Οι σιλόβικι, οι ολιγάρχες, οι πολέμαρχοι και στη μέση ο Πούτιν…

Πολλά είναι τα διακυβεύματα του πολέμου στην Ουκρανία, επειδή πρόκειται για πόλεμο που μετασχηματίζει την γεωπολιτική τάξη πραγμάτων, αναδιατάσσοντας την κατανομή ισχύος όχι μόνο στην Ευρώπη και στην Ευρασία, αλλά και στον Ινδο-Ειρηνικό. Το μεγαλύτερο διακύβευμα, όμως, είναι η ίδια η ύπαρξη της Ρωσίας. Ο εσωτερικός κύκλος του Πούτιν θα τον σκοτώσει τελικά, είπε πρόσφατα ο Ζελένσκι. Οι αναλυτές, όμως, λένε ότι αυτό είναι απίθανο, καθώς οι συνεργάτες του Πούτιν οφείλουν τις θέσεις τους σε αυτόν. Αλλά κάποια στιγμή ο Πούτιν θα πάψει να υπάρχει.

Όλες οι μη δυτικές χώρες και ιδιαίτερα το Πεκίνο παρακολουθούν με τεράστια προσοχή για σημάδια αδυναμίας των ΗΠΑ (και της Δύσης γενικότερα). Ειδικότερα για έλλειψη αποφασιστικότητας να βοηθήσουν την Ουκρανία για να αντέξει, ίσως και για να νικήσει την Ρωσία σ’ έναν πόλεμο, που συνιστά υπαρξιακό διακύβευμα τόσο για την Ουκρανία όσο και για τη Ρωσία. Το ότι διακυβεύεται η ύπαρξη της Ουκρανίας έγινε σαφές από την αρχή. Πολλοί, όμως, δεν αντιλαμβάνονται ότι διακυβεύεται και η μοίρα της Ρωσίας, όχι απλά του καθεστώτος Πούτιν. Μια ήττα της Ρωσίας θα ανοίξει το “κουτί της Πανδώρας”.

Οι Σιλόβικι, οι αξιωματούχοι των υπηρεσιών πληροφοριών, είναι τα πρόσωπα στα οποία ο Πούτιν έχει την μεγαλύτερη εμπιστοσύνη. Ανάμεσα τους είναι ο Νικολάι Πατρούσεφ, επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας της Ρωσίας. Γνωρίζει τον Πούτιν από τη δεκαετία του 1970, όταν εργάζονταν μαζί στην KGB του Λένινγκραντ. Εκτός των άλλων ελέγχει την στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών GRU, που τύποις ανήκει στο υπουργείο Άμυνας, και που οι Δυτικοί της αποδίδουν σειρά δολοφονιών μελών της ρωσικής ελίτ.

Ο επικεφαλής της ρωσικής υπηρεσίας κατασκοπείας, Σεργκέι Ναρίσκιν, είναι επίσης πρώην αξιωματικός της KGB που γνωρίζει τον Πούτιν από τη δεκαετία του 1990, όταν και οι δύο εργάζονταν στο γραφείο του δημάρχου Αγίας Πετρούπολης. Ο Ναρίσκιν είναι πιστός του Πούτιν, του οποίου ήταν αναπληρωτής επικεφαλής οικονομικής ανάπτυξης από το 2004. Πολλοί τον θεωρούν τον πιθανότερο διάδοχό του. Ο επικεφαλής της FSB, της ρωσικής εσωτερικής υπηρεσίας ασφάλειας, Αλεξάντρ Μπόρτνικοφ, διαδραματίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση του ελέγχου στο εσωτερικό της Ρωσίας. Η σχέση του με τον Πούτιν πάει πίσω στην δεκαετία 1970.

Τέλος, ο υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου δεν υπηρέτησε στην KGB ή στο στρατό και ο ρόλος του τον κάνει τόσο τεχνοκράτη όσο και σιλόβικ. Η εποπτεία που εκ της θέσεώς του ασκεί στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις και στην GRU, τον εμπλέκει συχνά σε βασικές αποφάσεις ασφαλείας ή τουλάχιστον στην εφαρμογή τους. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, όπως εξελίχθηκε, έριξε τον Σόιγκου σε δυσμένεια, ενώ μέχρι τότε θεωρείτο πολύ κοντινός του Ρώσου προέδρου.

Μέσω των σιλόβικι ο Ρώσος πρόεδρος ελέγχει τους μηχανισμούς καταστολής, αλλά και προπαγάνδας. Οι ανωτέρω δυνάμει επίγονοι (αν και μεγάλοι σε ηλικία) σίγουρα θα διαγκωνιστούν για την εξουσία, μετά την πτώση ή τον θάνατο του Πόύτιν. Είναι απίθανο, όμως, να προσπαθήσουν να τον βγάλουν από τη μέση, όπως θα ήθελε ο Ζελένσκι, καθώς χωρίς αυτόν η θέση τους είναι επισφαλής, ενώ η απουσία του θα πυροδοτήσει έναν αγώνα όλων εναντίον όλων.

Ξεδοντιασμένοι ολιγάρχες

Η δράση των “ολιγαρχών” είναι λίγο-πολύ γνωστή, ακόμη και το πως απέκτησαν τα πλούτη τους. Είναι επίσης γνωστό ότι ο Πούτιν ανακατένειμε τον παραγωγικό και δημοσιονομικό πλούτο. Εξ αρχής επιβλήθηκε και ποδηγέτησε αυτή την ολιγομελή ομάδα παραγόντων με διώξεις, φυλακίσεις, αυτοεξορίες, δολοφονίες, κατασχέσεις και βέβαια προσφορές για να προσχωρήσουν. Σε αντάλλαγμα οι “πιστοί” αφήνονται στην ησυχία τους και επιπλέον τους δίνονται προμήθειες του δημόσιου τομέα.

Διαφαίνεται, όμως, μια αυξανόμενη δυσαρέσκεια σε μεσαία διοικητικά και κομματικά στελέχη, τα οποία ναι μεν ακολουθούν πιστά τiς εντολές του Κρεμλίνου, αλλά πλέον αποφεύγουν να κάνουν δηλώσεις υπέρ του πολέμου. Κάποιοι εκλεγμένοι δημοτικοί σύμβουλοι σε Μόσχα και Αγία Πετρούπολη, αλλά και διοικήσεις σε απόμακρες επαρχίες κατακρίνουν τον Πούτιν για τον πόλεμο και την στρατολόγηση. Σ’ αυτές τις επαρχίες ο “φόρος αίματος” είναι έως και πέντε φορές μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο των αστικών περιοχών.

Κάποιοι στις τάξεις των οποίων σηυειώθηκαν αποστασίες, όπως ο κυβερνήτης της Μόσχας Αντρέι Βορόμπιεφ και ο πατέρας του γερουσιαστής Γιούρι Βορόμπιεφ, εκφράζουν δημόσια την υποστήριξή τους στον πόλεμο. Οι Βορόμπιεφ είναι σημαίνουσα πολιτική φατρία και επί μακρόν συνεργάτες του υπουργού Άμυνας. Ο πόλεμος δίχασε τη φατρία, καθώς τα συμφέροντα των επιχειρηματιών της φατρίας δεν συνάδουν με την “ειδική στρατιωτική επιχείρηση” που υποστηρίζουν οι πολιτικοί της φατρίας. Οι πρώτοι φρόντισαν να μεταφέρουν στο εξωτερικό τις επιχειρήσεις τους από το 2014. Οι δεύτεροι τώρα δείχνουν βασιλικότεροι του βασιλέως.

Άλλο παράδειγμα είναι η φατρία των αδελφών Ρότενμπεργκ, η οποία νέμεται τους ρωσικούς σιδηροδρόμους από το 2015, όταν “παραιτήθηκε” ο έως τότε ισχυρός και φίλος του Πούτιν Βλαντιμίρ Γιακούνιν και ανέλαβε ο Όλεγκ Μπελοζέροφ. Ο Μπελοζέροφ ανακατέταξε όλη την ιεραρχική δομή του μονοπωλίου, βάζοντας σε θέσεις-κλειδιά ανθρώπους της φατρίας, όπως ο Βίκτορ Σέντρικ, άνθρωπος μιας των διαβόητων ειδικών μονάδων των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.

Αποδημία εις Κύριον

Τα πράγματα για τους ολιγάρχες “σκούρηναν” με τις δυτικές κυρώσεις. Η απώλεια εισοδημάτων γέννησε δυσαρέσκειες. Τα περιουσιακά στοιχεία τους σε δυτικές χώρες δεσμεύτηκαν, η μετάβασή τους στους αγαπημένους εξωχώριους προορισμούς έγινε αδύνατη. Κάποιων οι αυτοκρατορίες κατέρρευσαν. Με τον πόλεμο τα πράγματα έγιναν χειρότερα. Περιέργως πως, καμμιά εικοσαριά ολιγάρχες απεδήμησαν εις Κύριον εντός του 2022, υπό περίεργες συνθήκες.

Στα ρωσικά, τέτοιες επιχείρησεις δολοφονίας, αν πρόκειται για τέτοιες, είναι γνωστές ως “μοκρόγιε ντέλο”, ή “υγρές δουλειές”. Μερικές φορές, ο κύριος σκοπός είναι να σταλεί ένα μήνυμα σε άλλους: θα σκοτώσουμε εσάς και την οικογένειά σας αν μας προδώσετε. Μερικές φορές, ο στόχος είναι απλά να αφαιρεθεί ένα ενοχλητικό πιόνι από την σκακιέρα. Όπως και να έχει, οι ολιγάρχες άρχισαν να “κουμπώνονται” και να περιορίζουν τα σχόλια και τις εμφανίσεις τους.

Κάποια από αυτά τα πρόσωπα ήταν επικριτικά για τον Πούτιν ή για τον πόλεμο στην Ουκρανία. Για άλλους, όμως, τα κίνητρα δεν είναι ξεκάθαρα. Υπάρχουν ενδείξεις ότι εντείνεται η διαμάχη μεταξύ των διαφόρων φατριών της σημερινής ρωσικής ελίτ. Αυτό είναι μία μικρή ένδειξη του τι μπορεί να γίνει, αν η ηγεμονία του Πούτιν τεθεί υπό αμφισβήτηση, ή αν εκπέσει, ή αν πεθάνει.

Η άνοδος των πολεμαρχών

Καθώς ο ρωσικός στρατός προχωρά πολύ αργά στο Ντονμπάς και ελάχιστα στη Ζαπορίζια, οι αυξάνεται ο αριθμός των μισθοφόρων και δημιουργούνται νέοι ιδιωτικοί στρατοί. Καθώς ο πόλεμος δεν πήγε όπως περίμενε, ο Πούτιν επέλεξε να αναθέσει στους πολέμαρχους και τους μισθοφορικούς στρατούς τους σημαίνοντα ρόλο στην διεξαγωγή του πολέμου. Οι μισθοφορικές δυνάμεις της Ρωσίας, με πιο διαβόητη την Wagner, η οποία διατηρεί περίπου 50.000 άνδρες υπό τα όπλα, όχι μόνο αποτελούν βασικό στοιχείο των ρωσικών δυνάμεων εισβολής στην Ουκρανία, αλλά ολοένα και περισσότερο εμπλέκονται σε λεκτικές αντιπαραθέσεις με το ρωσικό Γενικό Επιτελείο.

Αυτό σηματοδοτεί μια διάβρωση της κοινωνικής τάξης στη Ρωσία και οι τελικές συνέπειες αυτής είναι ασαφείς, αλλά σίγουρα επικίνδυνες. Η άνοδος του Γεβγκένι Πριγκόζιν αξίζει προσοχής. Μέχρι στιγμής, ο Πριγκόζιν είχε την υποστήριξη του Πούτιν, αφού η Wagner πρόσφερε υπηρεσίες στη Ρωσία στη Συρία, τη Λιβύη και στην Αφρική.

Ο Ραμζάν Καντίροφ, ο διαβόητος ηγέτης της Τσετσενίας έχει επίσης συνεισφέρει σημαντικό αριθμό στρατιωτών στον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι φιλοδοξίες του δεν τελειώνουν εκεί. Στις 19 Φεβρουαρίου 2023 είπε ότι σχεδίαζε να ακολουθήσει το παράδειγμα της Wagner. «Όταν ολοκληρωθεί η θητεία μου στο κράτος, σκοπεύω σοβαρά να ανταγωνιστώ τον αγαπητό μας αδελφό Γεβγκένι Πριγκόζιν και να δημιουργήσω μια ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία. Νομίζω ότι όλα θα πάνε καλά».

Η Διεύθυνση Πληροφοριών του Υπουργείου Άμυνας της Ουκρανίας, επικαλούμενη ένα διάταγμα που υπέγραψε ο Ρώσος πρωθυπουργός Μιχαήλ Μισούστιν, ανέφερε ότι ο ρωσικός πετρελαϊκός γίγαντας Gazprom έχει επίσης σχέδια να ιδρύσει μισθοφορικό στρατό. Αν και μια τέτοια κίνηση είναι παράνομη σύμφωνα με το ρωσικό Σύνταγμα, αυτό φαίνεται να είχε ελάχιστη επίδραση στη Wagner.

Πριγκόζιν εναντίον σιλόβικι

Με τις απώλειες εν καιρώ πολέμου να συσσωρεύονται, οι πολέμαρχοι επέκριναν τον χειρισμό του πολέμου από το ρωσικό κράτος, προκαλώντας ανησυχία σε κάποιους στο Κρεμλίνο. Ο Πριγκόζιν έχει επικρίνει τους στρατιωτικούς ηγέτες της Ρωσίας, τους ολιγάρχες, τις ελίτ, ακόμη και μέλη του στενού κύκλου του Πούτιν. Ο υπουργός Άμυνας Σόιγκου είναι αγαπημένος στόχος του. Ο Πριγκόζιν έχει επίσης αποδυθεί σε εντονότατη διαμάχη με τον Ιγκόρ Γκίρκιν, πρώην πράκτορα της FSB που έπαιξε βασικό ρόλο στην προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και την εισβολή στο Ντονμπάς. Ο Γκίρκιν επέκρινε τις πολιτικές φιλοδοξίες του Πριγκόζιν.

Οι εικασίες σχετικά με τις απώτερες πολιτικές φιλοδοξίες του Πριγκόζιν έκαναν τις υπηρεσίες πληροφοριών της Ρωσίας να προσπαθούν να τον “κοντύνουν”. Ενώ ο Πούτιν αποφεύγει τις πολλές δηλώσεις, ο Πριγκόζιν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή με τους μισθοφόρους του. Ο Σεργκέι Μάρκοφ, ένας πολιτικός αναλυτής, που στηρίζει τον Πούτιν, είπε στους New York Times ότι οι αξιωματούχοι είχαν δώσει εντολή να μην «προβάλουν υπερβολικά τον Πριγκόζιν και την Wagner».

Ο αγώνας εξουσίας οξύνθηκε περαιτέρω με τον Πριγκόζιν να δηλώνει στις 21 Φεβρουαρίου ότι η άρνηση του υπουργείου Άμυνας να οπλίσει και να εξοπλίσει τους άνδρες του που μάχονται επί ουκρανικού εδάφους ισοδυναμούσε με προδοσία. Συγκεκριμένα ανέφερε: «Υπάρχει απλώς άμεση αντιπαράθεση που δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια προσπάθεια καταστροφής της Wagner. Αυτό μπορεί να εξισωθεί με εσχάτη προδοσία τώρα, όταν η Wagner μάχεται για το Μπαχμούτ και χάνει εκατοντάδες μαχητές κάθε μέρα».

Εν τω μεταξύ, ο Πριγκόζιν δυσκολεύεται –λόγω εμποδίων που του θέτει η κυβέρνηση– να στρατολογήσει Ρώσους φυλακισμένους για να τους χρησιμοποιήσει στα μέτωπα της Ουκρανίας. Την τακτική αυτή είχε υιοθετήσει το Κρεμλίνο στα τέλη του περασμένου φθινοπώρου, επειδή είχε ανάγκη από στρατιώτες. Περίπου Ας σημειωθεί ότι περίπου 500.000 Ρώσοι, οι περισσότεροι σε ηλικία στράτευσης εγκατέλειψαν τη Ρωσία μετά τη μερική επιστράτευση, χωρίς οι αρχές να τους εμποδίσουν.

Οι απώλειες της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι μεγάλες, αν και οι ουκρανικές εκτιμάται πως είναι αρκετά μεγαλύτερες. Οι δυτικές πηγές βέβαια αναβαθμίζουν τις μεν και υποβαθμίζουν τις δε. Το μόνο δεδομένο είναι ότι ο πόλεμος έχει φτάσει σε καμπή. Ο στατικός πόλεμος φθοράς των τελευταίων αρκετών εβδομάδων προσκομίζει εδαφικά κέρδη στους Ρώσους, αλλά αυτά είναι μικρά και κοστίζουν πολύ. Η σχετική στασιμότητα στα μέτωπα προκαλεί νευρικότητα στη Ρωσία και στην κοινή γνώμη και στους μηχανισμούς, διότι αμφισβητεί την ικανότητα του ρωσικού στρατού να επιτύχει μία στρατηγική νίκη.

Δυσαρέσκεια

Το πρώην στέλεχος της FSB και άνθρωπος κλειδί στην προσάρτηση της Κριμαίας Ιγκόρ Γκίρκιν, που οργάνωσε στρατιωτικές μονάδες-πολιτοφυλακές στο Ντονέτσκ χλεύασε τους στρατιωτικούς ηγέτες της Ρωσίας χαρακτηρίζοντάς τους «πλήρως κρετίνους». Τέτοια δημόσια κριτική ήταν αδιανόητη στο παρελθόν. Ο αντιπολιτευόμενος ιστότοπος Meduza έγραψε για την αυξανόμενη απογοήτευση μεταξύ των ελίτ: «Υπάρχει μια κατανόηση, χάσαμε τον πραγματικό πόλεμο. Οι άνθρωποι αρχίζουν να σκέφτονται πώς να ζήσουν».

Η διάθεση στην ρωσική κυβέρνηση είναι πιο αισιόδοξη. Σύμφωνα με πηγές του Meduza, το Κρεμλίνο εξακολουθεί να ελπίζει ότι η «συναίνεση της Δύσης για την υποστήριξη της Ουκρανίας θα καταρρεύσει», λόγω της ανάγκης της για φθηνή ενέργεια. Αυτό, όμως, δεν φαίνεται να γίνεται, καθώς ανοίγονται άλλες πηγές ενέργειας, έστω και ακριβότερες. Αν και στο Κρεμλίνο δεν φαίνεται να ανησυχούν για κύμα λαϊκής δυσαρέσκειας. Ακόμη και ανεξάρτητες δημοσκοπήσεις και αναλύσεις κειμένων με τεχνητή νοημοσύνη δείχνουν ότι οι αντιδράσεις που είχε προκαλέσει η μερική επιστράτευση έχουν καταλαγιάσει. Ακόμη και η λαϊκή δυσαρέσκεια για την απώλεια της Χερσώνας δεν υπερέβη κάποιο τα όρια.

Εάν, πάντως για οποιονδήποτε λόγο ο Πούτιν φύγει από την εξουσία θα τεθούν σε κίνηση μηχανισμοί και ανταγωνισμοί για το ποιος θα αναλάβει τα ηνία. Αν κρίνουμε από την ρωσική ιστορία σε μία τέτοια περίπτωση θα δούμε φαινόμενα ρευστών συνασπισμών, οι οποίοι θα μάχονται για χρόνια, καθώς όλοι στερούνται λαϊκής βάσης. Πιθανότατα, οι ανεξήγητοι θάνατοι θα πολλαπλασιαστούν, για να ξεκαθαρίσουν μονοπάτια προς την εξουσία. Οι σιλόβικι μπορούν να κινητοποιήσουν μονάδες και μυστικές υπηρεσίες, αλλά με την κατάσταση στο μέτωπο και  τις ένοπλες δυνάμεις να έχουν απομυζήσει μεγάλο μέρος δυνατοτήτων, μια εσωτερική αναταραχή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί όπως πριν τον πόλεμο.

Οι πολέμαρχοι, έχουν το ατού ότι μπορούν να κινητοποιήσουν εμπειροπόλεμα τμήματα, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν σε “διαδηλώσεις” ή και σε οδομαχίες αν φτάσουν τα πράγματα σε στάση. Είναι σίγουρο ότι ο Πριγκόζιν θα κινητοποιήσει την Wagner. Το ίδιο και οι άλλοι πολέμαρχοι. Οι ολιγάρχες είναι σε θέση να χρηματοδοτούν την μία ή την άλλη φατρία, αλλά θα βρεθούν σε επισφαλή θέση, καθώς δεν μπορούν να κινητοποιήσουν στρατιωτικούς πόρους και θα πρέπει να διαλέξουν πολύ προσεκτικά πως θα κινηθούν σε συνθήκες κινούμενης άμμου. Το να εύχεται, λοιπόν, κανείς την πτώση του Πούτιν δεν είναι το πλέον σώφρον, καθώς μια αναταραχή στη Ρωσία θα πυροδοτήσει παγκόσμιες ανακατατάξεις με δραματικές επιπτώσεις παγκοσμίως.