Ποιος υποψήφιος χαλάει τον ύπνο του Ερντογάν

Αν πιστέψει κανείς τον κυβερνητικό του εταίρο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, στις 18 Ιουνίου του 2023 θα κριθεί η τύχη του Ταγίπ Ερντογάν και του κόμματός του. Αυτή είναι η προγραμματισμένη ημερομηνία των προεδρικών εκλογών. Εν όψει αυτής της αναμέτρησης, ο Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να ανακάμψει στις δημοσκοπήσεις, ανακοινώνοντας αύξηση των απολαβών στο Δημόσιο και του κατώτατου μισθού, καθώς και 500.000 κατοικίες για τα χαμηλά εισοδήματα. Αναμένεται να κοινοποιήσει και μια νέα σειρά παροχών για την πιο κομβική εκλογική αναμέτρηση, των δύο δεκαετιών που βρίσκεται στην εξουσία.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν ο Ερντογάν θα αφήσει τα πράγματα να εξελιχθούν ομαλά ή θα μεθοδεύσει κάποιου είδους εκτροπή με σκοπό να παραμείνει στην εξουσία. Δυτικοί πολιτικοί αναλυτές δεν είναι σε θέση να αποκλείσουν νοθεία, ειδικά από τη στιγμή που ελέγχει σχεδόν απόλυτα τους κρίσιμους κρατικούς μηχανισμούς, καθιστώντας μια τέτοια επιχείρηση ευκολότερη. Το ίδιο ισχύει και για το σενάριο μεθόδευσης μιας εξωτερικής έντασης, τόσο όσο για να συσπειρώσει γύρω του τη μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων, στο όνομα μιας υποτιθέμενης “εθνικής νίκης” ή “απειλής”.

Όπως και να ’χει, η αντιπολίτευση σχεδιάζει να κατεβάσει κοινό προεδρικό υποψήφιο, με σκοπό να εκτοπίσει τον Ερντογάν από την εξουσία. Όμως, είναι εμφανές από τις δημοσκοπήσεις ότι η πρόβλεψη για το αποτέλεσμα παραμένει παρακινδυνευμένη. Και αυτό επειδή οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ντέρμπι. Για την ακρίβεια, κυμαίνονται στα όρια του στατιστικού λάθους.

Η γνωστή τουρκική εταιρεία δημοσκοπήσεων Metropoll εμφανίζει τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου μονάχα μία μονάδα πίσω από τον Ερντογάν, σε περίπτωση που ο πρώτος εκπροσωπήσει σύσσωμη την αντιπολίτευση. Συγκεκριμένα, το κυβερνών κόμμα θα πάρει 44,9%, ενώ ο Κιλιτσντάρογλου 43,9%. Ωστόσο, επειδή μιλάμε για την Τουρκία, ας υπογραμμίσουμε το “αν τα πράγματα εξελιχθούν ομαλά”.

Η πραγματική απειλή για τον Ερντογάν

Πέρα από τους γνωστούς διεκδικητές, πάντως, υπάρχει κάποιος που υπό προϋποθέσεις θα μπορούσε να εκθρονίσει τον σημερινό Τούρκο πρόεδρο. Όχι, δεν πρόκειται για τον δημοφιλή δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, ούτε βέβαια για τον Κιλιτσντάρογλου, επικεφαλής της κεμαλικής αξιωματικής αντιπολίτευσης, ο οποίος μπορεί να έχει θέσει υπό τον έλεγχό του το κόμμα του, αλλά σε επίπεδο εκλογικού σώματος δεν τραβάει… Πρόκειται για τον λιγότερο προβεβλημένο στα καθ’ ημάς και σχετικά άγνωστο πέρα από τα σύνορα της χώρας του, δημοφιλή δήμαρχο της Άγκυρας Μανσούρ Γιαβάς.

Ο Γιαβάς συγκεντρώνει στις δημοσκοπήσεις το εντυπωσιακό 50,3% έναντι 36,4% του Ερντογάν, όταν τίθενται αντιμέτωποι στις δημοσκοπήσεις για την προεδρία. Μιλάμε για διαφορά σχεδόν 14 μονάδων στην εκτίμηση ψήφου για τον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών της επόμενης άνοιξης. Ενδεικτικό της υπεροχής του είναι ότι ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, που θεωρούνταν φαβορί, κατέχει το 46,7%.

Η Μεράλ Ακσενέρ, πρόεδρος του Καλού Κόμματος και πρώην ανώτατο στέλεχος του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, των γνωστών Γκρίζων Λύκων, που κι αυτή θέλει να είναι απέναντι στον Ερντογάν, κατακτά το 40,9%, ενώ ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου το 43,9%. Μια νέα μελέτη του Metropoll επιβεβαιώνει τη δημοτικότητα του Γιαβάς. Σε αυτή τον ανακήρυξε δημοφιλέστερο υποψήφιο από τον πρώτο γύρο. Το 41,6% δηλώνει ότι θα τον ψήφιζε έναντι όλων των άλλων και ότι αυτός είναι ο καταλληλότερος για να κυβερνήσει. Το 61% των Τούρκων έχει θετική γνώμη για το πρόσωπό του.

Ο 67χρονος πολιτικός που εξελέγη δήμαρχος το 2019 αντιπροσωπεύει μια ελπιδοφόρα αλλαγή πολιτικού πολιτισμού. Οι ψηφοφόροι τον ξεχωρίζουν ως πολιτικό που μιλάει με έργα και όχι με λόγια. Αυτός είναι και ο λόγος που επιθυμούν να τον δουν στο τιμόνι της χώρας. Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν τα κόμματα της αντιπολίτευσης θα συμφωνήσουν να του δώσουν το χρίσμα, να είναι ο κοινός τους υποψήφιος. Το μόνο του όπλο απέναντι στους άλλους συνδιεκδικητές του χρίσματος είναι ότι μπορεί να κερδίσει και αυτό δεν είναι καθόλου λίγο για τα κόμματα που έχουν συνειδητοποιήσει ότι πρέπει πάση θυσία να εκτοπίσουν τον Ερντογάν από την προεδρία.

Ποιος είναι ο Μανσούρ Γιαβάς

Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι ο άνδρας που εμφανίζεται στις δημοσκοπήσεις ικανός να εκθρονίσει τον “σουλτάνο” δεν θα μπορούσε να μοιάζει περισσότερο με το αρχικό πολιτικό προσωπείο του Ερντογάν. Δεν αναφερόμαστε στον δεδομένο κοινό εθνικιστικό παρονομαστή τους. Καταρχάς, μοιράζονται την ίδια ταπεινή καταγωγή. Δύσκολη παιδική ηλικία, γεμάτη κακουχίες, η οποία, όμως, είχε καταλυτική επίδραση στη μετέπειτα ζωή τους. Και οι δύο ξεκίνησαν την πολιτική τους καριέρα ως δήμαρχοι, ενώ είχαν σημαία την καταπολέμηση της διαφθοράς και την οικονομία.

Ο Γιαβάς γεννήθηκε στην περιοχή Μπεϊπαζάρι της Άγκυρας το 1955. Αν και άριστος μαθητής, αναγκάστηκε να κάνει διάφορες δουλειές του ποδαριού για να στηρίξει την οικογένειά του. Ακριβώς όπως και ο Ερντογάν, που δεν χάνει ευκαιρία να θυμίζει στον κόσμο ότι ως πιτσιρικάς πουλούσε κουλούρια και λεμονάδες. Ο Γιαβάς, όμως, αποφεύγει να μιλάει για τις οικονομικές δυσχέρειες που αντιμετώπισε. Τονίζει ότι είναι περήφανος για την παραδοσιακή οικογένειά του, η οποία «έκανε όνειρα για το λαμπρό μέλλον που με περίμενε, ακόμα κι όταν δεν υπήρχε ψωμί στο τραπέζι». Έτσι και έγινε, καθώς αποφοίτησε με άριστα από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης το 1983.

Τότε ήταν που ενεπλάκη στην πολιτική. Ακολουθώντας τα ιδεολογικά χνάρια του πατέρα του, εντάχθηκε σε υπερεθνικιστικούς κύκλους. Ολοκλήρωσε τη στρατιωτική του θητεία παραμένοντας στον στρατό, μέχρι που έγινε στρατιωτικός εισαγγελέας. Αυτό υπήρξε εφαλτήριο για να επιστρέψει στη γενέτειρά του και να ασκήσει τη δικηγορία. Δεκατρία χρόνια διατήρησε το γραφείο του. Μέσα σε αυτό το διάστημα έγινε γνωστός ως ο “Ρομπέν των δικαστηρίων”. Υπερασπιζόταν ακόμα και άπορους που δεν είχαν να τον πληρώσουν.

Η πολιτική, όμως, τον έτρωγε. Εξελέγη μέλος του δημοτικού συμβουλίου του Δήμου Μπεϊπαζάρι το 1989. Προσπάθησε να εκλεγεί δήμαρχος του ίδιου δήμου το 1994, με τη σημαία του ακραίου Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, αλλά απέτυχε. Συνέχισε τη δικηγορία και τη συμμετοχή του στο δημοτικό συμβούλιο μέχρι τις 18 Απριλίου του 1999, όταν έθεσε ξανά υποψηφιότητα και εξελέγη δήμαρχος με 51%. Το 2004 επανεξελέγη αυξάνοντας τις ψήφους του στο 55%.

Άφησε αξιόλογη κληρονομιά μετατρέποντας τον υπανάπτυκτο αυτό δήμο σε τουριστικό προορισμό. Στις τοπικές εκλογές του 2009 ήταν υποψήφιος του ίδιου κόμματος για τον Δήμο της Άγκυρας, αλλά έμεινε πίσω συγκεντρώνοντας μονάχα το 27% των ψήφων. Το 2014 αποχώρησε από το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης, για να προσχωρήσει στο Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα (CHP), την αξιωματική αντιπολίτευση. Με τη σημαία του διεκδίκησε τη δημαρχία της Άγκυρας, αλλά την πρώτη φορά έχασε με 43,8%, παρότι αύξησε τις ψήφους του κόμματος.

2019: Η χρονιά του Γιαβάς

Το 2019 ήταν η χρονιά του. Κέρδισε τη δημαρχία με 51%. Την υποψηφιότητά του στήριξε όλη σχεδόν η αντιπολίτευση. Στα τρία χρόνια που έχουν μεσολαβήσει η κοινή γνώμη τον θεωρεί αποτελεσματικό στη δουλειά του. Οι συνεργάτες του υποστηρίζουν ότι φτάνει στο γραφείο πριν από τις 7 το πρωί και φεύγει τελευταίος. Κατόπιν δικής του απαίτησης μεταδίδονται απευθείας όλες οι συνεδριάσεις για την ανάθεση έργων, μεταξύ των οποίων και εκείνη για την προμήθεια σωλήνων, που παρακολούθησαν 400.000 άτομα. ήταν μια κίνηση που τον έκανε γνωστό σε όλη τη χώρα. Τα social media πήραν φωτιά, με εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες να ζητούν απ’ όλους τους πολιτικούς να ακολουθήσουν το παράδειγμά του.

Στήριξε οικονομικά τα δημόσια πανεπιστήμια, δημιούργησε κτίρια για τους άστεγους και άπορους. Με εντολή του πουλήθηκαν δεκάδες ακριβά αυτοκίνητα που είχαν αγοραστεί επί του προκατόχου του Μελίχ Γκοκτσέκ, ο οποίος είχε εκλεγεί με το κόμμα του Ερντογάν. Ο Γιαβάς στράφηκε στα social media συγκεντρώνοντας εκατοντάδες εκατομμύρια τουρκικές λίρες για προγράμματα οικονομικής στήριξης των αδύναμων δημοτών του.

Το Διαδίκτυο αποδείχθηκε πολύτιμος σύμμαχός του. Συχνά χρησιμοποιεί την πλατφόρμα Twitch συνομιλώντας με δημότες, μεταξύ των οποίων και άτομα κάτω των 30 ετών. Έγινε αγαπητός σε αυτούς υιοθετώντας μια φιλική προς το περιβάλλον ατζέντα, αυξάνοντας τους πεζόδρομους και τους ποδηλατόδρομους στην πρωτεύουσα, προωθώντας την ηλεκτροκίνηση στα μέσα μαζικής μεταφοράς και προσφέροντας φθηνότερη παροχή νερού σε απόρους και φοιτητές.

Την περασμένη εβδομάδα ανακοίνωσε νέο γύρο επιδοτήσεων των λογαριασμών φυσικού αερίου για όλα τα νοικοκυριά στον δήμο του, λίγες ημέρες μετά την αύξηση των τιμών από την κυβέρνηση Ερντογάν. Σε αντίθεση με άλλους πολιτικούς, η πανδημία λειτούργησε υπέρ του. Και αυτό επειδή αποδείχθηκε και προετοιμασμένος και ετοιμοπόλεμος για να αντιμετωπίσει τον κορωνοϊό. Σε αντίθεση με τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, θεωρείται πιο ικανός να διαχειριστεί δύσκολες καταστάσεις.

Ο κόσμος φαίνεται να του αναγνωρίζει ότι δεν ζητάει την προβολή, αποφεύγει τις συνεντεύξεις και δεν επιδίδεται σε τηλεοπτικές κοκορομαχίες. Αντιθέτως, υιοθετεί έναν ήρεμο, αλλά εξαιρετικά αποτελεσματικό δυναμισμό. Θα έλεγε κανείς ότι ο άσος στο μανίκι του είναι η στήριξη που απολαμβάνει από ένα ευρύ και ανομοιογενές κοινό τόσο συντηρητικών, όσο και προοδευτικών ψηφοφόρων.

Η ιστορία κάνει κύκλους

Η Ιστορία κάνει κύκλους. Έχει την τάση να επαναλαμβάνεται όχι βέβαια copy-paste, αλλά σίγουρα κατά τρόπο που το παρόν μπορεί να διδαχθεί από το παρελθόν, για την ακρίβεια από αντίστοιχες καταστάσεις του παρελθόντος. Στο εμβληματικό του πλέον βιβλίο “Τι είναι η Ιστορία;” ο Εντουαρντ Καρ γράφει: «Οι πρωταγωνιστές έχουν ενημερωθεί στη δεύτερη πράξη για τη λύση της πρώτης και η δράση τους επηρεάζεται από αυτή τη γνώση». Επικαλείται, μάλιστα, το παράδειγμα των Μπολσεβίκων που γνώριζαν ότι η Γαλλική Επανάσταση είχε καταλήξει στον Ναπολέοντα! Και έτσι, δικαίως- φοβούνταν πως θα είχαν παρόμοια κατάληξη.

Η περιγραφή ταιριάζει γάντι και στην περίπτωση του Ερντογάν. Ο ίδιος γνωρίζει όσο κανείς άλλος ότι το 2002 βρέθηκε στο πηδάλιο της Τουρκίας, κυρίως επειδή μετά την κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας οι λαϊκές τάξεις έστρεψαν μαζικά την πλάτη τους στις κατεστημένες κεμαλικές πολιτικές δυνάμεις. Και αυτό διότι ήταν όχι μονάχα βαθύτατα διεφθαρμένες, αλλά και υπαίτιες για τη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων δεκαετιών. Τότε, λοιπόν, εκείνος, σε ρόλο λευκού ιππότη, εξέφρασε την ποικιλόχρωμη αμφισβήτηση της κοινωνίας και συμβόλισε την αλλαγή.

Σήμερα, όμως, οι ισορροπίες έχουν ανατραπεί. Μετά από δύο δεκαετίες διακυβέρνησης, από σωτήρας έχει μετατραπεί σε δυνάστη. Τώρα είναι εκείνος που συγκεντρώνει στο πρόσωπό του την κοινωνική δυσαρέσκεια και οργή για την απότομη πτώση του βιοτικού επιπέδου, χωρίς να παραβλέπονται και τα ουκ ολίγα αμαρτήματα του καθεστώτος του. Ένα καθεστώς που ο Γιαβάς επιθυμεί να ανατρέψει στις κάλπες.

Εξάλλου, μπορεί ο νεοοθωμανισμός να εισέβαλε στη σκηνή δυναμικά ως ένα ιδεολογικοπολιτικό κίνημα, αλλά εκφυλίστηκε σε προσωποπαγές καθεστώς, ένα σύμφυρμα οθωμανικής παράδοσης και μιλιταρισμού. Έτσι, ο δήμαρχος της Άγκυρας δεν επιδιώκει τόσο την επιστροφή στο μετακεμαλικό καθεστώς όσο μια απροσδιόριστη ακόμα μεταπολίτευση.

Όπως προαναφέραμε, όμως, προϋπόθεση για να αντιμετωπίσει και πιθανώς να νικήσει τον Ερντογάν είναι να υποστηριχθεί από σύσσωμη την αντιπολίτευση. Παρότι οι διαφορετικές φιλοδοξίες στους κόλπους της είναι δεδομένες, η, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, ικανότητα του Γιαβάς να εκλεγεί, αποτελεί το ισχυρό όπλο του.