Ποιος εξόπλισε το Πακιστάν με πυρηνικά όπλα

Στην Ινδία συζητείται έντονα η ανάληψη στρατιωτικής δράσης κατά του Πακιστάν, με τον υπουργό Άμυνας της ισλαμικής χώρας να διαμηνύει ότι «ενισχύσαμε τις δυνάμεις μας, επειδή είναι κάτι (η ινδική επίθεση) που επίκειται τώρα. Eτσι, σε αυτήν την κατάσταση, έπρεπε να ληφθούν ορισμένες στρατηγικές αποφάσεις και αυτές οι αποφάσεις ελήφθησαν», έγινε δε αναφορά και στην χρήση πυρηνικών, «εάν υπάρξει άμεση απειλή για την ύπαρξή μας».

Ινδία και Πακιστάν, πυρηνικές δυνάμεις αμφότερες, έχουν εμπλακεί σε μία σειρά πολέμων στο πρόσφατο παρελθόν. Το Κασμίρ, μία περιοχή που κατέχουν στην πλειονότητα της επικράτειας του οι Ινδοί, αλλά το διεκδικούν και οι Πακιστανοί, είναι σταθερά μόνιμο πεδίο αντιπαράθεσης στις μεταξύ τους σχέσεις. Οι δύο χώρες το 1999 είχαν φτάσει στα πρόθυρα ολοκληρωτικού πολέμου για το Κασμίρ, ενώ ένταση υπήρξε και το 2019, πάλι για την ίδια περιοχή.

Στην εξίσωση να βάλουμε τις όλο και περισσότερο διευρυμένες σχέσεις ΗΠΑ-Ινδίας (ο αντιπρόεδρος Βανς βρέθηκε στην Ινδία, λίγες μέρες πριν την τρομοκρατική επίθεση) και τις πάγιες σχέσεις του Πακιστάν με την Τουρκία, αλλά και την Κίνα (η οποία έχει συνοριακές διαφορές με την Ινδία). Ο Τραμπ στην πρώτη του θητεία είχε χαρακτηρίσει το Πακιστάν ως χώρα «η οποία στηρίζει την τρομοκρατία», και ο πρώην πρόεδρος Μπάιντεν το αποκάλεσε ως «μια από τις πιο επικίνδυνες χώρες στον κόσμο, καθώς κατέχει πυρηνικά όπλα». Και όμως, η αχανής αυτή ασιατική χώρα υπήρξε προνομιακός σύμμαχος των Αμερικανών στον Ψυχρό Πόλεμο, την στιγμή που η Ινδία είχε προνομιακές σχέσεις με την Σοβιετική Ένωση, ως ηγέτιδα χώρα του κινήματος των Αδέσμευτων.

Η Ινδία και το Πακιστάν, στο πλαίσιο του πολυετούς ανταγωνισμού τους, έφτασαν να αποκτήσουν ατομικά όπλα. Μάλιστα, ο “πατέρας” του πακιστανικού πυρηνικού προγράμματος και εθνικός ήρωας της χώρας Aμπντούλ Καντίρ Χαν, ένας απλός μεταλλουργός που σπούδασε στη Γερμανία Τεχνολογία Μετάλλων και Επιστήμη Υλικών, πέθανε τον Οκτώβριο του 2021 από κορονοϊό, σε ηλικία 86 ετών.

Ο Καντίρ Χαν τα τελευταία χρόνια ήταν (τυπικά τουλάχιστον μέχρι το 2009) σε κατ’ οίκον περιορισμό για μια σκοτεινή υπόθεση, όπου είχε εμφανιστεί ότι έπαιρνε μίζες για να πουλάει πυρηνική τεχνογνωσία σε άλλα κράτη. Ο ίδιος δήλωνε πικρία για την στάση της κυβέρνησης, υπαινισσόμενος ότι όλα γίνονταν εν γνώσει της. Οι δραστηριότητες του είχαν μπει διαχρονικά στο “μάτι” της αμερικανικής κυβέρνησης και μάλλον αποτέλεσε τελικώς ένα “βολικό” εξιλαστήριο θύμα για το Πακιστάν.

Ο “πατέρας” των πυρηνικών όπλων

Ο Aμπντούλ Καντίρ Χαν ξεκίνησε κυριολεκτικά από το μηδέν. Γεννήθηκε στο Μποπάλ, στην κεντρική Ινδία και ο πατέρας του ήταν δάσκαλος. Το 1947 οι Βρετανικές Ινδίες χωρίστηκαν σε Ινδία, Πακιστάν (και το 1971 σε Μπανγκλαντές) διαχωρίζοντας τις μουσουλμανικές περιοχές και το 1952 η οικογένειά του μετανάστευσε στο Πακιστάν.

Ο ίδιος σπούδασε μεταλλουργική στο Πακιστάν και εν συνεχεία στη Γερμανία. Το 1974 εργαζόταν στην Ολλανδία, σε ένα εργοστάσιο που εμπλούτιζε ουράνιο για έναν ευρωπαϊκό όμιλο εταιρειών. Εκείνη τη χρονιά η Ινδία έκανε την πρώτη της πυρηνική δοκιμή. Ο Χαν αποφάσισε να επιστρέψει αμέσως στην πατρίδα του, καθώς, όπως έλεγε σε συνεντεύξεις του, ένιωθε ότι αυτή απειλείται.

Μαζί του είχε και τα σχέδια για δύο εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου που έκλεψε από τους Ολλανδούς.  Εν συνεχεία οι Πακιστανοί άρχισαν να αγοράζουν πρώτες ύλες και εξοπλισμό από διάφορες χώρες. Αρνούνταν ότι θέτουν σε λειτουργία πυρηνικό εργοστάσιο, όμως κανείς δεν τους πίστευε. Οι Αμερικανοί ήθελαν να πιέσουν, αλλά τότε στο όμορο Αφγανιστάν κυριαρχούσαν οι Σοβιετικοί και οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να αποξενωθούν από τους Πακιστανούς, παρότι ήθελαν να φρενάρουν το πυρηνικό τους πρόγραμμα.

Το 1976, ο Χαν κατάφερε να κατασκευάσει πατέντες, αλλά και να κλέψει τεχνογνωσία για να αποκτήσει η πατρίδα του όπλα μαζικής καταστροφής.

Στο μικροσκόπιο των ΗΠΑ

Όταν οι Σοβιετικοί αποχώρησαν από το Αφγανιστάν το 1990, την ίδια χρονιά οι Αμερικανοί (συγκεκριμένα ο Μπους) δήλωσαν για πρώτη φορά ότι πλέον δεν μπορούν να υπογράφουν και να βεβαιώνουν ότι το Πακιστάν δεν έχει πυρηνικό πρόγραμμα. Το 1998 η Ινδία έκανε μια πυρηνική δοκιμή (ουσιαστικά ως πείραμα για να καταγραφούν αντιδράσεις και να ξέρουν πού βρίσκονται) και το Πακιστάν απάντησε με δική του πυρηνική δοκιμή. Πλέον το θέμα ήταν επίσημο, παρότι οι ΗΠΑ από το 1978 έως και το 1990 έκαναν τα στραβά μάτια και “υπέγραφαν” κάθε χρόνο ανελλιπώς ότι το Πακιστάν δεν έχει πυρηνικά όπλα.

Τι είχε συμβεί όμως μέχρι τότε και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό ο Χαν; Οι ΗΠΑ επέμειναν από το 1980 ότι ο Χαν πουλούσε τεχνογνωσία και σε άλλα κράτη και ότι μάλιστα έπαιρνε και μίζες. Η πακιστανική κυβέρνηση αντιστάθηκε επί 20 χρόνια, αλλά τελικά αποφάσισε να κρατήσει αποστάσεις από τον “εθνικό ήρωα”, καθιστώντας τον αποδιοπομπαίο τράγο, όπως προαναφέραμε. Δεν αποκλείεται να θεώρησε πως ο Χαν “μπορεί να έβγαλε και κάτι” από τις συναλλαγές.

Οι ΗΠΑ ενοχλούνταν από την πυρηνική τεχνογνωσία του Πακιστάν, αλλά απέφευγαν την σύγκρουση επ’ αυτού, λόγω των ότι είχαν “χάσει” το Αφγανιστάν από τους Σοβιετικούς. Οπότε περιορίζονταν στο να παζαρεύουν μυστικά με τους Πακιστανούς, δηλαδή αποδέχονταν σιωπηρά τα πυρηνικά του, υπό τον όρο να μην μοιράζεται τεχνογνωσία με άλλα κράτη.

Για την CIA ο Χαν ήταν ένας από τους πιο επικίνδυνους ανθρώπους στον πλανήτη, και επεδίωκε να περιορίσει τόσο τον ίδιο, όσο και (στο πλαίσιο του δυνατού) να ελέγξει την πακιστανική κυβέρνηση. Όμως, για τους Πακιστανούς ο Χαν ήταν θρύλος και ήρωας. Πρωθυπουργός της χώρας τον είχε άλλοτε εξυμνήσει ότι «βοήθησε σημαντικά στο να είναι η χώρα μας ασφαλής έναντι ενός επιθετικού και πολύ ισχυρότερου στα πυρηνικά γείτονα».

Όσο ηρωικό και αν ήταν ό,τι έκανε ο Χαν (που πάντως, απλώς μετέφερε δυο κλεμμένα σχέδια στο Ισλαμαμπάντ), η πακιστανική κυβέρνηση δεν είχε τα περιθώρια να “τα σπάσει” με τις ΗΠΑ. Μετά το 1990 οι πιέσεις αυξήθηκαν έντονα και το 2001 απομάκρυνε τον Χαν από επικεφαλής του πυρηνικού προγράμματος της χώρας και τον κράτησε ως σύμβουλο. Το 2004 οι ΗΠΑ πίεσαν αφόρητα και η κυβέρνηση του Πακιστάν αναγκάστηκε να τον αποκαθηλώσει εντελώς.

Η αποκαθήλωση του Χαν

Η CIA ήταν βέβαιη ότι ο Χαν μοιραζόταν τις πυρηνικές γνώσεις του με άλλα φιλικά προς το Πακιστάν κράτη. Οι Αμερικανοί δεν ανησυχούσαν τότε τόσο για την Τουρκία, που πλέον αποτελεί έναν από τους πιο στενούς συμμάχους του Πακιστάν, αλλά η έγνοια τους ήταν για την Κίνα, την Κορέα, το Ιράν και κάποια άλλα ισλαμικά κράτη ή ισλαμιστικές οργανώσεις. Ο πρώην διευθυντής της CIA George Tenet στα απομνημονεύματά του γράφει ότι ο Χαν πούλησε στην Βόρειο Κορέα γνώσεις για τον εμπλουτισμό ουρανίου, με αντάλλαγμα τεχνογνωσία για τους βαλλιστικούς πυραύλους.

Οι Αμερικανοί υποστηρίζουν ότι είχαν εντοπίσει από το 2000 ένα μεγάλο παγκόσμιο δίκτυο ειδικών επιστημόνων, αχυράνθρωπους, εταιρείες-βιτρίνα και εργοστάσια που υποτίθεται ότι δεν είχαν καμία σχέση με οπλικά συστήματα, τα οποία συνεργάζονταν για τη μεταφορά τεχνολογίας στη Λιβύη, στη Νότιο Αφρική και στη Βόρειο Κορέα. Η μεγάλη τους έγνοια ήταν να μην πέσουν αυτά τα όπλα στα χέρια της Al Qaeda.

Στις ΗΠΑ, επειδή δεν ήθελαν επ’ ουδενί να τα χαλάσουν με το Πακιστάν λόγω της ισχύος των Σοβιετικών στην περιοχή μέχρι το 1990, αλλά λόγω της ρευστής κατάστασης με τους Ταλιμπάν, προέβαλαν το σενάριο ότι όλα αυτά ο “Δρ. Χαν τα πουλούσε με το αζημίωτο” και έλεγαν στον πρόεδρο της χώρας ότι “ο Χαν κλέβει πακιστανική τεχνολογία και την πουλάει στον πλειοδότη, σαν να ήταν προσωπική του ιδιοκτησία”. Οι Πακιστανοί παραδέχτηκαν μετά το 2000 ότι ο Χαν είχε «συνδράμει  επιστημονικά άλλες χώρες, όπως το Ιράν, τη Βόρειο Κορέα και την Λιβύη».

Ο ίδιος πήρε επάνω του όλες τις ευθύνες τότε, δηλώνοντας ότι λειτουργούσε αυτόνομα με δική του πρωτοβουλία και η κυβέρνηση της χώρας δεν ήταν ενήμερη. Επισήμως όλοι το δέχτηκαν, όμως ανεπισήμως όλοι πίστευαν πως οι συμφωνίες του Χαν με άλλα κράτη ήταν εις γνώσιν της πακιστανικής κυβέρνησης και δεν αποτελούσαν δική του πρωτοβουλία.

Τα σκοτεινά κίνητρα

Ο πρόεδρος της χώρας τελικά του έδωσε χάρη (ως προς το σκέλος της μίζας) αλλά δεν αναίρεσε τον κατ’ οίκον περιορισμό. Οπότε, το 2009 πλέον, ο Χαν κέρδισε στα δικαστήρια την ελευθερία του και από τον κατ’ οίκον περιορισμό και άρχισε να τα “σέρνει” στην κυβέρνηση, μετανιώνοντας που για να εξυπηρετήσει τις διεθνείς σχέσεις της πατρίδας του είχε αναλάβει προσωπικά την ευθύνη. «Καλύτερα να είχα γίνει πανεπιστημιακός και να είχα περιοριστεί στην επιστήμη μου, παρά που ασχολήθηκα με την πατρίδα μου και με εξοστράκισε», είχε πει το 2010.

Το 2010 σε τηλεοπτική συνέντευξή του ο Χαν είχε πει ότι το κίνητρό του για να αποκτήσουν πυρηνικά στο Πακιστάν ήταν τα γεγονότα του 1971, όταν το Μπανγκλαντές (που τότε λεγόταν Ανατολικό Πακιστάν) ανεξαρτητοποιήθηκε και ακολούθησε ένας αιματηρός εμφύλιος, όπου η Ινδία στήριζε τους αυτονομιστές. Η πυρηνική δοκιμή της Ινδίας το 1974 “απλώς ξεχείλισε το ποτήρι”, όπως έλεγε.

Όσον αφορά την μεταπώληση πυρηνικών τεχνολογιών, είχε δηλώσει ότι ούτε ο ίδιος ούτε κανένας συγγενής του αποκόμισε οικονομικό όφελος από όλη αυτή την ιστορία. Εξέφρασε μάλιστα την πικρία του για την μεταχείριση που του επεφύλαξε «η υποκριτική κυβέρνηση του Πακιστάν».

Μπορεί τελικώς το Πακιστάν να υποχρεώθηκε να θέσει στο περιθώριο τον άλλοτε εθνικό του ήρωα, αλλά η “πυρηνική” του κληρονομία παραμένει και συνεχίζει να καθορίζει την αποτροπή της χώρας αυτής, έναντι του προαιώνιου εχθρού της…