Ποιος είναι ο νέος πρόεδρος του Ιράν και τι να περιμένουμε

Ο Πεζεσκιάν ήταν ο μοναδικός προεδρικός υποψήφιος που δεσμεύτηκε δημοσίως να αναβιώσει τον διάλογο με τη Δύση και να χαλαρώσει τους αυστηρούς “ηθικούς” κώδικες της χώρας, που σημαίνουν καθεστώς Μεσαίωνα για τις Ιρανές. Το ότι επιτράπηκε στον Πεζεσκιάν να είναι υποψήφιος, είναι μία απόδειξη ότι το ιρανικό κατεστημένο τον θεωρεί αποδεκτή επιλογή. Από την άλλη, η νίκη του με το 53% των ψήφων –σε εκλογική αναμέτρηση με αυξημένη συμμετοχή– δείχνει την ευρύτερη ανησυχία των Ιρανών για τις σκληροπυρηνικές θέσεις του αντιπάλου του.

Οι χαμηλοί τόνοι του Πεζεσκιάν του επέτρεψαν να επιβιώσει στον ιρανικό πολιτικό στίβο, την στιγμή που άλλοι πιο προβεβλημένοι μετριοπαθείς πολιτικοί εξοβελίστηκαν από αυτόν. Ο Πεζεσκιάν νίκησε τον συντηρητικό υποψήφιο Σαΐντ Τζαλίλι στην αναμέτρηση για την εκλογή του διαδόχου του εκλιπόντος προέδρου Εμπραχίμ Ραΐσι, που σκοτώθηκε τον Μάιο σε συντριβή ελικοπτέρου. Ο Πεζεσκιάν δεν προκάλεσε το καθεστώς, μη δεσμευόμενος για την πολιτική που θα ακολουθήσει σε κρίσιμα ζητήματα. Παραδέχθηκε ουσιαστικά τα όρια στην άσκηση της εξουσίας του ως πρόεδρος. Πιθανώς οι ψηφοφόροι να τον επέλεξαν, όχι επειδή ελπίζουν σε κάτι καλύτερο, αλλά επειδή φοβούνταν το χειρότερο.

Ο πρόεδρος του Ιράν είναι δεύτερος τη τάξη μετά τον Ανώτατο Ηγέτη. Τα καθήκοντα του περιλαμβάνουν την οικονομική πολιτική και τον διορισμό υπουργών και άλλων υψηλόβαθμων αξιωματούχων. Ο Ανώτατος Ηγέτης μπορεί ανά πάσα στιγμή να ασκήσει εμπόδια στην πολιτική του, όπως και το Κοινοβούλιο. Επιπλέον, ο πρόεδρος δεν έχει ιδιαίτερη επιρροή σε θέματα ασφάλειας και άμυνας. Όμως, μπορεί να ασκεί την επιρροή του στα πολιτικά πράγματα, έχοντας μία βάση λαϊκής υποστήριξης και δεσμών με πολιτικά πρόσωπα και αξιωματούχους της χώρας.

Χείρα προς τους σκληροπυρηνικούς

Ο Πεζεσκιάν δήλωσε από την κρατική τηλεόραση μετά τη νίκη του ότι «θα απλώσουμε το χέρι της φιλίας σε όλους… Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τους πάντες για την πρόοδο της χώρας», δείχνοντας ότι θα συνεργαστεί με τους σκληροπυρηνικούς, κάτι απαραίτητο για να αποφύγει τη σύγκρουση με τον Ανώτατο Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ, που έχει πάντα τον τελευταίο λόγο. Αυτό το έχει κατανοήσει από την εποχή που ήταν αρχικά αναπληρωτής και κατόπιν υπουργός Υγείας στη κυβέρνηση του μεταρρυθμιστή προέδρου Μοχάμαντ Χαταμί, μεταρρυθμίσεις του οποίου μπλόκαραν συχνά οι σκληροπυρηνικοί.

Ο Χαταμί ήταν ο πρώτος μεταρρυθμιστής πρόεδρος του Ιράν. Υποστήριζε το κράτος δικαίου, την δημοκρατία και την συμπερίληψη όλων των Ιρανών στη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων. Ωστόσο, οι μεταρρυθμιστικές του πολιτικές τον οδήγησαν σε συνεχείς συγκρούσεις με τους σκληροπυρηνικούς ισλαμιστές. Αυτοί ελέγχουν ισχυρούς κυβερνητικούς οργανισμούς, όπως το Συμβούλιο των Φρουρών της Επανάστασης, τα μέλη του οποίου διορίζονται από τον Ανώτατο Ηγέτη. Ο Χαταμί βγήκε ηττημένος στις περισσότερες από αυτές τις συγκρούσεις, απογοητεύοντας στο τέλος πολλούς οπαδούς του.

Σεμνός και ανθρώπινος ο Πεζεσκιάν

Όμως, ποιος είναι ο Μασούντ Πεζεσκιάν, το θεωρούμενο outsider για την προεδρία; Γεννήθηκε στο δυτικό Ιράν, σε μια εθνοτικά μειονοτική οικογένεια. Η μητρική του γλώσσα είναι τα αζέρικα και έχει προωθήσει τη χρήση τους, κάτι που τον κατέστησε δημοφιλή μεταξύ των κοινοτήτων που απαιτούν περισσότερη αυτονομία, σε ένα κράτος που κυριαρχείται από τους Πέρσες. Ο Πεζεσκιάν σπούδασε ιατρική τη δεκαετία του 1980 και περιέθαλπε τραυματίες στην πρώτη γραμμή, κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ιράν με το Ιράκ.

Το 1994, ενώ εργαζόταν ως χειρουργός και επικεφαλής τοπικού νοσοκομείου, έχασε τη γυναίκα του και έναν γιο του σε τροχαίο. Δεν ξαναπαντρεύτηκε ποτέ, μεγαλώνοντας μόνος του δύο γιους και μια κόρη. Απόδειξη του χαμηλών τόνων προφίλ του, είναι η απάντηση που έδωσε όταν ρωτήθηκε για το θάνατο της γυναίκας και του παιδιού του, σε μια συνέντευξη του τον Μάιο στην κρατική τηλεόραση, κατά τη διάρκεια της προεδρικής εκστρατείας: «Τι να πεις για ένα δυστύχημα; Το αυτοκίνητο αναποδογύρισε». «Δεν το φέρνεται στη μνήμη σας;» ρώτησε ο δημοσιογράφος. «Όχι, δεν το κάνω», είπε. «Ένα δυστύχημα που δεν έπρεπε να συμβεί, συνέβη».

Καθ’ όλη την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας στο πλευρό του έστεκε η κόρη του, σαν μία ανθρώπινη υπενθύμιση της οικογενειακής τραγωδίας, κάτι που τόνιζε την αντίθεση του με τη δημόσια εικόνα του αντιπάλου του, Τζαλίλι, ο οποίος εμφανιζόταν ως δογματικός υπερασπιστής του ιρανικού συστήματος. Ο Πεζεσκιάν είναι βουλευτής από το 2008, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του σκληροπυρηνικού Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ και του μετριοπαθούς διαδόχου του, Χασάν Ροχανί και έχει διατελέσει αντιπρόεδρος του Κοινοβουλίου.

Ελάχιστα γνωστός στο Ιράν πριν την προεκλογική εκστρατεία, ήταν σχεδόν άγνωστος στην Δύση. Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι αναμένουν πως ο Πεζεσκιάν θα κρατήσει ανοιχτό το κανάλι διαλόγου που δημιουργήθηκε επί κυβέρνησης Ραΐσι, για την αποκλιμάκωση των εντάσεων. Επέκρινε την θανατηφόρα καταστολή των διαδηλώσεων που αμφισβήτησαν τη νομιμότητα της επανεκλογής του Αχμαντινετζάντ το 2009, αποφεύγοντας ταυτόχρονα τις έντονες δηλώσεις εναντίον της καταστολής τους από το ιρανικό καθεστώς.

Έφερε ψηφοφόρους στις κάλπες

Η πρώτη υποψηφιότητά του για πρόεδρος ήταν το 2013, αλλά εγκατέλειψε νωρίς την κούρσα για να ανοίξει ο δρόμος για έναν άλλον υποστηριζόμενο από τους μεταρρυθμιστές υποψήφιο, ο οποίος επίσης αργότερα εγκατέλειψε. Το 2022 ξέσπασαν διαδηλώσεις σε ολόκληρο το Ιράν, μετά τον θάνατο της Μάσα Αμίνι, η οποία είχε κατηγορηθεί για παραβίαση του αυστηρού κώδικα ενδυμασίας της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Ο Πεζεσκιάν ζήτησε να διεξαχθεί έρευνα για τον θάνατο της νεαρής γυναίκας, αν και επεσήμανε πως δεν ήταν σαφές πως πέθανε εξαιτίας αστυνομικής βίας, όπως υποστήριζε η οικογένειά της.

Όταν ο Ραΐσι σκοτώθηκε, οι δύο μετριοπαθείς πρώην πρόεδροι, Μοχάμαντ Χατάμι και Χασάν Ροχανί, ήταν ήδη στο περιθώριο για χρόνια από το συντηρητικό κατεστημένο. Ο Αλί Λαριτζανί, ένας μετριοπαθής πρώην πρόεδρος του Κοινοβουλίου, αποκλείστηκε, στα πλαίσια της πολιτικής του Χαμενεΐ να παραγκωνίζει τους πολιτικούς που είναι εκτός του συντηρητικού στρατοπέδου. Ο Πεζεσκιάν “ξεγλίστρησε”, επωφελούμενος από την εκστρατεία να ψηφίσουν περισσότεροι Ιρανοί, καθώς συμμετείχαν λιγότεροι από τους μισούς ψηφοφόρους στις εκλογές για την προεδρία το 2021, όπως και για το Κοινοβούλιο τον περασμένο Μάρτιο.

Η χαμηλή συμμετοχή το 2021 και το κύμα διαμαρτυριών που ακολούθησε, έστειλαν το μήνυμα ότι η πλειοψηφία των Ιρανών απέρριπτε πλέον το καθεστώς. Ένας δεύτερος γύρος απέναντι στον συντηρητικό υποψήφιο Τζαλίλι οδήγησε τους ψηφοφόρους πίσω στις κάλπες. Η συμμετοχή ήταν 49,8%, από 40%, στον πρώτο γύρο των εκλογών. Σε ένα μήνυμά του που δημοσιεύτηκε στο X, ο Χαμενεΐ χαιρέτισε την αναζωπύρωση της προσέλευσης. Το χαρακτήρισε «μεγάλη κίνηση για την αντιμετώπιση της χειραγωγούμενος υπονόμευσης των εκλογών, την οποία είχαν δρομολογήσει οι εχθροί του ιρανικού έθνους για να προκαλέσουν απόγνωση και αδιέξοδο».

Τι να περιμένουμε στην εξωτερική πολιτική

Ο Πεζεσκιάν είχε εμφανιστεί ως ανάχωμα στην επιστροφή των σκληροπυρηνικών. Ωστόσο, απέφυγε προσεκτικά να υπερβεί τις κόκκινες γραμμές του καθεστώτος. Επέκρινε τις υπερβολές της Αστυνομίας Ηθών, αλλά δεν ζήτησε να σταματήσει η υποχρέωση να φοράνε οι γυναίκες χιτζάμπ. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, δεν αντιτάχθηκε στις βασικές αρχές εξωτερικής πολιτικής του καθεστώτος. Επαίνεσε τον εκλιπόντα στρατιωτικό διοικητή Κασέμ Σουλεϊμανί, τον ενορχηστρωτή της συμμαχίας του Ιράν με τις σιιτικές πολιτοφυλακές της Μέσης Ανατολής, ο οποίος δολοφονήθηκε από τους Αμερικανούς το 2020.

Κατέστησε επίσης σαφές ότι δεν έχει καμία πρόθεση να αλλάξει πολιτική έναντι του Ισραήλ. «Θεού θέλοντος, θα προσπαθήσουμε να έχουμε φιλικές σχέσεις με όλες τις χώρες, εκτός από το Ισραήλ», είπε χαρακτηριστικά, υποστηρίζοντας μία πάγια θέση της εξωτερικής πολιτικής της Ισλαμικής Δημοκρατίας, από την ίδρυσή της το 1979. Σε κάθε περίπτωση, δεν είναι αυτός που θα καθορίσει πως θα εξελιχθεί η συγκρουσιακή σχέση του Ιράν με το Ισραήλ, καθώς αυτή επηρεάζεται και από άλλους δρώντες.

Σε ό,τι αφορά τη σχέση του Ιράν με την Δύση, οι προκλήσεις είναι τεράστιες και οι λύσεις δεν είναι προφανείς. Η ίδια η Δύση δεν περιμένει πολλά. Ο καθοριστικός παράγοντας για μια επαναπροσέγγιση του Ιράν με τη Δύση, ίσως και κάποιας νέας προσπάθειας για την επανέναρξη της πυρηνικής συμφωνίας του 2015, δεν είναι τόσο η νίκη Πεζεσκιάν, αλλά περισσότερο το ποιος θα επικρατήσει στις αμερικανικές εκλογές τον Νοέμβριο. Όμως, ίσως με την εκλογή Πεζεσκιάν να αποφεύχθηκε μια χειρότερη κρίση.

Σε περίπτωση που επικρατούσε ο Τζαλίλι και ο Τραμπ μετέπειτα στις ΗΠΑ, το επικρατέστερο σενάριο θα ήταν μία κλιμακούμενη ένταση στις σχέσεις των δύο χώρων, με πιθανότερη κατάληξη μία νέα κρίση. Μετά την εκλογική του νίκη, ο Πεζεσκιάν ακύρωσε μια συνέντευξη Τύπου για να συναντηθεί με τον Χαμενεΐ. Επιπλέον, πρόσφερε άλλη μια χειρονομία πίστης στη συντηρητική θεοκρατία: Προγραμμάτισε την επινίκια ομιλία του στο μαυσωλείο του ιδρυτή της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί.