Πόλεμος και διπλωματία στο τρίγωνο Πακιστάν-Αφγανιστάν-Ινδία

Οι συγκρούσεις, που προκάλεσαν τον θάνατο δεκάδων και τον τραυματισμό εκατοντάδων ανθρώπων, ήταν πολύ πιο αιματηρές από τις αντίστοιχες που είχαν σημειωθεί τα τέλη του περασμένου έτους. «Όπως είχαμε υποσχεθεί, οι διαπραγματεύσεις με την πακιστανική πλευρά θα πραγματοποιηθούν σήμερα στη Ντόχα», δήλωσε ο εκπρόσωπος της κυβέρνησης των Ταλιμπάν, Ζαμπιχουλάχ Μουτζαχίντ, προσθέτοντας ότι η ομάδα της Καμπούλ με επικεφαλής τον υπουργό Άμυνας Μουλά Μουχάμαντ Γιακούμπ έφτασε στη Ντόχα.

Σε ανακοίνωσή του, το υπουργείο Εξωτερικών του Πακιστάν ανέφερε ότι ο υπουργός Άμυνας Khawaja Muhammad Asif θα ηγηθεί των συζητήσεων με τους εκπροσώπους των Αφγανών Ταλιμπάν. «Οι συνομιλίες θα επικεντρωθούν σε άμεσα μέτρα για τον τερματισμό της διασυνοριακής τρομοκρατίας κατά του Πακιστάν που προέρχεται από το Αφγανιστάν και την αποκατάσταση της ειρήνης και της σταθερότητας κατά μήκος των πακιστο-αφγανικών συνόρων», ανέφερε.

Οι σφοδρές χερσαίες πυροδοτήθηκαν κατά μήκος των αμφισβητούμενων συνόρων, μήκους 2.600 χιλιομέτρων. Αιτία ήταν η απαίτηση του Ισλαμαμπάντ στην Καμπούλ να περιορίσει την δραστηριότητα ισλαμιστών μαχητών (κυρίως των Πακιστανών Ταλιμπάν) που έχουν εντείνει τις επιθέσεις τους στο Πακιστάν. Η πακιστανική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι αυτοί οι μαχητές επιχειρούν από καταφύγια στο Αφγανιστάν.

Από την πλευρά τους, οι Ταλιμπάν αρνούνται ότι παρέχουν καταφύγιο σε μαχητές για να επιτεθούν στο Πακιστάν. Κατηγορούν τον πακιστανικό στρατό για εκστρατεία παραπληροφόρησης κατά του Αφγανιστάν και πως παρέχει καταφύγιο σε μαχητές που συνδέονται με το ISIS, οργάνωση την οποία πολεμούν οι Αφγανοί Ταλιμπάν! Το Ισλαμαμπάντ αρνείται τις κατηγορίες.

Σε επίπεδο μαχών, οι Ταλιμπάν ισχυρίστηκαν ότι σκότωσαν 58 Πακιστανούς στρατιώτες και το Πακιστάν ισχυρίστηκε ότι σκότωσε πάνω από 200 Ταλιμπάν και μαχητές που συνεργάζονται με αυτούς.

Ρήγμα στις σχέσεις Πακιστάν-Αφγανιστάν

Η βία των μαχητών στο Πακιστάν έχει προκαλέσει κρίση στις σχέσεις του με τους Αφγανούς Ταλιμπάν. Την Παρασκευή, μια επίθεση αυτοκτονίας κοντά στα σύνορα με το Αφγανιστάν σκότωσε επτά Πακιστανούς στρατιώτες και τραυμάτισε 13, δήλωσαν αξιωματούχοι ασφαλείας.

Το Ισλαμαμπάντ δεν επιδιώκει κλιμάκωση, δήλωσε το υπουργείο Εξωτερικών του Πακιστάν, προτρέποντας τις αρχές των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν να αντιμετωπίσουν τις «νόμιμες ανησυχίες ασφαλείας του Πακιστάν, λαμβάνοντας επαληθεύσιμα μέτρα κατά των τρομοκρατικών οντοτήτων». «Το αφγανικό καθεστώς πρέπει να χαλιναγωγήσει τους πληρεξούσιους που έχουν καταφύγια στο Αφγανιστάν και χρησιμοποιούν το αφγανικό έδαφος για να διαπράττουν ειδεχθές επιθέσεις εντός του Πακιστάν», δήλωσε το Σάββατο ο αρχηγός του πακιστανικού στρατού, στρατάρχης Ασίμ Μουνίρ.

Ο εκπρόσωπος της αφγανικής κυβέρνησης δήλωσε ότι η πακιστανική αεροπορία διεξήγαγε επιδρομές στο Αφγανιστάν, ώρες μετά την παράταση της εκεχειρίας. Καταδίκασε τις επιθέσεις, λέγοντας ότι η Καμπούλ επιφυλάσσεται του δικαιώματος να απαντήσει, αν και επεσήμανε ότι οι Αφγανοί μαχητές έλαβαν οδηγίες να απόσχουν από αντίποινα σε ένδειξη σεβασμού για τις επικείμενες διαπραγματεύσεις. Ο πακιστανικός στρατός δεν απάντησε σε αίτημα του Reuters για σχολιασμό των αεροπορικών επιδρομών.

Το Πακιστάν και οι Αφγανοί Ταλιμπάν ήταν στρατηγικοί σύμμαχοι, από τα χρόνια του αφγανικού εμφυλίου. Το Ισλαμαμπάντ συνέχιζε να στηρίζει παρασκηνιακά τους Ταλιμπάν, ακόμα και μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την αμερικανική εισβολή και κατοχή του Αφγανιστάν. Δεν είναι διόλου υπερβολικός ο ισχυρισμός ότι οι Αφγανοί Ταλιμπάν προέρχονται από τα σπλάχνα των πανίσχυρων πακιστανικών μυστικών υπηρεσιών, ISI. Ποιος να το έλεγε, όμως, ότι θα έφτανε μία μέρα που οι Αφγανοί Ταλιμπάν θα έφταναν να πλευρίζουν την Ινδία, τον ιστορικό εχθρό του Πακιστάν, με την προ ημερών ιστορική επίσκεψη του Αφγανού ΥΠΕΞ Αμίρ Χαν Μουτάκι  στο Νέο Δελχί!

Η Ινδία,παρακολουθεί την αλλαγή του ισορροπημένου σκηνικού στην Κεντρική Ασία και αξιοποιεί την ευκαιρία για στρατηγική συνεργασία. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης του Μουτάκι με τον Ινδό ομόλογό του, ανακοινώθηκε ότι η Ινδία θα επαναλειτουργήσει την πρεσβεία της στην Καμπούλ, η οποία είχε κλείσει μετά την κατάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν το 2021. Η μόνη χώρα που αναγνωρίζει επισήμως τους Ταλιμπάν, ενώ και ένας έτερος ανταγωνιστής της Ινδίας, η Κίνα, υπήρξε η πρώτη χώρα που διόρισε πρεσβευτή στην Καμπούλ, το 2023.

Πρέπει να σημειωθεί πως οι Ταλιμπάν έχουν στα όπλα τους βαρύτατο οπλισμό που άφησαν οι Αμερικανοί και οι Αφγανοί σύμμαχοι τους, κατά την αποχώρηση τους από την χώρα. Ο οπλισμός αυτός περιλαμβάνει από ελικόπτερα και ελαφρά επιθετικά αεροσκάφη, μέχρι χιλιάδες πολεμικά οχήματα, μεταξύ των οποίων και σύγχρονα άρματα μάχης!

Πακιστανοί Ταλιμπάν και τρομοκρατία

Παγίως στο μικροσκόπιο του Πακιστάν είναι η δράση των Πακιστανών Ταλιμπάν (Tehreek-e-Taliban Pakistan-TTP) οι οποίοι έχουν κοινά στοιχεία με τους Αφγανούς ομολόγους τους. Αυτοί είναι υπεύθυνοι για μία σειρά επιθέσεων στο Πακιστάν. «Επιθυμούμε καλούς δεσμούς μαζί τους [το Αφγανιστάν], αλλά το TTP πρέπει να σταματήσει να σκοτώνει τον αθώο λαό μας», είχε δηλώσει παλαιότερα ο πρωθυπουργός του Πακιστάν Σεχμπάζ Σαρίφ.

Το Πακιστάν είναι αντιμέτωπο με την ισλαμική τρομοκρατία, η οποία επιδεινώθηκε μετά την άνοδο των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Έπειτα από χρόνια σχετικής σταθερότητας, ένα κύμα αιματηρών επιθέσεων πραγματοποιείται τα τελευταία χρόνια, αρκετές εκ των οποίων από τους Πακιστανούς Ταλιμπάν, που έχουν ξεκινήσει μία αιματηρή εκστρατεία κατά της κυβέρνησης του Ισλαμαμπάντ. Προπύργιο τους είναι η επαρχία της Πεσαβάρ, που βρίσκεται στην άκρη των εδαφών των φυλών των Παστούν, μια περιοχή βυθισμένη στη βία τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

Να σημειωθεί ότι το Πακιστάν έχει προχωρήσει στην απέλαση άνω του ενάμιση εκατομμυρίων Αφγανών μεταναστών, με τον υπουργό Εσωτερικών να δηλώνει πως Αφγανοί μετανάστες ευθύνονται για τρομοκρατικές επιθέσεις στην χώρα, ισχυριζόμενος πως αρκετοί εξ’ αυτών συνδέονται με τους Πακιστανούς Ταλιμπάν.

Λίγο μετά την άνοδο των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, η τότε πακιστανική κυβέρνηση αποκάλυψε πως είχε ξεκινήσει συνομιλίες με τους Πακιστανούς Ταλιμπάν, με τον πρώην πρωθυπουργό της χώρας Ιμράν Χαν να δεσμεύεται για αμνηστία, στην περίπτωση που αυτοί κατέθεταν τα όπλα. Δεν αποτέλεσε έκπληξη που οι όροι των Πακιστανών Ταλιμπάν απορρίφθηκαν τελικώς από το Ισλαμαμπάντ. Αφγανοί Ταλιμπάν είχαν αναφέρει ότι οι συνομιλίες των Πακιστανών ομοϊδεατών τους και του Ισλαμαμπάντ έλαβαν χώρα στο Αφγανιστάν, με την μεσολάβηση των ιδίων, κάτι που είχε παραδεχτεί και ο Χαν.

Η συνοριακή “γραμμή Durand”

Τα σύνορα Πακιστάν-Αφγανιστάν καθορίστηκαν στα τέλη του 19ου αιώνα από τους Βρετανούς αποικιοκράτες και τον τότε ηγεμόνα της περιοχής. Η συνοριακή γραμμή αποκαλείται “γραμμή Durand”. Καμία αφγανική κυβέρνηση δεν την έχει αναγνωρίσει. Από την πλευρά των συνόρων του Πακιστάν εφάπτονται οι “Περιοχές των Φυλών”, όπου η κυβέρνηση πρακτικά δεν ασκεί εξουσία. Οι Ταλιμπάν του Αφγανιστάν και του Πακιστάν είναι ξεχωριστές οντότητες, αν και ιδεολογικά σχεδόν ταυτίζονται.

Ενώ ο στρατός του Πακιστάν πολεμά τους εγχώριους Ταλιμπάν, όπως προαναφέραμε, επί δεκαετίες βοηθούσε στο παρασκήνιο τους Αφγανούς Ταλιμπάν (στην αρχή με χρήματα των ΗΠΑ, της Σαουδικής Αραβίας του Κατάρ και διαφόρων οργανισμών “ισλαμικής αρωγής” από διάφορα αραβικά κράτη). Η νίκη των Αφγανών Ταλιμπάν φάνηκε να εξασφαλίζει στο Πακιστάν έναν σύμμαχο, εξ’ ου και το Ισλαμαμπάντ προέτρεπε να αναγνωριστεί διεθνώς η νέα κυβέρνηση της Καμπούλ.

Όμως, στην πορεία οι σχέσεις τους επιδεινώθηκαν. «Οι προσδοκίες του Πακιστάν από το καθεστώς των Ταλιμπάν σε θέματα ασφαλείας δεν ευοδώθηκαν και αποφάσισε να χρησιμοποιήσει ένα εργαλείο πίεσης εναντίον τους», είχε δηλώσει στο AFP, ο πολιτικός αναλυτής Μουχάμαντ Αμίρ Ράνα, αναφερόμενος στις απελάσεις των Αφγανών.

Σαρία και Παστούν

Όλως περιέργως, οι Πακιστανοί Ταλιμπάν, εκτός από τρομοκρατική-τζιχαντιστική οργάνωση, είναι και εθνικιστές. Θεωρούν ότι πρέπει να αποσπάσουν εδάφη από το Πακιστάν και το Αφγανιστάν και να ιδρύσουν ένα ισλαμιστικό κράτος, με βάση τη φυλή των Παστούν, φατρίες της οποίας ζουν εκατέρωθεν των συνόρων.

Οι Πακιστανοί Ταλιμπάν, όπως προκύπτει από τις διακηρύξεις τους τα τελευταία χρόνια, έχουν ως ιδεολογικούς πυλώνες τις ισλαμικές αρχές, τα φυλετικά έθιμα και το έθνος των Παστούν. Αυτό επιβεβαιώνεται και στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του εμίρη της οργάνωσης Νουρ Ουαλί Μεχσούντ “Η επανάσταση Μεχσούντ, Νότιο Βαζιριστάν: Από την εξουσία των Βρετανών στον Αμερικανικό Ιμπεριαλισμό”, σύμφωνα με μελέτη του Δρ. Φαρχάν Ζαχίντ.

«Υπάρχουν διαφορετικές ομάδες που σχηματίζουν τους Πακιστανικούς Ταλιμπάν, είχε δηλώσει ο Πακιστανός πρωθυπουργός Χαν σε συνέντευξή στο τουρκικό κρατικό κανάλι TRT World. «Είμαστε σε συνομιλίες με ορισμένους από αυτούς για μια διαδικασία συμφιλίωσης. Μπορεί να μην καταλήξουμε σε κάποιο διακανονισμό στο τέλος, αλλά μιλάμε». Όταν ο Χαν έλεγε με ορισμένους από αυτούς, ήξερε ακριβώς τι έλεγε.

Οι Πακιστανοί Ταλιμπάν έχουν υποστεί πολλές διασπάσεις και επανασυνδέσεις. Τον Δεκέμβριο 2007, περίπου 13 ομάδες ενώθηκαν υπό την ηγεσία του Μπαϊτουλάχ Μεχσούντ για να σχηματίσουν το TTP. Το 2020, οι Πακιστανοί Ταλιμπάν έμοιαζαν αποδυναμωμένοι. Η ηγεσία τους είχε σκοτωθεί ή εκδιωχθεί στο Αφγανιστάν, μετά την κατάρρευση των συνομιλιών του 2014. Επίσης, μία στρατιωτική επιχείρηση του Πακιστάν είχε φθείρει σε μεγάλο βαθμό τα υπολείμματά τους. Επειδή, όμως, είχαν προκληθεί και απώλειες μεταξύ αμάχων, δημιούργησε εχθρότητα και προς τις κρατικές δυνάμεις.

Οι Πακιστανοί Ταλιμπάν διασπώνται

Όταν απεβίωσε ο Μπαϊτουλάχ Μεσούντ μια “σούρα” διόρισε τον Μαουλάνα Φαζλουλάχ ως νέο ηγέτη των Πακιστανών Ταλιμπάν. Η αλλαγή ηγεσίας πυροδότησε συγκρούσεις μεταξύ των διαφόρων ομάδων τους, οι οποίες διευκόλυναν τη διάσπαση και την υποβάθμιση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων της οργάνωσης. Επειδή ο Φαζλουλάχ δεν είναι μέλος της κυρίαρχης φατρίας Μεχσούντ, δεν μπόρεσε να διατηρήσει ενιαία την οργάνωση-ομπρέλα του 2007.

Έτσι, το 2014, η Tehreek-e-Taliban Pakistan κατακερματίστηκε, λόγω διαφωνιών σχετικά με βασικές στρατηγικές αποφάσεις, όπως εάν πρέπει να συμμετάσχει σε ειρηνευτικές συνομιλίες με την πακιστανική κυβέρνηση, ή εάν οι πολίτες θεωρούνται αποδεκτοί στόχοι επιθέσεων. Μεταξύ των ομάδων που αποσπάστηκαν από το TTP, ήταν η φράξια Μεσούντ, μια από τις μεγαλύτερες και ισχυρότερες της οργάνωσης.

Στις 22 Ιουνίου 2018, μετά τη δολοφονία του πρώην εμίρη Φαζλουλάχ σε αμερικανική επίθεση με drone στο Αφγανιστάν, εμίρης των Πακιστανών Ταλιμπάν ανέλαβε ο (σημερινός ηγέτης τους) Νουρ Ουαλί Μεχσούντ, ο οποίος επιχείρησε να επανενώσει την οργάνωση, όντας και μέλος της ισχυρότερης φατρίας. Κατάφερε να ανασυγκροτήσει το TTP, απορροφώντας τις διασπασμένες φατρίες του, ακόμη και φατρίες που είχαν συγκλίνει με την Αλ Κάιντα. Παράλληλα με την επανενοποίησή του, η Tehreek-e-Taliban Pakistan μετατόπισε σταδιακά τη ρητορική της, από την παγκόσμια τζιχαντιστική προπαγάνδα που ευθυγραμμίζεται με την Αλ Κάιντα, σε μια αφήγηση με κέντρο το Πακιστάν και τους Παστούν.

Αποδείχτηκε ότι η νίκη των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν ενθάρρυνε το πακιστανικό παρακλάδι τους να εντείνει τις επιθέσεις, παρά τις προσδοκίες του Ισλαμαμπάντ. Την περίοδο που η κυβέρνηση του Πακιστάν επιχειρούσε κάποιου είδους προσέγγιση, οι Πακιστανοί Ταλιμπάν ενέτειναν τις τρομοκρατικές δραστηριότητες τους στην χώρα, όπως αποκαλύπτει παλαιότερη έκθεση του Πακιστανικού Ιδρύματος για Μελέτες Ειρήνης, κυρίως στις παραμεθόριες “περιοχές των φυλών”.

Κύμα τρομοκρατικών επιθέσεων

Οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν απελευθέρωσαν εκατοντάδες μαχητές του TTP, μεταξύ αυτών και τον υπαρχηγό του Μαουλβί Φακίρ Μοχάμαντ, ο οποίος κρατείτο σε αφγανικές φυλακές από το 2013. Ο Μοχάμαντ έχει δεσμευτεί έκτοτε να επιβάλει σαρία στο Πακιστάν, μη αποδεχόμενος το πακιστανικό Σύνταγμα, ενώ απέρριψε την πρόταση αμνηστίας του Ισλαμαμπάντ.

Η Tehreek-e-Taliban Pakistan έχει πραγματοποιήσει δεκάδες επιθέσεις εναντίον των πακιστανικών δυνάμεων ασφαλείας και αμάχων από τότε που οι Ταλιμπάν ανέλαβαν την εξουσία στο Αφγανιστάν, θυμίζοντας την αιματηρή τρομοκρατική εκστρατεία της οργάνωσης στο διάστημα 2009-2014.

Πάγια ανησυχία του Πεκίνου δε, συμμάχου του Ισλαμαμπάντ, είναι ότι οι Πακιστανοί Ταλιμπάν θα πραγματοποιήσουν επιθέσεις και κατά της κινεζικής παρουσίας στην χώρα. «Το TTP μπορεί να διεξάγει περισσότερες τρομοκρατικές επιθέσεις στο Πακιστάν και ειδικά σε Κινέζους και κινεζικά έργα, προκειμένου να αυξήσει την πίεση στην κυβέρνηση του Πακιστάν», προειδοποιούσε το κρατικό κινεζικό ΜΜΕ “The Global Times”.

Είχε δίκιο: Οι Πακιστανοί Ταλιμπάν ανέλαβαν την ευθύνη αιματηρής επίθεσης (Απρίλιος 2021) σε πολυτελές ξενοδοχείο στο δυτικό Πακιστάν, όπου διέμενε ο Κινέζος πρέσβης. Κινεζικό προσωπικό έχει βρεθεί στο στόχαστρο και άλλων τρομοκρατικών ομάδων που δρουν στην χώρα, όπως των αυτονομιστών του Απελευθερωτικού Στρατού του Μπαλουχιστάν, που σκότωσε πέρσι πέντε Κινέζους μηχανικούς.

Πάντως, όπως προαναφέραμε, οι Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν διέψευσαν πλήρως τις προσδοκίες του Ισλαμαμπάντ ότι θα κατόρθωναν να χαλιναγωγήσουν το ΤΤΡ. Μια τέτοια κίνηση θα τους εξέθετε σε κατηγορίες για προδοσία της τζιχαντιστικής ιδεολογίας και σε κίνδυνο διχασμού στις τάξεις τους, αν φανούν να πειθαναγκάζονται από το Ισλαμαμπάντ.

Την ίδια στιγμή, ενδεχόμενη δράση τους κατά των Πακιστανών ομοϊδεατών τους, θα μπορούσε να ανοίξει χώρο για άλλες πιο ακραίες ομάδες, όπως το Ισλαμικό Κράτος του Χορασάν, το οποίο οι Ταλιμπάν πολεμούν και μάλιστα κατηγορούν το Ισλαμαμπάντ για παρασκηνιακή στήριξη του (όπως έκανε παλαιότερα και με τους ίδιους!). Σε ό,τι αφορά τους Πακιστανούς “αδελφούς”, αυτή εμπνέονται από την νίκη τους στο Αφγανιστάν και θέλουν να την επαναλάβουν και στο Πακιστάν.