Οι πέντε της συριακής σκηνής – Κερδισμένοι και χαμένοι

Είναι ορατό δια γυμνού οφθαλμού ότι ο πολυετής πόλεμος στη Συρία έχει εισέλθει στην τελική του φάση. Κάποιοι, μάλιστα, την αποκαλούν “φάση Β”. Η τουρκική εισβολή λειτούργησε σαν καταλύτης μίας σειράς εξελίξεων που πλέον επιτρέπουν να διαφανούν οι νικητές και οι ηττημένοι σ’ αυτό το βαμμένο με αίμα πεδίο.

Στους νικητές ανήκει σίγουρα η Τουρκία. Μετά την ανακοίνωση της συμφωνίας Πενς-Ερντογάν για κατάπαυση του πυρός διάρκειας πέντε ημερών, το περιβάλλον του Τούρκου προέδρου και ο Μαβλούτ Τσαβούσογλου δήλωσαν ότι «η Άγκυρα πήρε όλα όσα ήθελε». Και την εντύπωση αυτή ενίσχυσαν τα όσα συμφωνήθηκαν στη συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν στο Σότσι.

Η αλήθεια είναι ότι αν και η Τουρκία δεν θα πάρει όσα σχεδίαζε στη βορειοανατολική Συρία, θα πάρει αρκετά. Προέβη σε μία τολμηρή στρατιωτική ενέργεια, η οποία της βγήκε. Της δόθηκαν με μικρό κόστος σημαντικά ανταλλάγματα. Απέκτησε τον έλεγχο μίας “ζώνης ασφαλείας”, αλλά όχι σε όλη τη μεθόριο, αλλά σε ένα μεγάλο τμήμα της μήκους περίπου 125 χλμ και πλάτους 10 χλμ. Από την άλλη πλευρά, όμως, εξασφάλισε ότι οι Κούρδοι μαχητές θα εγκαταλείψουν μία ευρύτερη ζώνη πολύ μεγαλύτερου μήκους (από τον Ευφράτη μέχρι τα σύνορα με το Ιράκ) και πλάτους 32 χλμ.

Ενισχυμένη από την Πενς-Ερντογάν και Πούτιν-Ερντογάν, η Άγκυρα θα επιχειρήσει να ελέγξει τη ζώνη (μεταξύ Τελ Αμπιάντ και Ρας Αλ Άιν), παρότι στο πλάτος των 10 χλμ θα πραγματοποιούνται κοινές περιπολίες Τούρκων και Ρώσων. Σύμφωνα με πληροφορίες, το επόμενο κρίσιμο ζήτημα είναι ποιος θα έχει τη διοίκηση στη “ζώνη ασφαλείας” μετά την εγκατάσταση σουνιτών Σύριων προσφύγων.

Τα σημαντικά –και κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου– ανταλλάγματα που εξασφάλισε ο Ερντογάν, απειλώντας αρχικά και στη συνέχεια στέλνοντας τον τουρκικό, κατά πάσα πιθανότητα θα τροφοδοτήσουν την επιθετικότητά του. Από τη στιγμή που διαπιστώνει εμπράκτως ότι οι εκβιασμοί του και πολύ περισσότερο τα τετελεσμένα που δημιουργεί με την άσκηση στρατιωτικής βίας αποδίδουν καρπούς και στο διπλωματικό επίπεδο, αυξάνεται ο πειρασμός να ακολουθήσει παρεμφερή τακτική και στην κυπριακή ΑΟΖ και στο Αιγαίο.

Νικητές οι Ρώσοι

Στους αναμφισβήτητους νικητές είναι και η Ρωσία, η οποία έβαλε πόδι και στη βορειοανατολική Συρία, η οποία ήταν ζώνη επιρροής των ΗΠΑ. Το απίστευτο διπλωματικό θρίλερ που εκτυλίχθηκε μεταξύ ΗΠΑ-Τουρκίας έδωσε πόντους στη Μόσχα. Η εικόνα να εισέρχονται Ρώσοι στρατιώτες σε εγκαταλελειμμένα αμερικανικά στρατόπεδα έχει ξεχωριστό συμβολισμό.

Η έστω και μερική απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων δημιούργησε κενό, το οποίο ο Πούτιν έσπευσε να καλύψει. Κι όχι μόνο αυτό. Με τη συνάντηση στο Σότσι κατέδειξε ότι αυτός είναι ο καθοριστικός παράγοντας στο συριακό μέτωπο. Οι μετοχές της Ρωσίας είναι στα ύψη στη Μέση Ανατολή. Τις εκτίναξε ο τρόπος που όλα αυτά τα χρόνια απέτρεψε την μεθοδευμένη από τη Δύση ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ, καθώς και η συμβολή της στην εκκαθάριση των περιοχών που είχαν καταλάβει οι αντικαθεστωτικοί αντάρτες.

Το τελευταίο κέρδος της Μόσχας ήταν δώρο απευθείας από τον Τραμπ. Η αλλοπρόσαλλη πολιτική του τραυμάτισε καίρια το κύρος και την αξιοπιστία των ΗΠΑ και κατ’ αντιδιαστολή ενίσχυσε την αξιοπιστία της Ρωσίας. Χωρίς κόστος, λοιπόν, η Μόσχα έθεσε υπό τον έλεγχο της, μέσω της Δαμασκού, το σύνολο σχεδόν της Συρίας.

Με κέρδη και ο Άσαντ

Στους αναμφισβήτητους νικητές είναι και το καθεστώς Άσαντ. Χωρίς να ρίξει μια σφαίρα απέκτησε τον έλεγχο ενός μεγάλου τμήματος της βορειοανατολικής Συρίας, στο οποίο δεν είχε πρόσβαση και ούτε μπορούσε να διεκδικήσει στρατιωτικά, λόγω της παρουσίας των Αμερικανών. Τώρα, η Δαμασκός έθεσε υπό τον έλεγχό την περιοχή της Μανμπίτζ, το Κομπάνι (για πρώτη φορά μετά τον εμφύλιο πόλεμο αποκτά σύνορα με την Τουρκία) και πιθανότατα την παραμεθόρια περιοχή ανατολικότερα του Ρας Αλ Άιν, μέχρι τα σύνορα με το Ιράκ. Ενώ πριν την τουρκική εισβολή ήλεγχε το 60% περίπου της συριακής επικράτειας, τώρα έχει φτάσει να ελέγχει περίπου το 90%.

Από την άλλη πλευρά, όμως, η Δαμασκός είναι και στους ηττημένους, με την έννοια ότι ένα νέο τμήμα της συριακής επικράτειας (μετά τον θύλακο Τζαραμπλούς-Αλ Μπαμπ και το κουρδικό καντόνι του Αφρίν στη βορειοδυτική Συρία) περιέρχεται στον έλεγχο του τουρκικού στρατού. Η ιστορία δείχνει, μάλιστα, ότι όπου μπαίνουν οι Τούρκοι με τα όπλα δεν αποχωρούν με διπλωματικές συμφωνίες. Το δήλωσε δημοσίως, εξάλλου, ο ίδιος ο Ερντογάν. Μπορεί, λοιπόν, η Άγκυρα να δηλώνει ότι σέβεται την ακεραιότητα της Συρίας, αλλά στην πράξη κατέχει στρατιωτικά μεγάλο τμήμα του συριακού Βορρά.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Μπασάρ Αλ Άσαντ ξεκαθάρισε δημοσίως ότι δεν θα αναγνωρίσει ποτέ την τουρκική κατοχή συριακών εδαφών. Όσον αφορά το καθεστώς των υπό τουρκική κατοχή συριακών εδαφών κατά πάσα πιθανότητα θα εκδηλωθεί το επόμενο διάστημα ρωσική διαμεσολάβηση με σκοπό αν όχι μία επίσημη συμφωνία, τουλάχιστον μία άτυπη συμφωνία. Ο Πούτιν θέλει πάση θυσία να αποφευχθούν συγκρούσεις μεταξύ του συριακού και του τουρκικού στρατού και μέχρι στιγμής το έχει καταφέρει.

Χαμένοι οι Κούρδοι

Στους χαμένους ανήκουν οι Κούρδοι. Από τις συμφωνίες Πενς-Ερντογάν και Πούτιν-Ερντογάν υποχρεώνονται σε παράδοση του βαρέως οπλισμού που τους είχαν προμηθεύσει οι Αμερικανοί για να πολεμήσουν το Ισλαμικό Κράτος και σε απόσυρση από όλη την παραμεθόριο ζώνη σε πλάτος 32 χλμ. Ουσιαστικά υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν νοτιότερα, εγκαταλείποντας τις περιοχές τους.

Περιττό να τονιστεί ότι για και ακόμα φορά βλέπουν το όραμά τους για τη δημιουργία τουλάχιστον μίας αυτόνομης κρατικής οντότητας εντός της Συρίας να διαλύεται. Για να αποτρέψουν την κατάληψη όλης της παραμεθορίου από τον τουρκικό στρατό, υποχρεώθηκαν –με τη μεσολάβηση της Μόσχας– να συμφωνήσουν με το καθεστώς Άσαντ και να του παραδώσουν εδάφη, για την απελευθέρωση των οποίων από το Ισλαμικό Κράτος έχυσαν ποταμούς αίματος (11.000 νεκρούς).

Στο σημείο που είχαν φτάσει τα πράγματα, όμως, επέλεξαν το μικρότερο κακό: να περιέλθουν στην εξουσία του καθεστώτος Άσαντ παρά να βρεθούν κάτω από την μπότα και συχνά στο μαχαίρι των Τούρκων. Αντιμέτωποι μ’ αυτό το επώδυνο δίλημμα υφίστανται όχι μόνο νέες θυσίες, αλλά και ένα νέο κύμα προσφυγιάς. Το μόνο καλό είναι ότι οι Κούρδοι μαχητές απέφυγαν τη συντριβή. Ουσιαστικά διατηρούν τις δυνάμεις τους, έστω και χωρίς βαριά όπλα.

Μεγαλύτερος χαμένος οι ΗΠΑ

Στη μεγάλη σκακιέρα, ο μεγάλος χαμένος είναι οι ΗΠΑ κι αυτό αποκλειστικά λόγω της πολιτικής του Τραμπ, κόντρα, μάλιστα, και στο Κογκρέσο και στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και στο Πεντάγωνο. Το εύρος του πλήγματος που δέχθηκε το γόητρο της Αμερικής θα φανεί πολύ σύντομα. Παρά την προσπάθειά του να εμφανίσει τη συμφωνία Πενς-Ερντογάν σαν επίτευγμα, ο Τραμπ δέχεται πρωτοφανή κριτική για τους χειρισμούς του ακόμα και από μέχρι τώρα συμμάχους του στο πολιτικό σύστημα.

Αλλά και η αμερικανική κοινή γνώμη έχει στραφεί εναντίον του και υπέρ των Κούρδων, τους οποίους πλέον αντιμετωπίζει ως θύματα του κυνισμού που επέδειξε ο Λευκός Οίκος. Σύσσωμα τα αμερικανικά μίντια, εξάλλου, σημειώνουν ότι ο Ερντογάν πέτυχε μία  ξεκάθαρη νίκη, κατοχυρώνοντας την παρουσία του στα εδάφη της βορειοανατολικής Συρίας. Με άλλα λόγια, αντί να πληρώσει κόστος ο Λευκός Οίκος τον αντάμειψε.

Είναι αξιοσημείωτο, μάλιστα, πως μετά τη συνάντηση στο Σότσι, το κλίμα έχει επιβαρυνθεί πολύ περισσότερο, αφού είναι διάχυτη ότι ο Τραμπ πρόσφερε πολύτιμο δώρο στη Ρωσία. Σε μία προσπάθεια να εξισορροπήσει τις αρνητικές εντυπώσεις, ο Λευκός Οίκος ναι μεν ήρε τις κυρώσεις που είχε επιβάλει στην Τουρκία, αφού επεκτάθηκε η κατάπαυση του πυρός, αλλά άνοιξε νέο μέτωπο εναντίον της Τουρκίας: την κατηγορεί ευθέως για εγκλήματα πολέμου.

Η πραγματικότητα είναι ότι από τη στιγμή που ο Τραμπ άναψε το “πράσινο φως” για την τουρκική εισβολή, έχασε την μπάλα. Οι παλινδρομήσεις του το μόνο που επέτυχαν ήταν να υπογραμμίσουν την ανευθυνότητά του και να μεγιστοποιήσουν το πολιτικό κόστος που πληρώνει όχι μόνο διεθνώς, αλλά και στο εσωτερικό της Αμερικής. Η εγκατάλειψη των Κουρδών είναι μία κηλίδα που δύσκολα θα φύγει όχι μόνο από το προφίλ του προέδρου, αλλά και της υπερδύναμης. Στα μάτια της παγκόσμιας κοινότητας τους εγκατέλειψε στο έλεος του τουρκικού στρατού, με μια ευκολία που σοκάρει ακόμα και τους κυνικούς της διεθνούς πολιτικής.

Την άποψη αυτή φαίνεται να υιοθετεί και το Ισραήλ, το οποίο υποστήριζε θερμά την παρουσία των Κούρδων της Συρίας. Δεν ήταν μυστικό ότι τους έβλεπε ως μία νησίδα απέναντι στην παρουσία και επιρροή του Ιράν στη Συρία. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν, όμως, οι ΗΠΑ είναι η αίσθηση ότι φάνηκαν αδύναμες σε σχέση με τη Ρωσία και το Ιράν, που επωφελήθηκαν από την πολιτική του προέδρου Τραμπ. Δύσκολα θα καταφέρει ο Τραμπ να αντισταθμίσει όλα αυτά, πουλώντας στους Αμερικανούς ψηφοφόρους το επιχείρημα ότι έφερε τα παιδιά τους πίσω από μία περιοχή όπου πλέον δεν διακυβεύονται σημαντικά αμερικανικά συμφέροντα.