Ποιο θα είναι το μέλλον της οργάνωσης του Γκιουλέν

O θάνατος του Γκιουλέν σηματοδοτεί μια καμπή στην τουρκική πολιτική ιστορία, καθώς ο ηγέτης της FETÖ εκμεταλλεύτηκε αδυναμίες του τουρκικού εκπαιδευτικού συστήματος για να χτίσει μια ισχυρή οργάνωση με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Με τον έλεγχό του σε κρατικούς θεσμούς, οδήγησε την Τουρκία σε έναν εσωτερικό πόλεμο, που κορυφώθηκε με την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016, με σκοπό την ανατροπή της κυβέρνησης.

Η οργάνωση άσκησε πολιτική επιρροή στις ΗΠΑ μέσω των συμβατικών σχολείων (charter schools) και των πολιτικών καμπανιών, αποκτώντας επαφές στο Κογκρέσο και εμφανιζόμενη ως εκπρόσωπος της Τουρκίας. Ωστόσο, με τα χρόνια, το δίκτυο Γκιουλέν εξελίχθηκε σε έναν οργανισμό με διεθνή συμφέροντα, συχνά αντίθετα με εκείνα της Άγκυρας. Σταδιακά, απομακρύνθηκε από τα συμφέροντα της Τουρκίας και, σε περιπτώσεις όπως η κρίση του Μαβί Μαρμαρά, ήρθε σε αντιπαράθεση με την τουρκική κυβέρνηση, στηρίζοντας το Ισραήλ.

Η αντιπαράθεση κορυφώθηκε με την Αραβική Άνοιξη, καθώς οι Γκιουλενιστές κατηγόρησαν τον Ερντογάν για αυταρχισμό, προκαλώντας κρίση εθνικής ασφάλειας στην Τουρκία. Οι εντάσεις έφτασαν στο αποκορύφωμα το 2016, όταν οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να εκδώσουν τον Γκιουλέν, προκαλώντας ρήγμα στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας.

Χαρισματική αίρεση

Τα γεγονότα γύρω από την οργάνωση είναι ευρέως γνωστά. Εκείνο που παραμένει, ωστόσο, λιγότερο γνωστό είναι η ρητορική που ακολούθησε και οι στρατηγικές που εφάρμοσε για να εδραιώσει την επιρροή της. Ο Φετουλάχ Γκιουλέν, θεωρούσε εαυτό του εκλεκτό από τον Θεό, σύμφωνα με τον καθηγητή Ιστορίας του Πανεπιστημίου TOBB ETU, Χιλμί Ντεμίρ. Στα βιβλία του υπάρχουν αναφορές που παραπέμπουν σε αυτό.

Μια αίρεση συχνά περιγράφεται ως μια ιδεολογική οργάνωση που διευθύνεται από έναν χαρισματικό ηγέτη, ο οποίος απαιτεί υψηλό επίπεδο αφοσίωσης από τους οπαδούς του. Γι’ αυτό και οι αιρέσεις θεωρούνται μέρη όπου ο κίνδυνος χειραγώγησης και κακοποίησης είναι υψηλός. Η κοινότητα του Γκιουλέν δεν είναι ούτε αίρεση, ούτε ομάδα σούφι, ούτε παραδοσιακή κοινότητα, υποστηρίζει ο Ντεμίρ, προσθέτοντας ότι, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως χαρισματική αίρεση. Μια χαρισματική αίρεση είναι μια δομή που σχηματίζεται από μια κοινότητα που πιστεύει στην εκλογή της, με υψηλό επίπεδο αφοσίωσης σε έναν χαρισματικό ηγέτη.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της αίρεσης περιλαμβάνουν αυταρχική και χαρισματική ηγεσία, μια ολοκληρωτική ιδεολογία εντός της ομάδας, αυστηρά και σαφή όρια μεταξύ της ομάδας και των ξένων, το αίσθημα της εκλογής, δαιμονοποίηση του εξωτερικού κόσμου, εξύμνηση της βίας και κακοποίηση ατόμων. Ο Γκιουλέν προχωρά σε ισχυρισμούς ότι επικοινωνεί με τον Αλλάχ και τον Προφήτη Μωάμεθ, ακόμη κι ότι λαμβάνει συγχαρητήρια από τον Προφήτη.

Ο Ντεμίρ επισημαίνει ότι ο Γκιουλέν εφαρμόζει “μυστικιστική χειραγώγηση”, με σκοπό να επηρεάσει το μυαλό των ανθρώπων από μικρή ηλικία και να τους ελέγξει ως ένας ολοκληρωτικός ηγέτης, μεταβάλλοντας την ταυτότητά τους. Στην τεχνική αυτή, ο φόβος απέναντι στους ξένους διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. Τα μέλη της αίρεσης περιφρονούν τους ξένους, θεωρώντας τους “εγκεφαλικά χειραγωγημένους”, αντί να προσπαθούν να κατανοήσουν την πραγματική τους κατάσταση. Ο Γκιουλέν εκμεταλλεύεται αυτόν τον φόβο και το μίσος, προκειμένου να διατηρήσει τους οπαδούς του υπό έλεγχο.

Ο μισογυνισμός του Γκιουλέν

Σε ένα από τα έργα του, ο Γκιουλέν, αναφέρει ότι είδε ένα όνειρο στο οποίο αυτός και οι οπαδοί του συμμετείχαν στη Μάχη του Μπαντρ, μια καθοριστική σύγκρουση στην ιστορία του Ισλάμ εναντίον των πολυθεϊστών, που ήταν οι κύριοι αντίπαλοι της θρησκείας. Με αυτόν τον τρόπο, εξισώνει την αίρεσή του με τον σκοπό του Προφήτη, υποδηλώνοντας ότι όσοι βρίσκονται εκτός αυτής είναι εχθροί της θρησκείας. Τα μέλη της αίρεσης, εκτός από την αίσθηση της θεϊκής εκλογής που τους διακρίνει, δρουν με τη βεβαιότητα ότι έχουν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν στην ιστορία. Πιστεύουν ότι κάποια στιγμή θα αναγνωριστούν από την παγκόσμια κοινότητα και όλοι θα γίνουν μάρτυρες του μεγαλείου τους, όπως επισημαίνει ο Ντεμίρ.

Εκτός από τον φόβο των ξένων, ο Γκιουλέν χρησιμοποιεί ρητορική κατά των γυναικών, τις οποίες βλέπει ως αιτία της πτώσης των πολιτισμών, για να κρατήσει τους οπαδούς του υπό έλεγχο. «Η αποπλάνηση από γυναίκες οδήγησε πολλούς αρχαίους λαούς στην καταστροφή. Ναι, πολλές αρχαίες κοινότητες και έθνη καταστράφηκαν από γυναίκες. Οι Ρωμαϊκές και Βυζαντινές αυτοκρατορίες καταστράφηκαν από την επιθυμία και τα αισθησιακά συναισθήματα. Το ίδιο συνέβη και στην αγαπημένη μου Ανδαλουσία», γράφει ο Γκιουλέν στο βιβλίο του “Οι αμφιβολίες του αιώνα”, αποκαλύπτοντας την αντίληψή του για τις γυναίκες.

Επιπλέον, στο βιβλίο του “Μέτρο ή Φώτα στον Δρόμο”, χωρίζει τις γυναίκες σε τρεις κατηγορίες: τη γυναίκα του δρόμου, τη γυναίκα της απόλαυσης και τη γυναίκα του οίκου. Οι γυναίκες του δρόμου, κατά τον Γκιουλέν, είναι αυτές που επιδιώκουν τη δημόσια ζωή, ενώ οι γυναίκες της απόλαυσης είναι εκείνες που επιζητούν τη σεξουαλική ικανοποίηση. Αντίθετα, οι γυναίκες του οίκου είναι εκείνες που διατηρούν τη «σωστή» ηθική και αξίες εντός της οικογένειας.

Αυτή η κατηγοριοποίηση των γυναικών ενισχύει την ιδέα ότι οι γυναίκες έχουν έναν συγκεκριμένο ρόλο να διαδραματίσουν. Για τον Γκιουλέν, οι γυναίκες δεν είναι τίποτα παραπάνω από πλάσματα που υπάρχουν για να υπηρετούν τους άνδρες, υπονοώντας ότι η αφοσίωση στην οικογένεια και οι παραδοσιακές αξίες είναι οι μόνες αποδεκτές επιλογές. Αυτή η ρητορική εντάσσεται σε έναν ευρύτερο πολιτιστικό λόγο που απορρίπτει την απελευθέρωση των γυναικών και προωθεί την πατριαρχία. Η στρατηγική του Γκιουλέν να διατηρεί τους οπαδούς του υπό έλεγχο, σε συνδυασμό με την προπαγάνδα περί εκλογής και επιλεκτικότητας, υπογραμμίζει την φύση της οργάνωσής του. Οι οπαδοί, χωρίς να το συνειδητοποιούν, εμπλέκονται σε μια ιδεολογική σύγκρουση που τους καθιστά ευάλωτους σε χειραγώγηση και κακοποίηση.

Οργάνωση στρατοκρατική

Στη δημιουργία της οργάνωσής του, ο Γκιουλέν χρησιμοποιεί και στρατιωτική ρητορική. Πολλοί από τους όρους που χρησιμοποιούνται στην FETÖ φέρουν στρατιωτικές συνδηλώσεις, όπως “στρατός του φωτός”, “ιππείς του φωτός” και “δεύτερη γενιά συντρόφων”. Σύμφωνα με τον Ντεμίρ, αυτή η ρητορική προέρχεται από τον θαυμασμό του Γκιουλέν για τον στρατό. Κατά τη γνώμη μου, επειδή ο Γκιουλέν είχε στενές σχέσεις με στρατιωτικά καθεστώτα, τα θαύμαζε πολύ. Τα βιβλία του περιέχουν στρατιωτικούς επαίνους κι αυτός ο θαυμασμός οδήγησε τον Γκιουλέν να δημιουργήσει μια παραστρατιωτική οργάνωση μέσα στο κίνημά του, που αποκαλύπτεται καθώς έρχονται στην επιφάνεια μυστικές πτυχές.

Ένα άλλο σημείο είναι ότι ο Γκιουλέν βλέπει τα πραξικοπήματα ως τον μοναδικό τρόπο ανατροπής της κυβέρνησης στην Τουρκία, αντί για τις εκλογές, παρουσιάζοντας έτσι τον εαυτό του όχι μόνο ως μεσσία, αλλά και ως στρατιωτικό διοικητή. Μεταξύ των ξένων που ο Γκιουλέν θεωρεί εχθρούς, υπάρχει ένας που επανέρχεται συνεχώς στα βιβλία του: η Δύση. Ο Γκιουλέν συχνά χρησιμοποιεί ρητορική ακροδεξιάς για να περιγράψει τη Δύση ως τον “διαβολικό εχθρό”.

Ωστόσο, η αντίληψή του αυτή άλλαξε μετά το 1999, όταν αυτοεξορίστηκε στις ΗΠΑ. Από εκείνο το σημείο και μετά, ο Γκιουλέν καλλιεργεί μια σύνθετη σχέση με τη Δύση, με έναν νέο στόχο: τη φιλία με τη Δύση. Έφτασε σε σημείο όπου η ένωση Δύσης και Ανατολής στην πίστη και η δημιουργία ενός παγκόσμιου κράτους, έγινε ο κύριος σκοπός της ζωής του, υποστηρίζει ο Ντεμίρ. Σε ένα από τα αποσπάσματά του, ο Γκιουλέν εξηγεί τις σκέψεις του: «Ήταν ένας από τους μεγαλύτερους στόχους και φιλοδοξίες της ζωής μου να ενωθούν η Ανατολή και η Δύση στην αληθινή πίστη και να φτάσουν σε μια ενότητα πεπρωμένου».

Ωστόσο, διαχωρίζει τους Εβραίους από τη Δύση και τους θεωρεί τη χειρότερη κατηγορία ξένων. Για τον Γκιουλέν, οι Εβραίοι είναι εκπρόσωποι ενός οντολογικού κακού, λέει ο Ντεμίρ, αναφερόμενος σε ένα από τα έργα του, όπου ο Γκιουλέν προβλέπει ότι οι Εβραίοι θα υποστούν τελικά παρόμοια μοίρα με αυτή των Ναζί. Ο Ντεμίρ περιγράφει τον Γκιουλέν ως ηγέτη που οραματιζόταν την ένωση του Ισλάμ, του Χριστιανισμού και του Ιουδαϊσμού κάτω από τη δική του πνευματική καθοδήγηση, προβάλλοντας τον εαυτό του ως μεσσία και το Ισλάμ ως προσωρινό εργαλείο για την επίτευξη μιας ενιαίας θρησκείας.

Είναι λάθος ότι το FETÖ θα λήξει με τον θάνατο του Γκιουλέν. Η στρατηγική του νέου ηγέτη και οι επιδιώξεις των μελών της οργάνωσης μπορεί να διατηρήσουν μια περιθωριακή, αλλά ενεργή παρουσία στην Αμερική. Αν και οι σχέσεις τους με την Τουρκία έχουν αποδυναμωθεί, εξακολουθούν να διαθέτουν ανθρώπινο δυναμικό ικανό να διαδώσει αρνητικές αντιλήψεις για την Τουρκία, υποστηρίζει ο Διευθυντής του SETA στην Ουάσιγκτον. Οι προκλήσεις που έχει προκαλέσει η οργάνωση, όπως η απώλεια ανθρωπίνων πόρων και οι εθνικές κρίσεις ασφαλείας, δεν μπορούν να παραβλεφθούν.