Οι πολλοί πολεμάνε και σκοτώνονται, οι λίγοι της εξουσίας θησαυρίζουν…

Η αλυσίδα των “καρατομήσεων” Ουκρανών αξιωματούχων επανέφερε στο προσκήνιο το καρκίνωμα της διαφθοράς και μάλιστα εν μέσω πολέμου. Το καρκίνωμα είναι ενδημικό στη χώρα, αλλά η ρωσική εισβολή και οι σχετικές σκοπιμότητες, το “έβγαλαν από το κάδρο”. Έτσι, την ώρα που κατά χιλιάδες σκοτώνονται νέοι Ουκρανοί στα πεδία των μαχών, κάποιοι θησαυρίζουν ασυστόλως!

Χτες ανακοινώθηκε στο ουκρανικό Κοινοβούλιο πως ο υπουργός Άμυνας της χώρας, Ολέξι Ρεζνίκοφ, θα αναλάβει άλλο κυβερνητικό αξίωμα. Νέος υπουργός Άμυνας θα αναλάβει ο μέχρι σήμερα επικεφαλής της υπηρεσίας στρατιωτικών πληροφοριών (GUR) Κιρίλο Μπουντάνοφ. Η εξήγηση από το Κίεβο για την μετακίνηση του ήταν πως «ο πόλεμος υπαγορεύει τις μετακινήσεις προσωπικού» και όχι στα σκάνδαλα που ταλανίζουν το υπουργείο, όπως θα δούμε παρακάτω.

Στα τέλη Ιανουαρίου, ο Ζελένσκι απομάκρυνε πέντε περιφερειάρχες, τέσσερις αναπληρωτές υπουργοί, δύο επικεφαλής κυβερνητικών υπηρεσιών, τον αναπληρωτή επικεφαλής της Προεδρίας και τον αναπληρωτή γενικό εισαγγελέα. Είχαν προηγηθεί αποκαλύψεις Ουκρανών δημοσιογράφων για δωροδοκίες, ακόμα και για αγορές τροφίμων για τον στρατό. Σχολιαστές στο Κίεβο υποστήριξαν ότι ήταν τα δημοσιεύματα που εξανάγκασαν τον Ζελένσκι να δράσει.

Τουλάχιστον τρεις από τους αξιωματούχους εμπλέκονταν σε σκάνδαλα που αποκάλυψε ο Τύπος. Συγκεκριμένα, η αστυνομία κατά της διαφθοράς συνέλαβε τον αναπληρωτή υπουργό Υποδομών με την κατηγορία ότι χρηματίστηκε με 367.000 ευρώ για να αγοράσει υπερτιμημένες γεννήτριες. «Δεν θα επιστρέψουμε ποτέ στην κατάσταση που ήταν τα πράγματα πριν, στον τρόπο ζωής που είχαν συνηθίσει οι γραφειοκράτες, στον παλιό τρόπο να κυνηγούν την εξουσία», είπε ο Ζελένσκι όταν άρχισαν τα ξηλώματα.

Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Νεντ Πράις είπε ότι οι ΗΠΑ δεν γνωρίζουν αν η βοήθεια που έχουν στείλει στο Κίεβο σχετίζεται με τις απαγγελθείσες κατηγορίες. Tο σκάνδαλο έρχεται σε μια ευαίσθητη στιγμή για το Κίεβο, καθώς ζητά συνεχώς ολοένα και μεγαλύτερη οικονομική βοήθεια και βέβαια ολοένα και περισσότερα όπλα από τη Δύση. Η διαφθορά θα μπορούσε να μειώσει τον δυτικό ενθουσιασμό για έμπρακτη στήριξη της Ουκρανίας.

Από την ΕΣΣΔ στην “άγρια Δύση”

Όταν η Ουκρανία ανεξαρτητοποιήθηκε το 1991, ο έλεγχος της οικονομίας μετατοπίστηκε από την πρώην κομμουνιστική ηγεσία στη Μόσχα, σ’ αυτό που κάποιοι αναλυτές αποκαλούσαν “φατρίες“, ιδιωτικά δίκτυα πλουτισμού μέσα από εκφοβισμό, εγκληματικές δραστηριότητες και βέβαια διαπλοκή. Η ελεύθερη αγορά που ο πρόεδρος Μπους ο πρεσβύτερος ενθάρρυνε την Ουκρανία να υιοθετήσει κατά την επίσκεψή του το 1991 στο Κίεβο, κατέληξε να μοιάζει με “άγρια Δύση” αμαρτωλών συναλλαγών ακόμη και με το γραφείο του προέδρου.

Οι διεθνείς οργανισμοί που ασχολούνται με τη διαφθορά χαρακτήριζαν την Ουκρανία ως μία από τις πιο διεφθαρμένες χώρες στον κόσμο. Κι αυτό συνεχίστηκε παρά τις αλλαγές κυβερνήσεων. Ο πρώην εκλεγμένος φιλορώσος πρόεδρος Γιανουκόβιτς άφησε πίσω του μεγάλη περιουσία, όταν με τα γεγονότα του Μαϊντάν υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την Ουκρανία. Αντιθέτως, ο φιλοδυτικός πρόεδρος Ποροσένκο που τον διαδέχθηκε παρέμεινε δισεκατομμυριούχος. Αλλά και ο Ζελένσκι, ο οποίος εξελέγη ασκώντας καταλυτική κριτική και στους προηγούμενους βρέθηκε με πολλά πολλά εκατομμύρια δολάρια σε φορολογικούς παραδείσους, όπως είχε αποκαλυφθεί από τα Pandora Papers, που είχε δημοσιεύσει η βρετανική εφημερίδα Guardian. Στη συνέχεια βέβαια η αποκάλυψη “θάφτηκε” για προφανείς λόγους.

Λόγω της λαϊκής κατακραυγής έγινε προσπάθεια και από την κοινωνία των πολιτών να επικρατήσει διαφάνεια και λογοδοσία. Δημιουργήθηκε, μετά από συνεργασία προγραμματιστών με την ουκρανική κυβέρνηση, ένα σύστημα δημοσίων συμβάσεων, που ονομάζεται Prozorro (“Διαφανές” στα ουκρανικά). Θεσμοθετήθηκε και το “πόθεν έσχες” για όλους τους εκλεγμένους και διορισμένους αξιωματούχους, με την πρόβλεψη αυστηρών ποινών για τους παραβάτες. «Η πρόσβαση στα μητρώα μας είναι πολύ ευρύτερη από ό,τι στις ΗΠΑ», έχει δηλώσει σε αμερικανικό Μέσο ο Βιτάλι Σαμπούνιν, επικεφαλής της ΜΚΟ “Κέντρο Δράσης κατά της Διαφθοράς στην Ουκρανία”.

Το Prozorro

Μέχρι το 2016, το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας υποχρέωνε επιχειρήσεις και κυβερνητικές υπηρεσίες να χρησιμοποιούν το Prozorro και να αποκαλύπτουν λεπτομέρειες από κάθε συναλλαγή, ακόμα και την πιο ασήμαντη. Για τους έντιμους επιχειρηματίες το Prozorro ήταν θεόσταλτο, καθώς εξασφάλισε δίκαιες πρακτικές αγοράς για πρώτη φορά στην ιστορία της Ουκρανίας.

Ωστόσο, η διαφθορά βρήκε διαδρομές για να παρακάμψει τον έλεγχο. Και ενώ η Δύση παρείχε δισ. δολάρια οικονομική βοήθεια και πολλά όπλα στην Ουκρανία, διαπίστωνε ότι μεγάλο μέρος διοχετευόταν σε ιδιωτικές τσέπες. Η οικονομική βοήθεια μέσω υπερτιμολογήσεων και χαριστικών συμβάσεων, ενώ η αμυντική βοήθεια μέσω της πώλησης μεγάλου μέρους του δυτικού οπλισμού στη διεθνή μαύρη αγορά.

«Δεν αρκεί να φτιάχνουμε νόμους για να αυξήσουμε τη διαφάνεια όσον αφορά τις κρατικές προμήθειες και τις επίσημες πηγές εισοδήματος», είχε δηλώσει ο τότε αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν στο Κοινοβούλιο της Ουκρανίας το 2015, όταν υποσχέθηκε ένα πακέτο βοήθειας 190 εκατ. δολαρίων ειδικά για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Τα επιπλέον μέτρα που ήθελαν να δουν ο Μπάιντεν και αξιωματούχοι της ΕΕ, όμως, δεν ελήφθησαν ποτέ.

Απαντώντας σε ένα καυστικό άρθρο των New York Times με τίτλο “Η ανυποχώρητη διαφθορά στην Ουκρανία” (2016), ο τότε Ουκρανός πρόεδρος Ποροσένκο είχε κατηγορήσει την εφημερίδα ότι τάσσεται στο πλευρό της Ρωσίας! Ο Ποροσένκο πρόβαλε το αφήγημα ότι οι καταγγελίες για διαφθορά αποσπούν την προσοχή από την άμυνα! Όπως προαναφέραμε, ο Ζελένσκι εξελέγη το 2019, υποσχόμενος βαθιές μεταρρυθμίσεις για την καταπολέμηση της διαφθοράς και τη βελτίωση της οικονομίας, αλλά αποδείχθηκε ότι είχε εμπλοκή στα Pandora Papers.

Οι στρατιωτικές προμήθειες

Αμέσως μετά τη ρωσική εισβολή, το Κίεβο ανέστειλε τις απαιτήσεις διαφάνειας για λόγους εθνικής ασφάλειας. Τους επόμενους μήνες, οι μη στρατιωτικές δαπάνες επέστρεψαν στη βάση δεδομένων Prozorro, αλλά οι στρατιωτικές προμήθειες παρέμεναν μυστικές. Αυτό οδήγησε πολλούς, ακόμα και μέλη του Κογκρέσου, να μιλήσουν για τεράστια διαφθορά και να απαιτήσουν ακόμη μεγαλύτερη διαφάνεια.

Το ουκρανικό υπουργείο Άμυνας φέρεται να υπέγραψε υπερτιμημένες συμβάσεις αξίας 326 εκατ. ευρώ, αλλά κατά τα άλλα χειροκρότησε την πρόσφατη απομάκρυνση κυβερνητικών αξιωματούχων, επειδή θα βοηθήσει «να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη της κοινωνίας και των διεθνών εταίρων». Το υπουργείο απέρριψε, όμως, καταγγελίες σαν “παραπληροφόρηση”, ισχυριζόμενο ότι βλάπτουν τα «συμφέροντα της άμυνας κατά τη διάρκεια μιας ειδικής περιόδου».

Αν και ο απερχόμενος υπουργός Άμυνας Ρεζνίκοφ δεν είχε υπογράψει το συμβόλαιο για τρόφιμα αξίας 326 εκατ. ευρώ, δημοσιογράφοι και σχολιαστές είπαν ότι είχε την τελική ευθύνη, αφού είχε δηλώσει δημόσια τη μηδενική του ανοχή στη διαφθορά. Ο Ρέζνικοφ είχε χαρακτηρίσει τις κατηγορίες εκστρατεία συκοφαντικής δυσφήμισης, με στόχο να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη στο υπουργείο Άμυνας!

Όπως αποδεικνύεται, όμως, η διαφθορά ζει και βασιλεύει. Ο υφυπουργός Άμυνας Βιάτσεσλαφ Σαποβάλοφ συνελήφθη να έχει σε ντιβανοκασέλα σπίτι του 1.000.000 ευρώ σε χαρτονομίσματα. Ισχυρίστηκε ότι του τα δάνεισε κάποια γνωστή του και το δικαστήριο δέχθηκε τη δικαιολογία του! Το κλίμα ήταν πλέον βαρύ για τον πολιτικό του προϊστάμενο…

Πολλά λόγια, ελάχιστα έργα

«Ο μόνος τρόπος για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη είναι να είμαστε όσο το δυνατόν πιο σκληροί… έχουμε πολλά προβλήματα, αλλά είμαστε σε καλό δρόμο, και γνωρίζουμε πώς πρέπει να είναι», δήλωσε ο Σαμπούνιν του “Κέντρου Δράσης κατά της Διαφθοράς”. Η πρόσφατη απομάκρυνση κυβερνητικών αξιωματούχων απολύσεις όμως από μόνες τους δεν εξυπηρετούν την διαφάνεια.

Αυτή είναι, προς το παρόν, και η αξιολόγηση της ΕΕ για τις μέχρι τώρα προσπάθειες της Ουκρανίας κατά της διαφθοράς. Όταν αποδέχθηκε την υποψηφιότητα της Ουκρανίας για ένταξη τον Ιούνιο 2022, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επαίνεσε τις μεταρρυθμίσεις: «Έχουν επιτευχθεί πολλά, αλλά, φυσικά, παραμένει σημαντική δουλειά». Ταυτόχρονα σχεδόν, η Κατερίνα Ριζένκο, από το ουκρανικό παράρτημα της “Διεθνούς Διαφάνειας”, δήλωσε στο Euronews, προσπαθώντας να μαζέψει τα ασυμμάζευτα: «Είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς λειτουργούν οι θεσμοί και οι μηχανισμοί για την καταπολέμηση της διαφθοράς και των ελέγχων και ισορροπιών που δημιουργήθηκαν μετά την Επανάσταση της Αξιοπρέπειας (2014) στο Μαϊντάν, παρά τον πλήρη πόλεμο που βρίσκεται σε εξέλιξη».

Τον περασμένο μήνα, ο Τσετσένος ηγέτης κατηγόρησε τη δυτική βοήθεια προς την Ουκρανία: «Βλέπω ότι κάποιοι ανησυχούν για την ξένη βοήθεια προς την Ουκρανία. Μην ανησυχείτε! Αυτό είναι ένα λειτουργικό πρόγραμμα ξεπλύματος χρήματος. Δυτικοί και Ουκρανοί αξιωματούχοι θα υπεξαιρέσουν αυτά τα κεφάλαια και ούτε το 15% της συνολικής βοήθειας δεν θα φτάσει στα χαρακώματα», έγραψε ο Καντίροφ στο Telegram. Το πρόβλημα για το Κίεβο είναι ότι αυτό το πιστεύουν και πολλοί στην Ουάσιγκτον, έστω κι αν δεν το λένε δημόσια.

Ο Γιούρι Νικόλοφ, ένας ερευνητής δημοσιογράφος και ιδρυτής του ιστότοπου έρευνας Nashi Groshi (“Τα λεφτά μας”), ο οποίος δημοσίευσε την ιστορία των αμυντικών προμηθειών για τον ουκρανικό ειδησεογραφικό ιστότοπο ZN.UA, θέλει να δει δράση και όχι περισσότερες υποσχέσεις από τους πολιτικούς. Άλλωστε, οι Ουκρανοί, που χύνουν κυριολεκτικά το αίμα τους, έχουν χορτάσει λόγια…