Οι “Πυραμίδες” του Τούρκου Φαραώ – Εμβληματικά έργα και πολιτικό κύρος

Είναι γνωστό ότι ο Ερντογάν αρέσκεται σε μεγαλεπήβολα έργα, τα οποία ζητάει συνήθως να υλοποιηθούν σε ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα, γεγονός που δοκιμάζει τα δημόσια οικονομικά. Το σήμα κατατεθέν του καθεστώτος Ερντογάν είναι ο κυρίαρχος ρόλος που διαδραματίζει η κατασκευή στην οικονομία. Τα δε φαραωνικά έργα υποδομής αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του πολιτικού του οράματος.

Ο ίδιος μοιάζει αποφασισμένος να αποτινάξει τον Κεμάλ από το συλλογικό υποσυνείδητο του μέσου Τούρκου, δημιουργώντας χώρο για τη δική του κληρονομιά, για το δικό του στίγμα στην τουρκική ιστορία. Είναι εμφανές ότι επιδιώκει να συνδέσει το όνομά του με την κατασκευή δημόσιων έργων επιβλητικής κλίμακας. Η φιλοδοξία του αυτή υπαγορεύεται από την ανάγκη του να υπερβεί τον ρόλο του πολιτικού ηγέτη και να αναγορευθεί σε “πατέρα” της νέας μεγάλης Τουρκίας.

Προσδίδει, μάλιστα, στον εαυτό του κάποια είδους μυθική υπόσταση, διαχέοντας στην κοινή γνώμη ότι ακολουθεί τα βήματα του Μωάμεθ του Πορθητή. Στο πλαίσιο αυτό εξαγγέλλει διαρκώς νέα κολοσσιαία έργα. Ούτε η μεγάλη υποτίμηση της λίρας, ούτε η πανδημία που έχει οδηγήσει την παραπαίουσα τουρκική οικονομία στην άκρη του γκρεμού, φαίνονται ικανές να τον αποτρέψουν.

Έτσι προέκυψαν το τεράστιο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, αυτοκινητόδρομοι, γέφυρες, τούνελ, 28 νοσοκομεία και εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας. Σ’ αυτά να προσθέσουμε το επιβλητικό παλάτι του στην Άγκυρα και τώρα το επιβλητικό “Τουρκικό Σπίτι” στη Νέα Υόρκη.

Το “Τουρκικό Σπίτι” στη Νέα Υόρκη

Παραδοσιακά, οι Τούρκοι ενθουσιάζονταν με τα μεγάλα δημόσια έργα υποδομής, τα οποία αντιμετώπιζαν ως σημάδια ανάπτυξης και διεθνούς κύρους. Όχι, όμως, τώρα που η τουρκική λίρα έχει υποτιμηθεί, ο επίσημος πληθωρισμός αγγίζει το 20% και ο βασικός μισθός έχει μειωθεί σε χαμηλότερα επίπεδα από αυτά της Κίνας. Παρ’ όλα αυτά, ο οικοδομικός οργασμός συνεχίζεται ακάθεκτος εντός και εκτός της Τουρκίας. Ακόμα και αν αυτό σημαίνει ότι τα ταμεία άδειασαν, ενώ πολλά από τα πολυδιαφημισμένα έργα δεν ανήκουν πλέον στο τουρκικό κράτος, αλλά σε ξένους επενδυτές.

Ο Ερντογάν εγκαινίασε τις αμέσως προηγούμενες ημέρες έναν από τους πιο εντυπωσιακούς ουρανοξύστες απέναντι ακριβώς από το κτίριο του ΟΗΕ, το “Τουρκικό Σπίτι” (turkevi center). Πρόκειται για κτίριο 171 μέτρων με 36 ορόφους, το οποίο θα στεγάσει τις διπλωματικές και άλλες επίσημες αποστολές της Τουρκίας. Εκτός αυτού, θα λειτουργεί και ως πολιτιστικό κέντρο. Διαθέτει αίθουσες συνεδρίων, αμφιθέατρα και πολυχώρους.

Η αρχική σκέψη ήταν να τοποθετηθεί, με κάποιο τρόπο, η τουρκική σημαία για συμβολικούς λόγους απέναντι από το κτίριο του ΟΗΕ. Ο Τούρκος πρόεδρος, όμως, αποφάσισε το 2016 να προχωρήσει στην ανέγερση ενός ουρανοξύστη και μάλιστα μεγαλειώδους. Έναν χρόνο αργότερα, υπεγράφη το συμβόλαιο για την ανέγερσή του, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Ερντογάν στις ΗΠΑ. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το κτίριο εγκαινιάστηκε από τον ίδιο, ο οποίος το χαρακτήρισε «κόμβο για τους Αμερικανούς Μουσουλμάνους».

Το 36όροφο τουρκικό κτίριο κόστισε περίπου 300 εκατ. δολάρια. Κατασκευάστηκε στη θέση ενός μικρότερου κτιρίου, που αγοράστηκε από την εταιρεία IBM το 1977. Οι οδηγίες προς τους αρχιτέκτονες ήταν το κτίριο των 171 μέτρων να ξεπερνάει σε ύψος εκείνο των Ηνωμένων Εθνών. Τον σχεδιασμό και την ανέγερσή του ανέλαβε η κορυφαία αρχιτεκτονική εταιρεία Perkins Eastman, με έδρα τη Νέα Υόρκη.

Το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης

Ο όρος του συμβολαίου, όμως, ήταν να συνεργαστούν και με τον τουρκικό αρχιτεκτονικό όμιλο Dizayn. Αυτός ήταν που πρότεινε ο ουρανοξύστης να διαθέτει μια κορυφή σε σχήμα τουλίπας, το πιο σεβαστό λουλούδι στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο Ερντογάν παρομοίωσε το “Τουρκικό Σπίτι” με ένα τεράστιο θρησκευτικό συγκρότημα που χτίστηκε από την Τουρκία στο Λάνχαμ του Μέριλαντ το 2016, με κόστος 110 εκατ. δολάρια.

Το κέντρο λειτουργεί υπό την επίβλεψη της Διεύθυνσης Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας (Diyanet), τον βραχίονα τoυ καθεστώτος Ερντογάν για την εξαγωγή του πολιτικού Ισλάμ. Ο χώρος φιλοξένησε πολλές μουσουλμανικές προσωπικότητες των ΗΠΑ, μεταξύ αυτών και μελών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Εντός της Τουρκίας, τα φαραωνικά σχέδια του Ερντογάν εκτελούνται σε συντομότερο χρόνο, αφού παρακάμπτονται χρονοβόροι διαγωνισμοί.

Συνήθως, αυτοί που υλοποιούν τα έργα, ή επιτηρούν την υλοποίησή τους ανήκουν στο στενό κύκλο του Τούρκου προέδρου. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο συνδέονται με την αυλή του. Το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης χτίστηκε σε χρόνο ρεκόρ. Ως αποτέλεσμα, το τεράστιο αεροδρόμιο μετατρέπεται σε λίμνη όταν βρέχει πολύ, επειδή κατασκευάστηκε τέτοιου μεγέθους αεροδρόμιο χωρίς επαρκές σύστημα αποστράγγισης.

Η κατασκευή πραγματοποιήθηκε με πρωτοφανή βιασύνη. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία τουλάχιστον 27 εργαζόμενοι έχουν πεθάνει μέχρι στιγμής από εργατικά ατυχήματα. Στόχος του καθεστώτος Ερντογάν ήταν το αεροδρόμιο να γίνει ένα από τα μεγαλύτερα του κόσμου και να εξυπηρετεί 90 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως. Η τουρκική κυβέρνηση έχει στόχο μέχρι το 2028, στο Istanbul Airport, που καλύπτει μια έκταση 76 τετραγωνικών χιλιομέτρων, να λειτουργούν έξι διάδρομοι και τέσσερις τερματικοί σταθμοί και να εξυπηρετούνται 200 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως.

Ανησυχίες για το τουρκικό Πεντάγωνο

Το όλο έργο κόστισε 11 δισ. ευρώ. Η Βόρεια Άμυνα Δασών (NFD), ένα οικολογικό κίνημα που ασχολείται με την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας δημοσίευσε έκθεση που προειδοποιεί ότι ένα οικοσύστημα περίπου 70 ειδών καταστράφηκε από τις εργασίες κατασκευής του αεροδρομίου. Σειρά τώρα έχει το “Τουρκικό Πεντάγωνο”. Πρόκειται για ένα γιγαντιαίο στρατιωτικό συγκρότημα που θα στεγάσει το υπουργείο Άμυνας, τα Γενικά Επιτελεία και άλλες υπηρεσίες των Ενόπλων Δυνάμεων.

Είναι μία παραλλαγή του αμερικανικού συγκροτήματος, αν και το ξεπερνά σε μέγεθος και μεγαλοπρέπεια. Για την ακρίβεια, ο υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ τόνισε ότι το Τουρκικό Πεντάγωνο θα ανταγωνίζεται το αμερικανικό. Το συγκρότημα θα εκτείνεται σε περίπου 12.600.000 τετραγωνικά μέτρα. Οι εσωτερικοί χώροι ξεπερνούν τα 800.000 τετραγωνικά μέτρα. Εκεί θα έχουν τα γραφεία τους 15.000 στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό.

Είναι σχεδιασμένο όπως το αμερικανικό Πεντάγωνο, αλλά με αρχιτεκτονικά στοιχεία που θυμίζουν τη σημαία της Τουρκίας. Ουσιαστικά φέρει το σχήμα αστεριού και συνοδεύεται από ένα ακόμα μεγάλο κτίριο σε σχήμα ημισελήνου. Το συγκρότημα θα ολοκληρωθεί έως τον Μάιο του 2023.

Κανάλι και παλάτια

Ανάμεσα στα μεγαλόπνοα έργα του Ερντογάν είναι και το “Κανάλι της Κωνσταντινούπολης”, το οποίο ο ίδιος έχει αποκαλέσει το «κατασκευαστικό έργο της δεκαετίας». Οι ανησυχίες, ωστόσο, κλιμακώνονται και δεν είναι μόνο περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι όταν το κανάλι συνδέσει τη Θάλασσα του Μαρμαρά με τη Μαύρη Θάλασσα, που έχουν διαφορετικά επίπεδα αλάτων, θα εξαλείψει τους φυσικούς υδάτινους πόρους της πόλης, τα υπάρχοντα φράγματα, αλλά και το τοπικό οικοσύστημα.

Το πραγματικό κόστος του αναμένεται να υπερβεί τα 75 δισ. δολάρια. Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμαμόγλου είναι από τους πιο αυστηρούς επικριτές του έργου. Το θεωρεί περιβαλλοντική και οικονομική καταστροφή. Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι είναι απίθανο τα πλοία να πληρώσουν για διέλευση, εφόσον ο Βόσπορος είναι δωρεάν, εκτός εάν επιβληθούν από την Άγκυρα σημαντικοί περιορισμοί στη χρήση των Στενών, οι οποίοι πιθανώς θα θεωρούνται παραβιάσεις της Σύμβασης του Μοντρέ. Θα χρειαστούν περίπου έξι χρόνια για να ολοκληρωθεί, με το κόστος του να καλύπτεται από τα έσοδα των πρώτων 12 ετών.

Δεν θα μπορούσαν φυσικά από τη λίστα να λείπουν τα προεδρικά παλάτια του Ερντογάν. Το 2014 ξεκίνησαν οι εργασίες για την κατασκευή του προεδρικού συγκροτήματος. Εκεί χτίστηκε ένα παλάτι 1.150 δωματίων, το οποίο χαρακτηρίστηκε ως «έδρα της κυβέρνησης για τη νέα Τουρκία». Είναι χτισμένο σε οικόπεδο τριάντα φορές το μέγεθος του Λευκού Οίκου και τετραπλάσιο από το μέγεθος των Βερσαλλιών, με γυαλί από τις ΗΠΑ.

Έχει 200 πολυελαίους με κρύσταλλα Swarovski, εισαγόμενες πόρτες με διπλά φύλλα και επιχρυσωμένο μάρμαρο Bizassa από την Ιταλία. Επίσης, φυτεύτηκαν έτοιμα δέντρα και λουλούδια από την Ολλανδία. Υποτίθεται ότι κόστισε 615 εκατ. δολάρια. Η αντιπολίτευση κάνει λόγο για σχεδόν διπλάσιο ποσό. Ζήτημα έχει προκύψει και με τη συντήρησή του, η οποία κυμαίνεται στα 300.000 δολάρια την ημέρα.

Μεταξύ άλλων, έχει εκχωρηθεί στον Τούρκο πρόεδρο το παλάτι Yildiz στην Κωνσταντινούπολη. Όρισε, επίσης, το Μέγαρο Βαχεντίν, παλαιά οικία του τελευταίου Οθωμανού σουλτάνου, ως γραφείο του στην Πόλη. Ένα ακόμη –αυτή τη φορά θερινό– παλάτι είναι το αξίας 85,6 εκατ. δολαρίων συγκρότημα, που κατασκευάζεται για τον Τούρκο πρόεδρο στον κόλπο Οκλούκ στη νοτιοδυτική Τουρκία. Το νέο θερινό παλάτι 300 δωματίων έχει ιδιωτική παραλία και πισίνα.

Η “νέα Κωνσταντινούπολη”

Υπήρξαν καταγγελίες ότι ο Ερντογάν έφερε ακόμη και ειδική άμμο από τη λίμνη Σάλντα για την παραλία, ενώ άλλοι ισχυρίζονται ότι μεταφέρθηκε άμμος και από την αρχαία πόλη της Πατάρα. Δαπανήθηκαν 640 εκατομμύρια τουρκικές λίρες γι’ αυτό το παλάτι από τον προϋπολογισμό της Προεδρίας. Εντύπωση προκαλεί ότι η κατασκευή του ανακτόρου συνεχίστηκε και κατά την περίοδο της πανδημίας, τη στιγμή που οι πολίτες έχαναν τη δουλειά τους και μετά βίας τα έβγαζαν πέρα.

Ένα άλλο προεδρικό συγκρότημα κατασκευάζεται κοντά στη λίμνη Βαν στην ανατολική Τουρκία. Παρά την απαγόρευση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, οι εργασίες συνεχίζονται κανονικά εκεί. Κατά τ’ άλλα, μέσα στα δημόσια έργα περιλαμβάνεται και η καταστροφή του πάρκου Γκεζί, ώστε να φτιαχτεί εμπορικό κέντρο και κατοικίες. Όλα αυτά αποτελούν τη “Νέα Κωνσταντινούπολη”.

Μεταξύ αυτών, είναι και η τρίτη γέφυρα στα βόρεια του Βοσπόρου, η υποθαλάσσια ζεύξη στο Βόσπορο, που θα συνδέει το Γενί Καπί της ευρωπαϊκής πλευράς με το Καντίκιοϊ στην ασιατική πλευρά. Η σήραγγα εξυπηρετεί αποκλειστικά σιδηροδρομικούς συρμούς, στους οποίους θα φορτώνονται τα αυτοκίνητα, όπως και στη Μάγχη.