Οι γεωπολιτικές ανατροπές στη Μεσόγειο και η επιστροφή των ΗΠΑ

Η απόφαση του Ερντογάν να αγνοήσει τις αμερικανικές προειδοποιήσεις και να υπογράψει στη Μόσχα την αγορά των S-400, επικυρώνοντας τη συμμαχία των δύο πλευρών, έχει ήδη κρίσιμες επιπτώσεις στην διαμόρφωση ενός νέου γεωπολιτικού σκηνικού στη Μεσόγειο, όπως θα το περιγράψουμε στη συνέχεια. Η αποφασιστική επιστροφή των ΗΠΑ στις παγκόσμιες εξελίξεις φαίνεται να περνά από το γεωοικονομικό μέτωπο στο γεωπολιτικό, με επίκεντρο την ευρύτερη περιοχή μας, που έχει στο κέντρο της τη Μεσόγειο.

Υπό αυτές τις συνθήκες η «γαλάζια πατρίδα» και οι νεοοθωμανικές παραισθήσεις του Ερντογάν δεν θα είναι εύκολο να ευδοκιμήσουν. Στην ουσία οι ΗΠΑ που δεν ξεχνούν τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στη βάση του Ιντσιρλίκ την εποχή του Πολέμου του Κόλπου και του Ιράκ, ξεφορτώνονται προσωρινά έναν πρώην «επιτήδειο ουδέτερο». Τον φορτώνεται η Ρωσία, αν και το διαζύγιο της Τουρκίας με ΗΠΑ και ΝΑΤΟ θα συνεχίσει να εκκρεμεί καθώς τίποτε δεν θα τελεσιδικήσει στην εποχή Ερντογάν.

Η ακύρωση των F-35 και η αμερικάνικη ταξιδιωτική οδηγία που εντάσσει την Τουρκία στις χώρες που οι Αμερικανοί μπορεί να απαχθούν ή να βρεθούν όμηροι είναι μόνο η αρχή. Οι οικονομικές κυρώσεις που θα ακολουθήσουν θα είναι αποσταθεροποιητικές για την τουρκική οικονομία, ενώ είναι μάλλον βέβαιο πως θα αρχίσει συστηματική απομόνωση της Τουρκίας και εντός του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από τη Γαλλία και την Ιταλία σε συνδυασμό με άλλες κινήσεις δείχνουν πως ΕΕ και ΗΠΑ επιδιώκουν να μπλοκάρουν κάθε επιρροή του Ερντογάν στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική.

Η μεγάλη επιστροφή των ΗΠΑ στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου -και εξ αιτίας των ενεργειακών πόρων- δεν καταγράφεται μόνο στο επίπεδο της στήριξης του άξονα Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ, αλλά και σε πολλά άλλα πεδία και μέτωπα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η απόφαση για παραμονή 1000 Αμερικανών στρατιωτικών στη Συρία και στη συνέχιση της συνεργασίας με τους Κούρδους.

Να σημειώσουμε, επίσης, ότι κοινός παρανομαστής των ευρύτερων εξελίξεων στη Μεσόγειο είναι ο έλεγχος της εξουσίας από πολιτικοστρατιωτικές δυνάμεις που έχουν εχθρική στάση απέναντι στους τζιχαντιστές και τη σαρία, αλλά και απέναντι στο νεοοθωμανισμό του Ερντογάν. Οι εξελίξεις αυτές θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι ευνοούν την ελληνική στρατηγική.

Βόρεια Αφρική

Η παραίτηση του γηραιού προέδρου της Αλγερίας Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα προκλήθηκε από τον λαϊκό ξεσηκωμό, κυρίως των νέων, κατά της διαφθοράς. Κεντρικό αίτημα ήταν η αλλαγή του πολιτικού συστήματος και η εναντίωση στην οιαδήποτε προοπτική επιβολής της Σαρίας. Αυτή η εξέλιξη δημιουργεί νέα δεδομένα στην αφρικανική αυτή χώρα. Ο στρατός που εξακολουθεί να έχει το πάνω χέρι φαίνεται να συμμερίζεται κάποια από τα αιτήματα των διαδηλωτών που ζητούν εκδημοκρατισμό και μοιάζει διατεθειμένος να περιορίσει κάπως τον ρόλο του. Ο χρόνος θα δείξει. Κανονικά μέσα στο επόμενο τρίμηνο θα πρέπει να γίνουν εκλογές.

Στη Λιβύη, η πολιορκία της Τρίπολης από τον Λιβυκό Εθνικό Στρατό αποτελεί μείζονα εξέλιξη. Ο εν λόγω στρατός ελέγχει την ανατολική πλευρά της χώρας και διοικείται από τον στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ. Αφού κατάφερε να συντρίψει το Ισλαμικό Κράτος στην Βεγγάζη και στη Ντέρνα, έχει θέσει υπό τον έλεγχό του τις σημαντικότερες πετρελαιοπηγές της Λιβύης. Η Τρίπολη, ως γνωστόν, ελέγχεται από την διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, πίσω από την οποία κρύβονται οι τζιχαντιστές, ισλαμικές πολιτοφυλακές και διάφοροι πολέμαρχοι που κατευθύνονταν εν πολλοίς από την Τουρκία.

Όμως, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν πριν πέντε μήνες στη Διεθνή Διάσκεψη για τη Λιβύη στο Παλέρμο, στην οποία παρέστη ο Χάφταρ προσκεκλημένος από τον Αιγύπτιο πρόεδρο Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι. Η παρουσία του και μόνο οδήγησε τον Τούρκο υπουργό Άμυνας Χουλουσί Ακάρ (είχε παρουσιάσει χάρτες σύμφωνα με τους οποίους η Ελλάδα κλέβει ΑΟΖ από τη Λιβύη!) να φύγει άρον-άρον.

Σημειωτέον ότι τον Χάφταρ υποστηρίζει η Μόσχα, και μάλλον προσεγγίζεται από τους Αμερικανούς. Ο 75χρονος στρατάρχης είχε πέσει σε δυσμένεια από το καθεστώς Καντάφι στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και είχε αυτοεξοριστεί στις ΗΠΑ, όπου είχε πάρει την αμερικανική υπηκοότητα. Μετά από 20 και πλέον χρόνια επέστρεψε το 2011 στη Λιβύη για να συμμετάσχει στον εμφύλιο πόλεμο που έριξε τον Καντάφι.

Ο Χάφταρ είναι αντι-ισλαμιστής και εχθρός της Τουρκίας που σημαίνει ότι πέρα από την Αίγυπτο θα βρει κι άλλους συμμάχους στον αραβικό κόσμο. Βέβαια, η μάχη της Τρίπολης είναι δύσκολη. Όπως επισημαίνει το Stratfor, ο Λιβυκός Εθνικός Στρατός έχει δυσκολίες στις γραμμές ανεφοδιασμού λόγω της μεσολάβησης ερήμου από τις βάσεις του. Επιπλέον, η προέλασή του βάλτωσε στο αεροδρόμιο της Τρίπολης, καθώς οι πολιτοφυλακές είναι εμπειροπόλεμες και καλά εξοπλισμένες. Ο στρατός του Χάφταρ μπορεί να καθαρίζει θύλακες αντίστασης με την αεροπορία που διαθέτει, αλλά δεν μπορεί να τη χρησιμοποιήσει σε αστικές ζώνες.

Σουδάν Μέση Ανατολή και Μαύρη Θάλασσα

Στο Σουδάν, όπως είναι γνωστό, ο διεφθαρμένος δικτάτορας Ομάρ Αλ Μπασίρ, υποστηρικτής του Ερντογάν και των σχεδίων του, ανετράπη από τον υπουργό Άμυνας Αουάντ Μπιν Αούφ. Την εξέλιξη αυτή προκάλεσε η δυσφορία των Σουδανών για την οικονομική κατάσταση της χώρας μετά την ιλιγγιώδη αύξηση της τιμής του ψωμιού και των καυσίμων. Η κατάσταση στην αφρικανική αυτή χώρα παραμένει ρευστή και μένει να δούμε ποια θα είναι η συνέχεια.

Παρενθετικά, να υπενθυμίσουμε ότι μετά από πολύχρονο εμφύλιο πόλεμο, το Νότιο Σουδάν έγινε ανεξάρτητο κράτος το 2011, στερώντας από το Χαρτούμ κρίσιμες πλουτοπαραγωγικές πηγές. Ο Μπασίρ ακολουθούσε τη γραμμή Ερντογάν-Κατάρ και πρότεινε στη Ρωσία να δημιουργήσει πολεμικό ναύσταθμο, ενώ στη χώρα έχει επιρροή και η Κίνα που επενδύει δισ. δολάρια στην περιοχή. Το Σουδάν έχει αναδυόμενο γεωοικονομικό ενδιαφέρον, λόγω του Νείλου και της Ερυθράς Θάλασσας.

Στο μέτωπο του Παλαιστινιακού σημαντική εξέλιξη συνιστά η μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας από το Τελ Αβίβ στην Ιερουσαλήμ και η πρόσφατη αναγνώριση από την Ουάσιγκτον των υψιπέδων του Γκολάν ως έδαφος του Ισραήλ. Οι πρωτοβουλίες αυτές δείχνουν πως ο πρόεδρος Τραμπ θέτει σε εφαρμογή το σχέδιό του για την επίλυση του Παλαιστινιακού με δικό του τρόπο, ειδικά τώρα που ολοκληρώθηκαν και οι εκλογές στο Ισραήλ.

Σε ένα άλλο σημείο της ευρύτερης περιοχής, στη Μαύρη Θάλασσα, είναι εμφανές πως η Ουάσιγκτον έχει αποφασίσει να βάλει πόδι. Ήδη έχουν πραγματοποιηθεί πτήσεις στην περιοχή με καθαρό στόχο να αμφισβητηθεί πως η Μαύρη Θάλασσα είναι «ρωσική λίμνη». Εκμεταλλευόμενη τη Συνθήκη του Μοντρέ που προβλέπει την ελεύθερη διέλευση από τα στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου προγραμματίζει την αποστολή πολεμικών σκαφών, ενώ έχουν διαρρεύσει σκέψεις για τη δημιουργία ναυστάθμου στη Ρουμανία.

Προ ημερών, μάλιστα, πραγματοποιήθηκε στο νοτιοδυτικό τμήμα της Μαύρης Θάλασσας η άσκηση του ΝΑΤΟ Sea Shield 2019, με τη συμμετοχή πλοίων και αεροσκαφών από τις ΗΠΑ, τη Βουλγαρία, την Ελλάδα, τον Καναδά, την Ολλανδία, τη Ρουμανία και την Τουρκία, σε συνεργασία με τις Ένοπλες Δυνάμεις της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Είναι προφανές πως η Δύση επιδιώκει να μεταφέρει την ψυχρή αντιπαράθεση και στη θαλάσσια αυλή της Ρωσίας.