Ουκρανικό: Η σχοινοβασία Ερντογάν ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία

“Τα ρέστα του” παίζει ο Ερντογάν με σκοπό να εξευμενίσει τις ΗΠΑ. Προβάλλει τη στρατηγική σημασία της χώρας του για τη Δύση, με σκοπό, όμως, να διατηρήσει τα “περιθώρια απόκλισης” από τη συμμαχική ορθοδοξία. Για να το πετύχει αυτό, δεν διστάζει να κινηθεί πλέον μετωπικά εναντίον των συμφερόντων εθνικής ασφαλείας της Ρωσίας, ενώ εμπλέκει την Τουρκία με το ουκρανικό, με σκοπό να υπενθυμίσει στο ΝΑΤΟ τον παραδοσιακό τουρκικό ρόλο ως πρώτη ζώνη άμυνας απέναντι στη Μόσχα.

Όπως έχει γίνει γνωστό, ο Ερντογάν συζητά με την Ουκρανία τρόπους για την ενσωμάτωσή της στους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου είχε συζήτηση για το θέμα με τον Ουκρανό ομόλογό του Ντμίτρο Κουλέμπα. Η εξέλιξη αυτή δεν διέφυγε βέβαια της ρωσικής προσοχής. Το Κρεμλίνο κρατά ψύχραιμη στάση, αλλά η πρόθεση των υπουργείων Εξωτερικών και Άμυνας να θέσουν στους Τούρκους το θέμα της συμπεριφοράς τους και των πρωτοβουλιών τους απέναντι στην Ουκρανία, προδίδει τον εκνευρισμό της Μόσχας.

Παράλληλα, η συμπεριφορά του καθεστώτος Ερντογάν έρχεται να εκθέσει τα ούτως ή άλλως ευδιάκριτα στους έμπειρους παρατηρητές όρια της αποκαλούμενης “στρατηγικής σχέσης” Ρωσίας-Τουρκίας. Επί της ουσίας, οι δυο υπουργοί συζήτησαν τη συνεργασία των ναυτικών δυνάμεων των Τουρκίας και Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα και την υποβοήθηση του Κιέβου να πετύχει ΝΑΤΟϊκές προδιαγραφές για το Ναυτικό της, ώστε να είναι “διαλειτουργικό” με τις ναυτικές δυνάμεις της Ατλαντικής Συμμαχίας.

Ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών μίλησε συγκεκριμένα για τα οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροχήματα τύπου Bayraktar TB2 τα οποία προμηθεύεται η χώρα του από την Τουρκία, ενώ βρίσκονται στο τραπέζι και άλλα εξοπλιστικά προγράμματα στον αεροναυτικό και χερσαίο τομέα. Στο πολιτικό επίπεδο, επισημαίνεται η ταυτότητα θέσεων των δυο όσον αφορά στο ζήτημα της Κριμαίας. Η Τουρκία ταυτίζεται με την Ουκρανία θεωρώντας την προσάρτησή της από τη Ρωσία παράνομη. Παράλληλα, να μην παραγνωρίζεται και το γεγονός ότι οι δυο χώρες υποστηρίζουν τους εκεί Τατάρους…

Στρατιωτικές ισορροπίες

Οι στρατιωτικές σχέσεις που αναπτύσσονται, ίσως οδηγήσουν κάποιους στην εκτίμηση ότι δημιουργούν ένα πρόπλασμα επιτυχούς επανάληψης της επιχείρησης “απελευθέρωσης του Άρτσαχ” (θύλακας του Ναγκόρνο Καραμπάχ), υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα υποστηριχθεί από το ΝΑΤΟ. Αυτό, ωστόσο, είναι μάλλον απίθανο, δεδομένου ότι απέναντι βρίσκεται η στρατιωτική υπερδύναμη Ρωσία κι όχι η μικρή κι αποδιοργανωμένη Αρμενία. Είναι άλλο να ενοχλείς τη Μόσχα στο διπλωματικό επίπεδο κι άλλο να αναλάβεις στρατιωτική δράση.

Το ίδιο παιχνίδι θα μπορούσε ενδεχομένως να προωθηθεί εκτός από την Κριμαία και σε περιοχές όπως η Αμπχαζία και η Νότια Οσετία. Μιας ακόμη χώρας με βλέψεις ενσωμάτωσης στους δυτικούς θεσμούς συνεργασίας και ασφάλειας, όπως η Γεωργία. Η ιστορία, όμως, δίδαξε με επώδυνο τρόπο τη Γεωργία, όταν είχε επιχειρήσει επί προεδρίας Σακασβίλι να δημιουργήσει τετελεσμένο.

Πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι ενδεχόμενη εμπλοκή της Ατλαντικής Συμμαχίας σε τέτοιες συρράξεις μπορεί να φέρει την ανθρωπότητα ολόκληρη στο χείλος της καταστροφής. Αυτό το γνωρίζει και η Τουρκία. Όμως, η καλλιέργεια της εντύπωσης ότι προωθεί με προπαρασκευαστικές ενέργειες έναν τέτοιο στόχο μόνο οφέλη μπορεί να της προσπορίσει.

Το παίγνιο με την Ουκρανία

Η τουρκική πρόθεση ενίσχυσης της ουκρανικής υποψηφιότητας για το ΝΑΤΟ που έλαβε σάρκα και οστά στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες (14 Ιουνίου) αντιμετωπίστηκε στις διμερείς συζητήσεις με “ευγνωμοσύνη” από την πλευρά των Ουκρανών, σημαίνοντας παράλληλα συναγερμό στην πλευρά των Ρώσων. Η Τουρκία εμφανίζεται να υπερθεματίζει, με αποτέλεσμα να εγείρονται υποψίες για σχεδιασμό μερικής ή ολικής επαναφοράς της Άγκυρας στο δυτικό “στρατόπεδο” και μάλιστα με προνομιακούς, ή απλά αποδεκτούς από την Άγκυρα όρους.

Η Ουκρανία στη στρατηγική των Τούρκων, πέραν της προστιθέμενης αξίας που έχει η συνεργασία στο επίπεδο της αμυντικής βιομηχανίας, είναι ένα άλλο Αφγανιστάν. Της δίνει την ευκαιρία προσφοράς υπηρεσιών προς τη Δύση, με στόχο την αποτροπή υλοποίησης των χειρότερων σεναρίων για την Άγκυρα και τη συνέχιση του γεωστρατηγικού παιγνίου της με όλους.

Ενός παιγνίου που προϋποθέτει τη διατήρηση της δυνατότητας πραγματοποίησης κινήσεων στην “γκρίζα ζώνη”, χωρίς να ταυτίζεται συνολικά με οποιονδήποτε. Στο πλαίσιο αυτό, δύναται κανείς να υποπτευθεί ότι η Τουρκία αναζητά μια ελεγχόμενη κρίση στις σχέσεις της με τη Ρωσία, με σκοπό να τη χρησιμοποιήσει ως πρόσχημα απαλλαγής από το αντιαεροπορικό σύστημα S-400 Triumf.

Ο διμέτωπος του Ερντογάν

Είναι πλέον αυταπόδεικτο ότι το ζήτημα των S-400 έχει αναδειχθεί ως κορυφαίο σφάλμα της τουρκικής πολιτικής, η “σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι” στις σχέσεις με τη Δύση. Διέβη τον Ρουβίκωνα, παραβιάζοντας μια “κόκκινη γραμμή” των ΗΠΑ, στο πλαίσιο της πολιτικής του Ερντογάν να διευρύνει συνεχώς τα όρια. Εάν τελικά η Τουρκία ξεφορτωθεί το πρόβλημα S-400, ίσως ο “πατέρας” να σφάξει “τον μόσχο τον σιτευτό” για να εορταστεί το γεγονός. Πρακτικά, αυτό θα σήμαινε ακόμα και την –έστω μετά από μια “περίοδο επιτήρησης”– σταδιακή επαναφορά της Τουρκίας στο πρόγραμμα των μαχητικών πέμπτης γενιάς F-35 LightningII.

Αυτό, βέβαια, επ’ ουδενί δεν θα σήμαινε τη δραματική στροφή της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής και την αποκήρυξη της “ανεξαρτησίας” που επιδιώκει. Ο Ερντογάν δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τον στόχο του να διαπραγματεύεται ως ίσος προς ίσον με τις μεγάλες δυνάμεις, επιδιώκοντας να αποσπά κάθε φορά το μέγιστο των ανταλλαγμάτων από κάθε πλευρά.

Η Άγκυρα γνωρίζει ότι εάν αφήσει να διαφανεί έστω και κατ’ ελάχιστον αδυναμία ή δεν κατορθώσει να ελέγξει τη διαδικασία επαναφοράς της Τουρκίας στο “δυτικό μαντρί”, τότε το μέλλον του καθεστώτος θα είναι από αβέβαιο έως προδιαγεγραμμένο. Κατά συνέπεια, θα εξακολουθεί να κινείται “πλαγιολισθαίνοντας” προς τη Δύση, επιχειρώντας όμως παράλληλα να κατευνάσει τους φόβους της Μόσχας.

Γεωστρατηγικές αναδιατάξεις

Η Ρωσία έχει κίνητρο να επεκτείνει όσο το δυνατόν περισσότερο την παρουσία των S-400 στο τουρκικό έδαφος, καθώς διά του συστήματος αυτού έχει κατορθώσει να αποσταθεροποιήσει μια από τις πιο βασικές πτέρυγες του αναγνωριζόμενου από τη ρωσική άμυνα ως απειλή νούμερο ένα για τη ρωσική ασφάλεια, δηλαδή του ΝΑΤΟ. Πρέπει να επισημανθεί ότι οι κινήσεις του Ερντογάν έχουν στόχο και να τορπιλίσουν κάθε προοπτική προσέγγισης ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Ρωσία, καθώς έχει συναίσθηση ότι πρόκειται για εξέλιξη που υπονομεύει την τουρκική γεωστρατηγική αξία στον δυτικό σχεδιασμό.

Σε κάθε περίπτωση, το ασφαλές συμπέρασμα είναι ότι το τουρκικό καθεστώς παραμένει ένας γεωστρατηγικός δρων μεγάλης σημασίας, ιδίως λόγω των ρίσκων που καθημερινά αποδεικνύει ότι είναι διατεθειμένο να αναλάβει, πάντα στο πλαίσιο της προσπάθειας να “παίζει” τα ρωσικά συμφέροντα ασφαλείας απέναντι στα αμερικανικά και τούμπαλιν. Πρόκειται για μια στρατηγική υψηλού ρίσκου, αλλά και ιδιαίτερα θεαματικής δυνητικά απόδοσης.

Όσο το τουρκικό καθεστώς θεωρεί –όχι αδικαιολόγητα– ότι ο πλανήτης και ιδιαίτερα οι περιφέρειες άμεσου τουρκικού ενδιαφέροντος βρίσκονται σε φάση στρατηγικής αναδιάταξης, τόσο δεν θα διστάζει να ανακατεύει την τράπουλα ακόμα και με βίαιο τρόπο. Επιδίωξη είναι ο εκ νέου καθορισμός των ισορροπιών να το βρει στην πλευρά των κερδισμένων, ώστε να υλοποιηθεί το όραμα της –με σύγχρονους όρους– ανασύστασης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας…