Οι κωλοτούμπες του Ερντογάν στη Μέση Ανατολή

Η εξωτερική πολιτική του Ερντογάν την τελευταία δεκαετία τορπίλισε τις σχέσεις του με τη Μέση Ανατολή και τις Μεσογειακές δυνάμεις. Η φαντασίωσή του να περιβάλλεται από μια περιοχή που κυβερνάται από ηγέτες προσκείμενους στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, της οποίας ήλπιζε να ηγηθεί, έχει σχεδόν “εξαερωθεί”. Από την Αίγυπτο μέχρι την Τυνησία, το Ιράκ και τη Συρία, υπάρχει προς το παρόν μηδενική πιθανότητα ίδρυσης σουνιτικών καθεστώτων που να είναι κοντά στην κοσμοθεωρία της Αδελφότητας, την οποία πρεσβεύει ο Ερντογάν.

Αναθεωρώντας τις επιδιώξεις της η Άγκυρα, διερευνά από το 2021 τις δυνατότητες αποκατάστασης των σχέσεων με πολλά αραβικά κράτη, καθώς και με το Ισραήλ, με την Αίγυπτο να αποτελεί προτεραιότητα για τον Ερντογάν. Γιατί, λοιπόν, έγινε αυτή η μεταστροφή; Η περιφερειακή απομόνωση της Τουρκίας ωθεί το χέρι του Ερντογάν να προσπαθήσει να ανατρέψει τους σχεδιασμούς του που αφορούσαν τους περιφερειακούς ανταγωνιστές, με εξαίρεση την χώρα μας και την Κύπρο…

Τις προθέσεις της κυβέρνησης Ερντογάν στην Τουρκία σχολιάζει με άρθρο του στο National Interest o γεωπολιτικός αναλυτής Σινάν Σίντι, αναφέροντας, λίγο πολύ πως, «η Τουρκία τελεί σε διπλωματικό vertigo και πως θα αναγκαστεί να λουστεί τις κακές επιλογές της στη διπλωματική κονίστρα όχι λόγω Ελλάδας, με την οποία, ως γνωστόν, συνήφθησαν εκ νέου “φιλικές” σχέσεις, αλλά χάρη στους ηγέτες της Αιγύπτου, του Ισραήλ, ακόμα και της πολύπαθης Συρίας». Όπως μάλιστα επισημαίνει ο Σίντι, «η Αίγυπτος πρόβαλε ως προϋπόθεση αποκατάστασης των διμερών σχέσεων την εγκατάλειψη εκ μέρους των Τούρκων του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας». Κάτι το οποίο θα αναμέναμε από την ελληνική ηγεσία, αλλά ουδέποτε συνέβη.

Ωστόσο, θα είναι δύσκολο να εξομαλυνθούν οι δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών, καθώς το Κάιρο έχει μια λίστα με σκληρές απαιτήσεις και ο Ερντογάν είναι σκληρός και αδιάλλακτος διαπραγματευτής. Για να επιτευχθεί πρόοδος, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου συναντήθηκε πρόσφατα με τον Αιγύπτιο ομόλογό του, Σαμέχ Σούκρι, αλλά η συνάντηση δεν τελείωσε όπως θα ήθελε ο Τσαβούσογλου.

Ο Σούκρι ενημέρωσε τον Τσαβούσογλου ότι τρία πράγματα έπρεπε να συμβούν πριν από την εξομάλυνση, στο πλαίσιο της προσέγγισης των δύο εθνών: Εν πρώτοις η τήρηση των “κόκκινων γραμμών”, ιδιαίτερα στην ατζέντα της Λιβύης, και στην Ανατολική Μεσόγειο. Το Κάιρο αναμένει επίσης από την Άγκυρα να εκδώσει μέλη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που κρύβονται στην Τουρκία και καταζητούνται στην Αίγυπτο για συμμετοχή τους σε τρομοκρατικές επιθέσεις. Ακόμη ο τερματισμός της παρουσίας του τουρκικού στρατού στη Λιβύη, με την απόσυρση όλων των φιλοτουρκικών μαχητών.

Δύσκολη διαδικασία εξομάλυνσης

Ένα ερώτημα που απαιτεί απαντήσεις είναι, αν εμείς στις κρυφές και φανερές συναντήσεις μεταξύ των αξιωματούχων της χώρας μας και της Τουρκίας θέσαμε κάποια προαπαιτούμενα στους γείτονες, ώστε να επιτευχθεί η βελτίωση των σχέσεων των δύο χωρών; Δεν θέλουμε να πιστεύουμε ότι η προσωρινή μείωση της έντασης είναι αποτέλεσμα δικών μας υποχωρήσεων. Τα πρώτα δείγματα υποδηλώνουν κατευνασμό όπως έχουμε βαφτίσει την υποχωρητικότητα.

Η ηγεσία του στρατεύματος, καθώς και η πολιτειακή και η πολιτική ηγεσία, επέλεξαν να επισκεφθούν την περίοδο του Πάσχα, προορισμούς για τους οποίους δεν διαμαρτύρεται η κατοχική Τουρκία. Οι στρατιώτες μας στα ακριτικά νησιά του Αιγαίου, έκαναν Πάσχα δίχως επίσημη παρουσία. Επιπλέον, με εντολή της πολιτικής ηγεσίας, ακυρώθηκαν δύο προγραμματισμένες, για αυτή την χρονική περίοδο, αεροναυτικές ασκήσεις στην νοτιοανατολική πλευρά του Αιγαίου.

Ο αντίλογος θα έλεγε ότι και από την πλευρά της, η Τουρκία, απέσυρε τα πλωτά της γεωτρύπανα από την ελληνική και κυπριακή ΑΟΖ και έχει αναστείλει την πτητική δραστηριότητά της στο Αιγαίο, με αποτέλεσμα προς το παρόν να μην καταγράφονται παραβιάσεις του εθνικού μας εναερίου χώρου και υπερπτήσεις τουρκικών μαχητικών αεροσκαφών πάνω από ελληνικά νησιά.

Στην πρώτη περίπτωση όμως εμείς απεμπολούμε αυτονόητες ενέργειες στην ελληνική επικράτεια, ενώ οι Τούρκοι απέχουν από την παραβατική συμπεριφορά τους εις βάρος των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Χώρια που με τις χτεσινές του δηλώσεις ο Τσαβούσογλου, που μίλησε για «νησάκια και βραχονησίδες (στο Αιγαίο) των οποίων η κυριότητα δεν είναι σαφής», δείχνουν ότι η Τουρκία είναι έτοιμη να επιστρέψει στις προκλήσεις.

Ραγισμένος διπλωματικός καθρέπτης

Αρχής γενομένης από το 2013, ο Ερντογάν διέλυσε τις σχέσεις της Τουρκίας με την Αίγυπτο, μια χώρα ηγέτιδα του Αραβικού Κόσμου και στενή σύμμαχο των ΗΠΑ. Μετά την ανατροπή του δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου της χώρας, και συνδεδεμένου με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα Μοχάμεντ Μόρσι, ο Ερντογάν απαξίωσε τον Αμπντέλ αλ Σίσι, αρνούμενος να τον αναγνωρίσει. Οι συνέπειες είχαν ως αποτέλεσμα τον τερματισμό των σχέσεων.

Ενώ όμως επέκρινε το καθεστώς της Αιγύπτου για τις διώξεις κατά της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, ο Ερντογάν παρέμεινε βολικά σιωπηλός σε ό,τι αφορά τη δίωξη των Ουιγούρων μουσουλμάνων από την Κίνα, καθώς και τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία το 2014, παρότι δεσμεύθηκε να προστατεύσει τη μουσουλμανική μειονότητα των Τατάρων της περιοχής.

Επισημαίνεται πως από τότε που ανέβηκε στην εξουσία, ο Σίσι δεν έμεινε αδρανής. Επιδίωξε στενές σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και επένδυσε σημαντικό ποσό διπλωματικού κεφαλαίου για τη δημιουργία ισχυρών δεσμών με άλλους αξιόλογους περιφερειακούς παράγοντες όπως το Ισραήλ, η Κύπρος και η Ελλάδα. Εάν λοιπόν ο Ερντογάν επιδιώξει μια νέα αρχή με τον Σίσι, θα πρέπει να εγκαταλείψει τα σχέδιά του για τη Λιβύη και τη Μεσόγειο.

Σύμφωνα με την πρόταση του Καΐρου, η Άγκυρα πρέπει να εγκαταλείψει το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας. Ωστόσο, αυτό προσκρούει στις μαξιμαλιστικές επιδιώξεις της Τουρκίας, έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου. Τούτου λεχθέντος, η Άγκυρα θα μπορούσε να προσπαθήσει να επιτύχει τους στόχους της μέσω της διπλωματίας, και όχι μέσω του πολέμου.

Από την άλλη πλευρά, ο Ερντογάν θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της Αιγύπτου για τους Αδελφούς Μουσουλμάνους χωρίς μεγάλη προσπάθεια. Το αποτύπωμα της Αδελφότητας στην Τουρκία είναι πολύ μικρότερο από ό,τι στο παρελθόν. Πολλά από τα μέλη του έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και πρόσφατα ελήφθησαν μέτρα από τις αρχές για το κλείσιμο ενός τηλεοπτικού σταθμού, ο οποίος συνδέεται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Η αποτυχία Ερντογάν

Η αδράνεια, από την άλλη, δεν είναι επιλογή για την Τουρκία και ο Ερντογάν το γνωρίζει αυτό. Επιθυμεί να παίξει ενεργό ρόλο στον εκκολαπτόμενο πολυπολικό κόσμο, επιδιώκοντας να αναβαθμίσει τη σημασία της Τουρκίας ως μίας περιφερειακής δύναμης. Η Τουρκία, εν τω μεταξύ, ελπίζει ότι το Κάιρο θα τροποποιήσει τη στάση του στην Ανατολική Μεσόγειο και θα αποφύγει να υπονομεύσει την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Η Τουρκία ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την υποστήριξη της Αιγύπτου στην εμπλοκή της, στο έργο του αγωγού φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου και την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων.

Εν κατακλείδι, επί εποχής Ερντογάν η Τουρκία αναδείχθηκε σε περιφερειακή δύναμη και παρά τις ορισμένες αστοχίες του στην εξωτερική πολιτική, αποδείχθηκε ηγέτης για τα συμφέροντα της Τουρκίας, την οποία ανέδειξε σε στρατιωτική δύναμη με όρους κατασκευής οπλικών συστημάτων, καθώς η Τουρκία διαθέτει πάνω από 1.000 βιομηχανίες και βιοτεχνίες οπλικών συστημάτων ενώ η Ελλάδα διαθέτει μια εταιρία… με ζημιές.

Ως οξυδερκή πολιτικός, διείδε τις αλλαγές στο παγκόσμιο γίγνεσθαι που επιταχύνθηκαν με τον πόλεμο στην Ουκρανία και αναδιπλώθηκε. Η απόφασή του να σφίξει το χέρι του Σίσι στην έναρξη του Παγκοσμίου Κυπέλλου της FIFA το 2022 δεν ήταν τυχαία. Ήθελε να σπάσει τον πάγο στο ανώτατο επίπεδο. Συνακόλουθα όμως ήταν και μια σιωπηρή παραδοχή ότι ολόκληρη η εξωτερική πολιτική του την τελευταία δεκαετία στη Μέση Ανατολή, πέρα από την στρατηγική του σχέση με το Κατάρ, ήταν μια αποτυχία.