγήσει πως έχουν δαπανηθεί τα ποσά από τον λεγόμενο “φόρο σεισμού” που είχε επιβληθεί από την τότε κυβέρνηση μετά τον μέγα-σεισμό του 1999, ακριβώς για να διατεθούν σε περίπτωση νέου αντίστοιχου σεισμού, όπως αυτός που έπληξε τη νοτιοανατολική Τουρκία.

Είναι φανερό από όλα τα παραπάνω ότι αλλάζει δραματικά το πολιτικό τοπίο, μέσα στο οποίο θα διεξαχθούν οι προεδρικές εκλογές. Όταν σε λίγο θα χαθεί και η τελευταία ελπίδα για απεγκλωβισμό ζωντανών από τα ερείπια, όσοι επιβίωσαν από τον σεισμό υποχρεωτικά θα κοιτάξουν μπροστά. Βέβαια, εκτός από το πένθος για τους αγαπημένους τους, έχουν χάσει και ό,τι συνθέτει τις σταθερές της ζωής, το σπίτι και η εργασία.

Τότε είναι που ο πόνος και η απόγνωση του σήμερα θα μετουσιωθεί σε οργή, πρωτίστως για τον σουλτάνο. Αυτός, συνειδητοποιώντας το διακύβευμα, επιχειρεί να αμβλύνει τις ευθύνες του και να δείξει πως υπό τη δική του εποπτεία το κράτος κάνει το ανθρωπίνως δυνατόν. Διέταξε να δοθεί άμεσα ένα οικονομικό βοήθημα 494 ευρώ σε κάθε οικογένεια πληγέντων και υποσχέθηκε ότι θα δοθεί στέγη σε όσους έχασαν τα σπίτια τους.

Παράλληλα με τις υποσχέσεις, επισκέφτηκε τις κατεστραμμένες περιοχές. Εμφανώς καταβεβλημένος, περπατούσε με δυσκολία, μίλησε με επιζώντες και αγκάλιασε μωρά. Αναγνώρισε ότι υπήρξαν κάποια προβλήματα στην αρχική ανταπόκριση του κράτους και κάλεσε τον τουρκικό λαό να δείξει υπομονή και να παραμείνει ενωμένος. «Οι πολίτες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη μόνο τις ανακοινώσεις των αρχών και να αγνοούν τους προβοκάτορες».

Τα ρίχτερ και οι δυσκολίες

Αν και πρέπει να περιμένουμε να δούμε πως ακριβώς η ανθρωπιστική καταστροφή θα επηρεάσει το πολιτικό κλίμα, η παραπάνω εκτίμηση κυριαρχεί, αφού τα επικριτικά σχόλια περισσεύουν. Σ’ αυτό το κλίμα, που κατά πάσα πιθανότητα θα οξυνθεί το επόμενο διάστημα, ο Ερντογάν καλείται να σταθμίσει την κατάσταση και να αποφασίσει εάν θα αναβάλει ή όχι τις προεδρικές εκλογές που είναι προγραμματισμένες σε τρεις μήνες από σήμερα.

Αν και δεν μπορεί να γίνει κατηγορηματική πρόβλεψη, το πιθανότερο είναι να αποφασίσει την αναβολή, ελπίζοντας ότι με την παροδο του χρόνου θα κατακαθίσει και η διάχυτη οργή των ψηφοφόρων. Είναι αξιοσημείωτο ότι Τούρκος αξιωματούχος επιβεβαίωσε ότι βρίσκεται στο τραπέζι η αναβολή των εκλογών, δηλώνοντας ότι «ο σεισμός επιφέρει σημαντικές δυσκολίες στη διεξαγωγή των εκλογών». Κι αυτό είναι αλήθεια, αφού είναι μάλλον απίθανο σε τρεις μήνες να έχει επανέλθει η ομαλότητα σε μία περιοχή με πάνω από 10 εκατομμύρια κατοίκους, ώστε να μπορούν στοιχειωδώς να στηθούν κάλπες.

Προς το παρόν, πάντως, η σχετική συζήτηση δεν έχει ανοίξει, επειδή αυτές τις ώρες κυριαρχεί ο αγώνας των διασωστών για να απεγκλωβίσουν ζωντανούς από τα συντρίμμια. Θα ήταν παράτερο και όποιος ανοίξει σχετική συζήτηση πιθανότατα να πληρώσει πολιτικό κόστος. Το θέμα, ωστόσο, δεν θα αργήσει να βρεθεί στο κέντρο της δημόσιας σφαίρας, οπότε και θα ξεκαθαριστεί η θέση και του Τούρκου προέδρου και της αντιπολίτευσης.

Ο μέγα-σεισμός, όμως, είχε και επιπτώσεις στο εξωτερικό. Το γεγονός ότι η Ελλάδα ανταποκρίθηκε άμεσα, εκδηλώνοντας την αλληλεγγύη της φραστικά, αλλά και στέλνοντας υλική βοήθεια και διασώστες, όπως ήταν αναμενόμενο, έλιιωσε πλήρως το δηλητηριώδες κλίμα που είχε καλλιεργήσει προηγουμένως η ανθελληνική προπαγάνδα, γεγονός που αφόπλισε τον σουλτάνο.

Όπως είναι γνωστό, αυτός είχε εντάξει την καλλιέργεια πολεμικού κλίματος και ενδεχομένως την πρόκληση κάποιου θερμού επεισοδίου στην προεκλογική του στρατηγική. Οι εθνικιστικές εντάσεις, εξάλλου, συσπειρώνουν τους πολίτες, ενισχύοντας τις κυβερνήσεις που τις διαχειρίζονται. Όλα αυτά, όμως, έλοιωσαν σαν νιφάδα χιονιού στον ήλιο. Είναι ενδεικτικό ότι Τούρκοι ειρωνεύτηκαν τον Ερντογάν, σχολιάζοντας ότι «αντί να πάμε εμείς νύχτα, ήλθαν οι Έλληνες και μάλιστα για να μας σώσουν». Δεκάδες χιλιάδες λογαριασμοί κατακλύστηκαν από μηνύματα ευγνωμοσύνης για την Ελλάδα και την άμεση ανταπόκρισή της, με την ομάδα την ΕΜΑΚ, καθώς και ανθρωπιστική βοήθεια 90 τόνων, που έχει σταλεί με τέσσερις ειδικές πτήσεις, ενώ ακολουθούν και άλλες δύο.

Σ’ αυτή την ατμόσφαιρα, βέβαια, ούτε λόγος για πολεμική ρητορική και πολύ περισσότερο για θερμό επεισόδιο. Αλλά δεν υπάρχουν από πολιτικής απόψεως ούτε και περιθώρια για εισβολή στη βόρεια Συρία, η οποία έχει κι αυτή εξίσου πληγεί από τον Εγκέλαδο. Και μάλιστα βρίσκεται σε δυσμενέστερη ακόμα θέση, αφού, λόγω του εμφυλίου πολέμου, δεν υπάρχει σοβαρή κρατική παρέμβαση, ενώ η δυτική βοήθεια έχει καθυστερήσει απαράδεκτα.

Διπλωματικές πηγές ξεκαθαρίζουν ότι ναι μεν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις εισέρχονται σε ήρεμα νερά, αλλά αυτή δεν αναμένεται σηματοδοτήσει την είσοδο σε μία νέα μακρά περίοδο ύφεσης. Τουλάχιστον αυτό μας διδάσκει η περίπτωση της “διπλωματίας των σεισμών” το 1999. Τότε το κλίμα αδελφοσύνης δεν κράτησε πάρα πολύ. Όταν, μάλιστα, οι δύο πλευρές άρχισαν να συνομιλούν αναδείχθηκαν και πάλι τα προβλήματα που έχει δημιουργήσει ο χρόνιος τουρκικός επεκτατισμός.

Ο ναύαρχος

Ενδεικτική του τρόπου που σκέπτεται ο σκληρός πυρήνας του τουρκικού εθνικισμού είναι η δήλωση του ναυάρχου Γιαϊτζί, του “πατέρα” της “Γαλάζιας Πατρίδας”. Μίλησε για το ενδεχόμενο οι ξένες ομάδες πυροσβεστών να κατασκοπεύουν! Έφερε, μάλιστα, ως παράδειγμα ότι οι Έλληνες διασώστες στον σεισμό του 1999 είχαν πάει στην Τουρκία για κατασκοπεία!

«Προκειμένου να εξασφαλίσει την εξουσία, αναμοχλεύει συγκρούσεις και δαιμονοποιεί τη Δύση», έγραφε λίγες μόλις εβδομάδες ο Economist, αναφερόμενος στον Ερντογάν. Πράγματι, το αφήγημα της κακής Δύσης, που συνωμοτεί εναντίον της υπερήφανης Τουρκίας έβρισκε πολλούς ακροατές. Με κάποιον τρόπο, το “εθνικό μεγαλείο” απάλυνε την πίεση των απλών ανθρώπων από την οικονομική κρίση.

Μόλις λίγες ημέρες μετά τις απειλές του σουλτάνου προς τις δυτικές χώρες, εκείνες ήταν που έσπευσαν να βοηθήσουν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας, κινητοποίησε περισσότερες από 30 ομάδες έρευνας και διάσωσης, καθώς και ιατρικό προσωπικό, από 21 ευρωπαϊκές χώρες. Έντεκα ομάδες διασωστών βρίσκονται ήδη επί του πεδίου και οι υπόλοιπες αναμένονται σύντομα. Ακόμα και η Σουηδία αγνόησε ότι βρίσκεται εκτός ΝΑΤΟ, λόγω του τουρκικού βέτο, και ανακοίνωσε δωρεά ύψους 650.000 δολαρίων για την Τουρκία και τη Συρία.

Η ανθρωπιστική αυτή κινητοποίηση αυτή δένει τα χέρια του Ερντογάν σε ό,τι αφορά στη δαιμονοποίηση της Δύσης. Τουλάχιστον στο επόμενο διάστημα. Είναι, όμως, ενδεικτικό ότι ούτε αυτός, ούτε οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι έως τώρα δεν έχουν κάνει δημόσιες δηλώσεις για να ευχαριστήσουν για την αλληλεγγύη της διεθνούς κοινότητας. Μόνο ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου ευχαριστεί τις χώρες που απέστειλαν συνεργεία διάσωσης, δια της διπλωματικής οδού ή προσωπικά με tweets.