Οι S-400 απειλούν και το Ισραήλ – Βαθαίνει το ρήγμα ΗΠΑ-Τουρκίας

Οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται σε κρίσιμη καμπή με την απώλεια εμπιστοσύνης να διευρύνει το χάσμα μεταξύ των δύο χωρών σε θέματα άμυνας και ασφάλειας. Το ζήτημα της απόκτησης από την Άγκυρα του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400 τείνει να ριζώσει στα θεμέλια των αμερικανοτουρκικών σχέσεων σε τέτοιο βάθος, ώστε η πιθανότητα επιβολής αμερικανικών κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας να είναι ιδιαίτερα ισχυρή.

Η επιστολή του υπηρεσιακού υπουργού Άμυνας Πάτρικ Σάναχαν προς τον Τούρκο ομόλογό του Χουλουσί Ακάρ στις 6 Ιουνίου 2019 είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας πως η επιλογή του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος έναντι του αμερικανικού συστήματος “Πάτριοτ” θα επιφέρει ανεπανόρθωτο πλήγμα στις διμερείς σχέσεις. Αφορμή για την επιστολή είχε τότε αποτελέσει η αποστολή τουρκικού στρατιωτικού προσωπικού στην Μόσχα με σκοπό να εκπαιδευτεί πάνω στους S-400.

Ο Αμερικανός υπουργός είχε υπενθυμίσει στον Τούρκο ομόλογό του το περιεχόμενο της από 28 Μαΐου 2019 τηλεφωνικής τους επικοινωνίας, το οποίο συμπυκνώνεται στην αμερικανική πρόθεση εφαρμογής ενός σχεδίου που θα σημάνει τη διακοπή της τουρκικής συμμετοχής στο πρόγραμμα ανάπτυξης και συμπαραγωγής του μαχητικού αεροσκάφους πέμπτης γενιάς F-35. Εξίσου σημαντικά, η επιστολή περιλάμβανε μία σύνοψη των ενεργειών στις οποίες προτίθετο να προβεί η Ουάσιγκτον προκειμένου να ανασταλεί η τουρκική συμμετοχή στο πρόγραμμα των F-35 μέχρι τις 31 Ιουλίου 2019.

Μέχρι τότε και προτού αναχωρήσουν από τις ΗΠΑ, οι Τούρκοι στρατιωτικοί που εκπαιδεύονταν στα F-35 καλούνταν να έχουν ολοκληρώσει τον κύκλο των εκπαιδευτικών μαθημάτων που τότε παρακολουθούσαν. Το αμερικανικό Πεντάγωνο, μάλιστα, είχε ενημερώσει το τουρκικό υπουργείο άμυνας ότι δεν προτίθετο να ξεκινήσει νέο εκπαιδευτικό κύκλο για τα F-35 σε στρατιωτικό προσωπικό της Τουρκίας, καθώς η ανάκληση της εκπαίδευσης θεωρείτο δεδομένη στην περίπτωση που η Τουρκία επέλεγε να προχωρήσει στην παραλαβή των S-400.

Προς διευκόλυνση της ομαλής παύσης της τουρκικής συμμετοχής στις δραστηριότητες διαχείρισης του προγράμματος των F-35, η Ουάσιγκτον είχε ανακοινώσει ότι προτίθετο να μην προσκαλέσει την Τουρκία στην ετήσια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης διευθυντικών στελεχών για τα F-35 (Annual F-35 Chief Executive Officer Roundtable) που ήταν προγραμματισμένη να πραγματοποιηθεί στις 12 Ιουλίου 2019, ενώ οι προγραμματισμένες ενημερώσεις εγγράφων για τα F-35 προχωρούσαν χωρίς την Άγκυρα.

Αμερικανικές κυρώσεις προ των πυλών

Ο τότε Αμερικανός υπηρεσιακός υπουργός Άμυνας είχε επισημάνει στην επιστολή προς τον Τούρκο ομόλογο του ότι το σύνολο των ενεργειών του αμερικανικού Πενταγώνου λαμβάνονται με γνώμονα τους κινδύνους που δύναται να προκύψουν από την παρουσία του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος επί τουρκικού εδάφους. Σε κάθε περίπτωση είχε αποσαφηνιστεί στην επιστολή ότι οι ενέργειες του Πενταγώνου είναι αυτόνομες.

Δεν αποτελούν τμήμα πιθανών κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας κατ’ εφαρμογή της ενότητας (Section) 231 του Νόμου για την ανάσχεση της ρωσικής επιρροής στην Ευρώπη και την Ευρασία γνωστού ως CAATSA (Countering America’s Adversaries through Sanctions Act). Όπως εμφατικά επισημαινόταν στην επιστολή, υπάρχει ισχυρή διακομματική στήριξη στο Κογκρέσο για την επιβολή κυρώσεων σε βάρος της Τουρκίας στην περίπτωση που η τελευταία αποκτήσει τους S-400.

Ως γνωστόν, ο Nόμος CAATSA επιτάσσει ρητά τον τερματισμό όλων των αμερικανικών πωλήσεων όπλων και την επιβολή κυρώσεων σε οποιαδήποτε χώρα -εν προκειμένω στην Τουρκία- που συνεργάζεται με απαγορευμένες ρωσικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένης της ρωσικής κρατικής αεροπορικής εταιρείας MKB “Fakel” που παράγει τους S-400.

Στην επιστολή προς τον Τούρκο υπουργό Εθνικής Άμυνας γινόταν σαφής προειδοποίηση ότι η προμήθεια των S-400 εκτός από τη διακοπή της συμμετοχής της Άγκυρας στο πρόγραμμα ανάπτυξης και συμπαραγωγής των F-35, θα οδηγήσει με μαθηματική ακρίβεια στην παρεμπόδιση της διατήρησης της στρατηγικής συνεργασίας τόσο σε διμερές όσο και νατοϊκό επίπεδο. Επίσης, στην τουρκική στρατηγική και οικονομική υπερεξάρτηση από την Ρωσία, καθώς και στην υπονόμευση της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας.

Το μονοπάτι προς τη Ρωσία εκτιμάται σ’ εκείνη την επιστολή ότι θα συνδράμει στην απώλεια θέσεων εργασίας και στην μείωση του τουρκικού ΑΕΠ. Θα επιφέρει, επίσης, πλήγμα στο διεθνές εμπόριο της Τουρκίας τη στιγμή που ο Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ έχει δεσμευτεί να ενισχύσει το διμερές εμπόριο με την Τουρκία από 20 σε 75 δισεκατομμύρια δολάρια.

Τι μέλλει γενέσθαι;

Επέμεινα σ’ εκείνη την επιστολή, επειδή ουσιαστικά είχε προδιαγράψει τις εξελίξεις που ακολούθησαν. Η Τουρκία άρχισε να παραλαμβάνει τους S-400, γεγονός που οδήγησε στον αποκλεισμό της από το πρόγραμμα των F-35, παρά τους ενδοιασμούς του προέδρου Τραμπ. Και σήμερα το Κογκρέσο και υπουργοί του τον πιέζουν να κάνει και το επόμενο βήμα, να επιβάλλει κυρώσεις στην Τουρκία.

Σχετικά με την τοποθεσία που πρόκειται να εγκατασταθεί το ρωσικό αντιπυραυλικό σύστημα S-400 κυκλοφορούν διάφορα σενάρια. Ένα από αυτά που είχε αναφέρει το ειδησεογραφικό πρακτορείο Bloomberg προβλέπει εγκατάσταση του συστήματος κατά μήκος της νότιας ακτής της Τουρκίας. Εάν ισχύσει, θα υπηρετήσει τον στόχο της Άγκυρας να ενισχύσει τις στρατιωτικές της δυνατότητες και την προώθηση των ενεργειακών της συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο. Ένα πρόσθετο σενάριο που είχε διαρρεύσει στον τουρκικό Τύπο ανέφερε ως χώρο εγκατάστασης του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος στη νοτιοανατολική Τουρκία.

Σε γεωπολιτικό επίπεδο, η εγκατάσταση των S-400 σ’ αυτές τις περιοχές θα συνδράμει de facto στον τουρκικό έλεγχο των θαλάσσιων εμπορικών οδών σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο, ενώ ανοίγει και τον δρόμο για τουρκοποίηση της Κύπρου. Αυτό αποτελεί ένα ενδεχόμενο που κράτη της περιοχής με προεξέχοντα το Ισραήλ και την Αίγυπτο αντιπαλεύουν.

Η επέκταση της τουρκικής επιρροής και συνακόλουθης επιθετικότητας στις θαλάσσιες περιοχές πέριξ του Ισραήλ εκλαμβάνεται από το ισραηλινό στρατιωτικό κατεστημένο ως απειλή που πρέπει να ανασχεθεί τόσο από το ίδιο όσο και τις ΗΠΑ. Και τούτο διότι, το δόγμα ασφάλειας των ΗΠΑ που υπεγράφη τον Δεκέμβριο 2017 από τον Αμερικανό πρόεδρο Τραμπ προβλέπει –μεταξύ άλλων– την προστασία στρατηγικών συμμαχικών χωρών, όπως το Ισραήλ.

Η αξία Ελλάδας-Κύπρου

Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να εξηγηθούν τα αλλεπάλληλα μηνύματα που έχει αποστείλει το τελευταίο δίμηνο η Ουάσιγκτον για τη στρατηγική σημασία που αποδίδουν οι ΗΠΑ στην Ανατολική Μεσόγειο. Η σημασία, όπως τόνισε ο Αμερικανός κυβερνητικός αξιωματούχος, μάλιστα εμφαίνεται από την ενίσχυση και της αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή.

Προσθέτως, οι ΗΠΑ έχουν εμπεδώσει την παρουσία τους στον τριμερή διάλογο Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ. Στόχος είναι η καταπολέμηση ασύμμετρων απειλών (όπως η τρομοκρατία), η αντιμετώπιση χωρών που λειτουργούν ως περιφερειακοί ταραξίες, καθώς και η ενίσχυση της αμυντικής και οικονομικής συνεργασίας. Όλα αυτά αναδεικνύουν την αξία της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ ως πυλώνες σταθερότητας σε ένα περιβάλλον γεωπολιτικής αστάθειας και συγκρούσεων.

Εν κατακλείδι, η κρίση στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις φαίνεται να εξελίσσεται σε μία γερή παρτίδα σκάκι, της οποίας τα αποτελέσματα εκτιμάται ότι θα καθοριστούν εν πολλοίς τόσο από τους άμεσα εμπλεκόμενους όσο και τους συνδεόμενες με αυτούς περιφερειακούς παίκτες.