Διέβη τον Ρουβίκωνα ο Ερντογάν – Θα χάσει την Ευρώπη;

Στα παλιά του τα παπούτσια έγραψε τις διεθνείς αντιδράσεις και υποχρεώσεις της Τουρκίας ο Ερντογάν, ο οποίος προχώρησε κανονικότατα το σχέδιό του για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Ένα σχέδιο, το οποίο, όπως αποδεικνύεται, ήταν μελετημένο και στην τελευταία λεπτομέρειά του, σε πείσμα όσων μέχρι σήμερα θεωρούσαν ότι απλώς μπλοφάρει.

Αφού υπέγραψε, λίγα λεπτά μετά την ανακοίνωση της απόφασης του τουρκικού Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου, το διάταγμα για την μετατροπή του καθεστώτος της Αγίας Σοφίας σε τζαμί, ο Τούρκος πρόεδρος, περιχαρής, απηύθυνε διάγγελμα προς τον τουρκικό λαό. Ένα διάγγελμα, για το οποίο είχε φροντίσει να σηματοδοτεί μηνύματα ακόμη και με την ώρα που είχε επιλέξει να το εκφωνήσει.

Ο “δαιμόνιος” Ερντογάν επέλεξε να απευθυνθεί στον τουρκικό λαό στις 20:53 ακριβώς. Μιά ώρα που σημειολογικά δεν είναι καθόλου αδιάφορη. Ο αριθμός “53” των λεπτών παραπέμπει ευθέως στο 1453, την χρονιά άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Παραλλήλως, το πρώτο συνθετικό, το “20” των ωρών, είναι μια ευθεία αναφορά στην σημερινή χρονολογία.

Παίζει μπάλα μόνος του

Και αφού η απόφαση του δικαστηρίου ήταν ταμάμ (=στα μέτρα του) για τον Ερντογάν και ο Τούρκος πρόεδρος χρονικά ταμάμ(=στην ώρα του) δεν έμενε τίποτε άλλο παρά να θριαμβολογήσει. «Θα ανοίξουμε την Αγιά Σοφιά για προσευχή στις 24 Ιουλίου» είπε με το ξεκίνημα ο σουλτάνος, στέλνοντας το δεύτερο μήνυμα, ότι δηλαδή η υπόθεση δεν είναι απλώς τελειωμένη, αλλά τρέχει και γρήγορα.

Δείχνοντας ότι δεν καταλαβαίνει τίποτε από διεθνείς πιέσεις, ο Ερντογάν, αφού αποκάλεσε την Αγιά Σοφιά «μαργαριτάρι της Κωνσταντινούπολης», τόνισε ότι αυτή «η κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας θα συνεχίσει να τους αγκαλιάζει όλους». Θα το κάνει όμως με το νέο καθεστώς της, το οποίο, όπως σημείωσε ο Τούρκος πρόεδρος, «είναι πολύ πιο ειλικρινές και πολύ πιο πρωτότυπο».

Οι φήμες ότι δεν φροντίζουμε το μνημείο θα διαψευστούν, όταν έρθουν οι επισκέπτες επισήμανε και, για να υποστηρίξει το προφίλ του λαϊκού ηγέτη, το οποίο συντηρεί, αλλά και για να σηματοδοτήσει την αλλαγή, προανήγγειλε ότι θα καταργηθεί η πληρωμή εισόδου στο “τζαμί της Αγίας Σοφίας”. «Όπως όλα τα τζαμιά μας, έτσι και οι πόρτες της Αγίας Σοφίας θα είναι ανοιχτές σε όλους, ντόπιους και ξένους, μουσουλμάνους και μη μουσουλμάνους» είπε ο Ερντογάν. Συνέστησε πάντως στους Τούρκους πολίτες να περιμένουν να ανοίξει τις πόρτες της, πριν την επισκεφτούν, και κάλεσε όλον τον κόσμο να σεβαστεί την τουρκική απόφαση.

Οι σημερινές εξελίξεις δεν είναι παρά ένα μέρος του σχεδίου του Ερντογάν για την προβολή και την εδραίωση στην τουρκική κοινωνία, και όχι μόνο, των νέο-οθωμανικών επιδιώξεών του. Ένα σχέδιο που, σε ό,τι αφορά την Αγιά Σοφιά, άρχισε να ξεδιπλώνεται με τις τουρκομπαρόκ εκδηλώσεις, οι οποίες προηγήθηκαν μπροστά από το Μνημείο, ανήμερα της Άλωσης, την 29^η Μαΐου.

Με λογική κτηματομεσίτη 

Εξάλλου, η ίδια η απόφαση του Δικαστηρίου, στο σκεπτικό της, συνδέει άμεσα τις σημερινές εξελίξεις με την Άλωση, το νόημα της οποίας ο Ερντογάν υποστήριξε τότε, ότι δεν έχει γίνει κατανοητό. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Τουρκίας ακύρωσε σήμερα την απόφαση του 1934, δηλαδή το προεδρικό διάταγμα του Κεμάλ Ατατούρκ, με βάση το οποίο η τότε τουρκική κυβέρνηση αποχαρακτήρισε την Αγία Σοφία από τζαμί και την μετέτρεψε σε Μουσείο.

Εναντίον αυτής της απόφασης καταφέρθηκαν αρκετές φορές ακροδεξιές οργανώσεις και φανατικοί μουσουλμάνοι, τις απόψεις των οποίων υιοθέτησε, μετά την ήττα του στις περιφερειακές εκλογές και ο Ερντογάν. Ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος ζήτησε, άλλωστε, αυτήν την μετατροπή.

Στο σκεπτικό της απόφασής του, το Ανώτατο Δικαστήριο αντιμετώπισε την Αγιά Σοφιά, όχι ως Μνημείο της Παγκοσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αλλά ως ακίνητη περιουσία, ιδιοκτησία του Ιδρύματος Μωάμεθ Πορθητή που είχε παραχωρηθεί στο κοινό για να χρησιμοποιηθεί, κατ’ απαίτηση του Ιδρύματος, ως τζαμί. Και εφόσον, όπως αναφέρεται στο σκεπτικό, πρόκειται για “ακίνητη περιουσία”, σύμφωνα με τον νόμο, «η φύση και ο σκοπός της στην ιδρυτική πράξη δεν μπορεί να αλλάξει». 

Η απόφαση εμφανίζει μάλιστα τον Ερντογάν ως νομικά υποχρεωμένο να προχωρήσει στη μετατροπή, καθώς αναφέρει ότι το κράτος είναι δεσμευμένο να διασφαλίσει ότι τα περιουσιακά στοιχεία του ιδρύματος χρησιμοποιούνται σύμφωνα με τη βούληση του ιδρύματος. Συμπεραίνει λοιπόν ότι «η ιδρυτική πράξη το διέθετε (“το ακίνητο”) ως τζαμί και η χρήση του εκτός αυτού του χαρακτήρα δεν είναι δυνατή νομικώς», άρα «η απόφαση του 1934 δεν είναι σύννομη». 

Ιδιαίτερη σπουδή 

Ο Ερντογάν δεν καθυστέρησε στιγμή και λίγα λεπτά, αφότου έγινε γνωστή η απόφαση, υπέγραψε το διάταγμα με το οποίο η Αγία Σοφία θα ανοίξει ως τζαμί για τη μουσουλμανική λατρεία. Παρακάμπτοντας διεθνείς Οργανισμούς, συμβάσεις και υποχρεώσεις της Άγκυρας, ο “σουλτάνος” επιβεβαίωσε ότι τίποτα δεν αναγνωρίζει ως εμπόδιο μπροστά στα σχέδιά του.

Αδιαφορώντας για το ότι η Αγιά Σοφιά τελεί υπό το καθεστώς μουσείου και περιλαμβάνεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, ο Τούρκος πρόεδρος προανήγγειλε το διάγγελμά του και έγραψε σε ανάρτησή του στο Twitter: “Αποφασίστηκε ότι η Αγία Σοφία θα τεθεί υπό την εποπτεία της Ντιγιανέτ (Αρχή Θρησκευτικών Υποθέσεων) και θα ξανανοίξει για προσευχή”.

Η είδηση έκανε βέβαια τον γύρο του κόσμου, καθώς διεθνείς οργανισμοί και κυβερνήσεις είχαν ταχθεί ενάντια σε μια τέτοια προκλητική απόφαση. Λίγες ώρες νωρίτερα, άλλωστε, η ίδια η UNESCO τόνιζε ότι θα πρέπει να ειδοποιηθεί για οποιαδήποτε μετατροπή στο μουσείο της Αγίας Σοφίας και υπενθύμιζε τις δεσμεύσεις και τις νομικές υποχρεώσεις της Άγκυρας έναντι του μνημείου. Σημείωνε μάλιστα, ότι η Τουρκία οφείλει να διασφαλίσει ότι οποιαδήποτε μετατροπή «δεν θα υπονομεύσει την εξέχουσα οικουμενική αξία κάθε μνημείου που έχει περιληφθεί στον κατάλογο στην επικράτειά της», όπως ισχύει για τα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Υπογράμμιζε επίσης ότι «για οποιαδήποτε μετατροπή θα πρέπει να υπάρξει (νέα) διαδικασία αξιολόγησης, εάν χρειάζεται, από την Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς» και προέτρεπε τις τουρκικές αρχές να αρχίσουν διάλογο πριν λάβουν οποιαδήποτε απόφαση. Ο Ερντογάν, ωστόσο, για άλλη μία φορά προσπέρασε διεθνείς Οργανισμούς και Δίκαια, επιβάλλοντας τις νέο-οθωμανικές επιλογές του.

Οι αντιδράσεις  

Η πρώτη αντίδραση ήρθε από την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία εξέφρασε τη λύπη της για το γεγονός ότι δεν εισακούστηκαν από τις τουρκικές αρχές οι ανησυχίες της, όπως και οι αντίστοιχες άλλων ορθόδοξων εκκλησιών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πριν μερικές ημέρες ο Πατριάρχης Κύριλλος είχε εκδώσει μια σκληρή ανακοίνωση, διαφοροποιούμενος ως προς το ύφος και τις θέσεις από την άποψη της ρωσικής κυβέρνησης.

Ο προκαθήμενος της Ρωσικής Εκκλησίας τόνιζε ότι «μια απειλή εναντίον της Αγίας Σοφίας είναι μια απειλή για το σύνολο του χριστιανικού πολιτισμού και συνεπώς για την πνευματικότητά μας και την ιστορίας μας», ενώ ο εκπρόσωπος του Πούτιν ανέφερε ότι το Κρεμλίνο δεν μπορεί να σχολιάσει την ίδια την απόφαση της Τουρκίας, για την οποία είπε ότι είναι «εσωτερική υπόθεση της Τουρκικής Δημοκρατίας».

Στην Αθήνα, η υπουργός Πολιτισμού έκανε λόγο για «ανοικτή πρόκληση προς όλο τον πολιτισμένο κόσμο» και χαρακτήρισε την απόφαση «αποτέλεσμα της πολιτικής βούλησης του Ερντογάν», υπογραμμίζοντας ότι ο εθνικισμός στον οποίο επιδίδεται ο Τούρκος πρόεδρος «δεν συνιστά σωστό σύμβουλο» και οδηγεί «τη χώρα του έξι αιώνες πίσω». Σημείωνε επίσης ότι με την απόφαση αυτή ο Ερντογάν «αποφάσισε για την Τουρκία την πολιτιστική απομόνωση της».  

Οι εξελίξεις βρήκαν τον υπουργό Εξωτερικών σε τηλεδιάσκεψη με τους ομολόγους του που  προέρχονται από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και εκεί, ο Νίκος Δένδιας, σύμφωνα με ανάρτησή του, ενημέρωσε τους συναδέλφους του γιατί η τουρκική απόφαση συνιστά  «πρόκληση για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά και για την UNESCO». 

Την τουρκική απόφαση καταδίκασαν εκπρόσωποι όλων των κομμάτων στην Ελλάδα και την Κύπρο, ενώ μετά το διάγγελμα του Ερντογάν το ίδιο έκανε και ο πρωθυπουργός. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης επισήμανε πως «είναι θλιβερό ότι η τουρκική ηγεσία, η οποία εργάστηκε το 2005 για τη Συμμαχία των Πολιτισμών, επιλέγει σήμερα να κινηθεί στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση».

Την ίδια επισήμανση έκανε και ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, υπογραμμίζοντας μάλιστα ότι η Τουρκία «ως ιδρυτικό μέλος της Συμμαχίας των Πολιτισμών, έχει δεσμευτεί να προωθήσει τον διαθρησκειακό και διαπολιτισμικό διάλογο και να προωθήσει την ανεκτικότητα και τη συνύπαρξη». Σε επίπεδο ευρωπαϊκών κρατών, η πρώτη αντίδραση ήρθε από την Αυστρία, με τον υπουργό Εξωτερικών Αλεξάντερ Σάλενμπεργκ να τονίζει ότι η Τουρκία έκανε «άλλο ένα βήμα μακριά από την Ευρώπη».