Ουκρανικό: Έχουν προοπτικές οι διαπραγματεύσεις στην Κωνσταντινούπολη;

Ένα από τα μεγάλα προβλήματα Ευρώπης και Ζελένσκι είναι ότι δεν έχουν παρά μόνο αρνητική στρατηγική. Και για αυτό οπισθοχωρούν. Πάντως, δεν είναι πολύ πιθανό να συμμετάσχει ο ίδιος ο Πούτιν στη συνάντηση της Κωνσταντινούπολης την Πέμπτη, παρά το κάλεσμα Ζελένσκι (υπάρχουν πληροφορίες για επικείμενη παρουσία Λαβρόφ). Ο Ουκρανός ηγέτης –περίπου διατάχθηκε από τον Τραμπ να αποδεχτεί την πρόταση Πούτιν για απευθείας συνομιλίες– περιμένει να δείξει ότι οι Ρώσοι δεν ενδιαφέρονται πραγματικά για ειρήνευση, ότι όλα είναι ένα παιχνίδι άρνησης της πρωτοβουλίας Τραμπ και ότι το μόνο που υπάρχει ως δυνατότητα είναι μια εκεχειρία.

Οι Ρώσοι περιμένουν να δείξουν ότι ο Ζελένσκι κινείται πιο πίσω και από την παρ’ ολίγο συμφωνία του 2022 που ανατινάχθηκε από τον Τζόνσον. Να δείξουν ότι μια εκεχειρία χωρίς διάθεση επίλυσης της σύγκρουσης δεν έχει νόημα για τη Ρωσία και ότι το μόνο παιχνίδι είναι της εκεχειρίας χωρίς επίλυση (Ευρώπη-Ζελένσκι). Από τη μια είναι η απαίτηση της Ρωσίας για “επίλυση των βαθύτερων αιτιών” της σύγκρουσης – «διαπραγμάτευση πριν από κάθε εκεχειρία». Από την άλλη η οχύρωση Ευρωπαίων και Ζελένσκι πίσω από την αρχική πρόταση Τραμπ για άμεση εκεχειρία, όπως την εννοούν οι ίδιοι («εκεχειρία πριν οποιαδήποτε διαπραγμάτευση»), ώστε να υπάρξει αδιέξοδο και να υπονομευτεί η προσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας.

Στο παιχνίδι αυτό η αποδοχή Ζελένσκι της συνάντησης της Πέμπτης ενισχύει ήδη τη ρωσική απαίτηση (ελέω Τραμπ), και το πιθανότερο είναι ότι το παιχνίδι θα μετασχηματιστεί σε κάτι άλλο μετά την Πέμπτη. Ίσως και πάλι σε αδιέξοδο, αλλά όχι όπως θα το επιθυμούσε η Ευρώπη. Αναλόγως τη στάση των ΗΠΑ… Στην περσινή πρόταση Μακρόν για εκεχειρία στη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, ο Ζελένσκι απαντούσε: «Ας είμαστε ειλικρινείς. Ποιος μπορεί να εγγυηθεί ότι η Ρωσία δεν θα εκμεταλλευτεί το χρόνο για να μεταφέρει δυνάμεις στα δικά μας εδάφη; Είμαστε αντίθετοι σε κάθε εκεχειρία που παίζει το παιχνίδι του αντιπάλου».

Οι μεταπτώσεις Ζελένσκι-Ευρώπης

Μέχρι την εκλογή Τραμπ η θέση Ζελένσκι ήταν μαξιμαλιστική: Πρέπει πρώτα να υπάρξει αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από όλα τα εδάφη πριν οτιδήποτε, εκεχειρία ή διαπραγματεύσεις. Προωθούσε παράλληλα σε Ουάσιγκτον και Ευρώπη το “Σχέδιο Νίκης” της Ουκρανίας που δεν πίστευε κανείς. Λίγες μέρες μετά την εκλογή Τραμπ ο Όρμπαν πρότεινε μια “γρήγορη” εκεχειρία ως πρελούδιο διαπραγματεύσεων: “Προϋπόθεση για ειρήνη είναι η επικοινωνία. Προϋπόθεση για επικοινωνία είναι η εκεχειρία. Η διαπραγμάτευση απαιτεί χρόνο, αλλά πρώτα εκεχειρία”.

Παρόμοια ήταν και η θέση Τραμπ αργότερα: Εκεχειρία και διαπραγμάτευση (8/12) , ή εκεχειρία για διαπραγμάτευση. Διαφέρει πολύ από τη “εκεχειρία πριν οποιαδήποτε διαπραγμάτευση” των Ευρωπαίων, ιδιαίτερα αν στόχος είναι το πάγωμα της σύγκρουσης και υπονόμευση κάθε ουσιαστικής διαπραγμάτευσης για επίλυση. Ο Ζελένσκι, αφού αποκάλεσε τον Όρμπαν “ειδικό της πολυθρόνας”, χαρακτήρισε τις προτάσεις για γρήγορη εκεχειρία «επικίνδυνες και ανεύθυνες»: «Πρώτα εκεχειρία και μετά βλέπουμε… Ποιοι είστε εσείς; Πεθαίνουν τα παιδιά σας; Σκοτώνονται εκεί; Καταστρέφονται τα σπίτια σας; Τι συζητάμε τώρα; Εκεχειρία; Το προσπαθήσαμε το 2014 και χάσαμε την Κριμαία. Αυτά είναι ανοησίες».

Μετά την εκλογή Τραμπ ο μαξιμαλισμός έδωσε τη θέση του σε πιο συγκεκριμένο αίτημα: Εκεχειρία μόνο αν το ΝΑΤΟ εγγυηθεί το μη κατεχόμενο τμήμα της Ουκρανίας, αίτημα στο οποίο είχε τη στήριξη της Ευρώπης (ή το σκέφτηκε πρώτα η Ευρώπη και υπέδειξε). Μέσα σε δυο μήνες, αφού ο Τραμπ ξέκοψε κάθε νατοϊκή προοπτική, το αίτημα πήρε τη μορφή παρουσίας ευρωπαϊκών στρατευμάτων. «Τουλάχιστον 200.000 στρατιώτες» θα χρειάζονταν σύμφωνα με το Ζελένσκι τον περασμένο Ιανουάριο για οποιαδήποτε εκεχειρία. Είναι βέβαιο πώς οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι βρίσκονταν πίσω και από τη νέα πρόταση, αλλά όταν μετρήθηκαν ανακάλυψαν ότι δεν διέθεταν τις απαιτούμενες δυνάμεις.

Για να λέμε του στραβού το δίκιο, ο Τραμπ είχε προτείνει αρχές Δεκεμβρίου ότι «ευρωπαϊκά στρατεύματα θα έπρεπε να ηγηθούν των προσπαθειών επιτήρησης μιας εκεχειρίας», πριν η Μόσχα το απορρίψει κατηγορηματικά. Αξιωματούχοι του Τραμπ έχουν υποστηρίξει ότι «η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη στην αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας». Οι Ευρωπαίοι παθιάστηκαν με την ιδέα, κυρίως μετά την απόρριψη της Μόσχας διότι έτσι περιέπλεκαν τα πράγματα στην Ουκρανία και θεωρούσαν ότι θα είχαν τη στήριξη Τραμπ. Αλλά μέχρι τώρα δεν…

Μέχρι τη συνάντηση στο Οβάλ Γραφείο ο Ζελένσκι επέμενε σε δηλώσεις του τύπου «Χρειαζόμαστε μια συντονισμένη προσπάθεια για μια βιώσιμη ειρήνη, όχι απλά παύση των εχθροπραξιών που ζητά ο Πούτιν για να αγοράσει χρόνο», ή «ο Πούτιν ζητά συμφωνία εκεχειρίας ώστε να αρθούν κάποιες από τις κυρώσεις» κλπ. Κάπως έτσι καταλήξαμε στο “εκεχειρία” άνευ προϋποθέσεων, αρκεί να πηγαίνει κόντρα στο “διαπραγμάτευση” για συμφωνία επίλυσης. Η τελευταία κωλοτούμπα του Ζελένσκι είναι αποδοχή διαπραγματεύσεων χωρίς εκεχειρία μετά τη “διαταγή” Τραμπ. Από τον Ιούνιο 2024 η Μόσχα δήλωσε ανοιχτή σε διαπραγματεύσεις. Μόνη σημαντική αλλαγή η αποδοχή της διαπραγμάτευσης με Ζελένσκι, τον οποίο είχε προηγούμενα αποκλείσει.

Η συμφωνία του 2022 στην Κωνσταντινούπολη

Η διαπραγμάτευση την άνοιξη 2022 στην Κωνσταντινούπολη είχε φτάσει σχεδόν σε συμφωνία. Σε γενικές γραμμές η Ουκρανία δεν θα έμπαινε στο ΝΑΤΟ, η τύχη της Κριμαίας θα αποφασιζόταν διπλωματικά σε βάθος χρόνου, τα ρωσικά στρατεύματα θα επέστρεφαν εκεί που βρίσκονταν πριν την εισβολή. Φαίνεται ότι υπήρχαν ακόμη σημεία διαφωνίας όπως το ακριβές καθεστώς εγγυήσεων, ο βαθμός αποστρατιωτικοποίησης της Ουκρανίας, η “αποναζιστικοποίηση” κλπ. Ωστόσο, δεν προκύπτει από πουθενά ότι δεν υπήρχε περιθώριο συμφωνίας όπως μεταγενέστερα ανακάλυψαν δυτικοί και Ουκρανοί. Άλλωστε ήταν τα εγκλήματα πολέμου που αποκαλύφτηκαν στην Μπούτσα –πραγματικά ή σκηνοθετημένα– που επικαλέστηκε το Κίεβο για να διακόψει τις διαπραγματεύσεις.

Ο επικεφαλής της ουκρανικής αντιπροσωπίας Αρακχάμια στην Κωνσταντινούπολη επιβεβαίωσε αργότερα δυο πράγματα:

• Πρώτον, ότι αυτό που πρώτιστα ενδιέφερε τη Ρωσία ήταν η ουδετερότητα της Ουκρανίας και όχι η κατάκτησή της. «Ήλπιζαν πραγματικά μέχρι την τελευταία στιγμή ότι θα μας πίεζαν να υπογράψουμε μια συμφωνία όπου θα δεχόμασταν την ουδετερότητα. Αυτό ήταν το σοβαρότερο πράγμα για αυτούς. Ήταν έτοιμοι να σταματήσουν τον πόλεμο αν δεχόμασταν… Όλα τα άλλα ήταν σάλτσες για αποναζιστικοποίηση, το ρωσόφωνο πληθυσμό και μπλα, μπλα…».
• Δεύτερον, «όταν επιστρέψαμε από την Κωνσταντινούπολη ο Μπόρις Τζόνσον ήρθε στο Κίεβο και είπε να μην υπογράψουμε τίποτα με τους Ρώσους και να συνεχίσουμε να πολεμάμε». O ίδιος έλεγε αργότερα ότι είπε στον Ζελένσκι πως κάθε συμφωνία «θα ήταν νίκη για τον Πούτιν».

Και μόνον όσα λέει ο Αρακχάμια και ο Τζόνσον διαψεύδουν το δυτικό αφήγημα για τις αιτίες του πολέμου στην Ουκρανία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο μεγαλορώσικος εθνικισμός δεν είναι στοιχείο της κυρίαρχης ιδεολογίας στη Ρωσία του Πούτιν. Αλλά δεν είναι περισσότερο από όσο ο πολωνικός στην Πολωνία, ο γερμανικός στη Γερμανία, ο αμερικανικός στις ΗΠΑ και περισσότερο απ’ όλους ο εβραϊκός εθνικισμός στο Ισραήλ που όποιος τον θίξει είναι αντισημίτης.

Μόνον μετά τη σκόπιμη καταστροφή οποιουδήποτε συμβιβασμού από τη Δύση, το Κρεμλίνο επέλεξε την αντεπίθεση με τα δημοψηφίσματα και την προσάρτηση των τεσσάρων περιφερειών, επιλογή που βέβαια κόβει πίσω του γέφυρες και περιορίζει τις επιλογές επιστροφής στη δυνατότητα συνεννόησης με το Κίεβο. Η Ευρώπη αποφάσισε πλέον να αυτοκτονήσει, αφού για την παρέμβαση Τζόνσον για την Κωνσταντινούπολη δεν είπε λέξη. Μπορούσε διπλωματικά να διαχωρίσει τη θέση της, να προειδοποιήσει το Κίεβο να μην ακολουθήσει ένα δρόμο που θα πληρώσει πολύ ακριβά για να παίξει το παιχνίδι του Μπάιντεν. Δεν το έκανε.

Μια άλλη προσέγγιση…

Η μόνη προσέγγιση που μπορούσε να δώσει θετική στρατηγική στην Ευρώπη για το Ουκρανικό είναι ουτοπική όχι γιατί δεν είναι ρεαλιστική, αλλά γιατί αποκλείεται να την υιοθετήσουν οι σημερινές ηγεσίες. Μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν να αναγνωρίσει τα εύλογα συμφέροντα ασφαλείας της Ρωσίας έναντι της επέκτασης του ΝΑΤΟ που ήταν και η αιτία του πολέμου. Το έχει κάνει ήδη ο Τραμπ. Επίσης, να υιοθετήσει ως βάση διαπραγμάτευσης όσα το Κίεβο είχε ήδη συμφωνήσει με τη Ρωσία στην Κωνσταντινούπολη το 2022. Το έχει θίξει ήδη ο Γουίτκοφ.

Τέλος, να ξεχωρίσει τέσσερα ξεχωριστά εδαφικά ζητήματα προς διαπραγμάτευση (Κριμαία, Ντονμπάς που κάλυπταν οι συμφωνίες του Μινσκ, όσα μέχρι σήμερα έχει καταλάβει η Ρωσία, και όσα επιπλέον έχει προσαρτήσει. Πρόκειται για διαφορετικές περιπτώσεις ουσιαστικά, νομικά και ιστορικά, που το τσουβάλιασμα πρακτικά ευνοεί τη Ρωσία που δεν έχει σε όλα άδικο, ούτε σε όλα δίκιο.

Οι ευρωπαϊκές ηγεσίες αποκλείεται να υιοθετήσουν μια τέτοια προσέγγιση:

• Πρώτον, δεν τις πολυενδιαφέρει το εδαφικό της Ουκρανίας ούτε και οι Ουκρανοί παρά μόνο η δυτική Ουκρανία ως προπύργιό τους και για τη δική τους παρουσία στην ανατολική Ευρώπη.
• Δεύτερον, οποιαδήποτε εκλογίκευση αφαιρεί το πολιτικό έδαφος πάνω στο οποίο διαγκωνίζονται οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις για το ποιος είναι περισσότερο αντιρώσος και πόσο μεγάλη είναι η ρωσική απειλή, υπηρετώντας ανομολόγητες ανάγκες οικονομίας και επιρροής. Πρόκειται για στρατηγική συγκάλυψη (Strategic cover-ups).
• Τρίτον, διευκολύνουν έτσι στις ΗΠΑ να απεμπλακούν από το Ουκρανικό, να αποσύρουν την ομπρέλα ασφάλειας στην Ευρώπη και να τα βρουν με τη Ρωσία σε βάρος της Ευρώπης.
• Τέταρτον, αν το έκαναν, όμως, θα ήταν ομολογία εξαπάτησης και αποτυχίας σχεδόν όλων των πολιτικών ηγεσιών. Δεν πληρώνουμε δηλαδή μόνο αστοχίες του παρελθόντος, αλλά και την επιδίωξη διάσωσης του πολιτικού προσωπικού που βαρύνεται με τις αστοχίες.