Πόλεμος στις πόλεις και παλλαϊκή άμυνα – Το μάθημα της Ουκρανίας

O πόλεμος στην Ουκρανία έρχεται σε μια εποχή που οι στρατιωτικοί αντιμετωπίζουν ορισμένα καίρια ερωτήματα σχετικά με το δόγμα και τις επιχειρησιακές έννοιες. Μετά τις συρράξεις σε Μέση Ανατολή, Αφγανιστάν, Αφρική και Ναγκόρνο-Καραμπάχ, οι οποίες, λόγω της φύσης τους, δεν έδωσαν τις αναγκαίες λαβές για βαθύ στοχασμό πάνω σε αυτά τα θέματα. Δίνει τώρα, όμως, ο πόλεμος στις πόλεις της Ουκρανίας.

Σύμφωνα με τον Αμερικανό στρατηγό ε.α. Ντέιβιντ Πέρκινς που διοικούσε τη Διοίκηση Εκπαίδευσης και Δόγματος του Αμερικανικού Στρατού, το δόγμα περιγράφει πώς εκπαιδευόμαστε και πολεμάμε σήμερα, ενώ οι έννοιες περιγράφουν πώς νομίζουμε ότι θα πολεμήσουμε στο μέλλον. Οι έννοιες βασίζονται σε ένα ευρύ φάσμα υποθέσεων, πολλές από τις οποίες δεν μπορούν να εξεταστούν επί του πεδίου, αλλά προκαλούν πολλές συζητήσεις. Δύο έννοιες που μπαίνουν στο “μικροσκόπιο” με την σύρραξη στην Ουκρανία είναι η διεξαγωγή επιχειρήσεων σε αστικό περιβάλλον (πόλεμος στις πόλεις) και η “παλλαϊκή άμυνα”, ή ακριβέστερα η “παλλαϊκή κινητοποίηση”.

Μέχρι τώρα, ο πόλεμος στις πόλεις θεωρείτο κάτι απευκταίο από τους θεωρητικούς της στρατιωτικής επιστήμης. Το ιστορικό προηγούμενο καταδεικνύει ότι οι μάχες μέσα σε αστικό περιβάλλον είναι φοβερά χρονοβόρες και αιματηρές και απαιτούν τεράστιους πόρους σε σχέση με άλλου είδους επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα η παράκαμψη αστικών κέντρων αφήνει “σφηκοφωλιές” στα μετόπισθεν του επιτιθέμενου, από τις οποίες μπορούν να “εκδράμουν” οι αμυνόμενοι για να αποκόψουν τις γραμμές εφοδιασμού και να φθείρουν τις δυνάμεις που συρρέουν προς το μέτωπο.

Η λύση που πολλοί στρατοί ακολούθησαν στο παρελθόν ήταν η προέλαση με τις δυνάμεις κρούσης-ελιγμού μέχρι να πετύχουν –κατά Κλαούζεβιτς– το αποφασιστικό πλήγμα, που θα κατέστρεφε την δύναμη του εχθρού, λυγίζοντας τον, ενώ άφηναν μικρότερες δυνάμεις γύρω από τα αστικά κέντρα για να τις πολιορκούν και να αποτρέπουν όποια είσοδο ή έξοδο.

Η τεράστια επέκταση των αστικών κέντρων, όμως, στην Ευρώπη, αλλά και στον Τρίτο Κόσμο, διαφοροποιεί τα δεδομένα. Αν η κατάληψη της πρωτεύουσας είναι ο τρόπος για να επιτευχθεί το “αποφασιστικό πλήγμα”, ο πόλεμος στις πόλεις είναι αναπόφευκτος. Για να αποφευχθούν μεγάλες απώλειες αμάχων, καταστροφή πολιτιστικών θησαυρών και κτιρίων, στο παρελθόν ο αμυνόμενος συνθηκολογούσε.

Πόλεμος στις πόλεις

Σε παλαιότερες εποχές οι πόλεις πολιορκούνταν μέχρι εξαντλήσεως των αποθεμάτων τροφής, όπλων, μαχητών, ακόμη και νερού. Και όχι πάντα με επιτυχία. Η άλλη λύση ήταν η δαπανηρή και αμφίβολης εξέλιξης κατάληψη εξ εφόδου. Η Κωνσταντινούπολη σαν τέτοιο κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υπέστη 30 πολιορκίες με σκοπό τον “αποκεφαλισμό” του κράτους, παρότι υπήρχαν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις διάσπαρτες σε ανατολικά και δυτικά θέματα. Η πολιορκία του Χάνδακα (Ηρακλείου) διήρκεσε από το 1648 μέχρι το 1669, μέχρι να πέσει, αλλά ήταν ανεφοδιαζόμενο λιμάνι.

Πλέον, η περίσχεση μιας πόλης εμβαδού 840 τετρ. χλμ., όπως είναι το Κίεβο, απαιτεί τεράστιες δυνάμεις. Η πολιορκία της Οδησσού από  τους Γερμανούς το 1941 διήρκεσε 73 ημέρες, σε μια επιχείρηση που εκτελείτο από φοβερά αποφασιστικά και ικανά στρατεύματα, εναντίον αποκλεισμένων υπερασπιστών. Είναι λοιπόν μια ηθελημένη απόσυρση σε πόλεις και ύστατη άμυνα κάτι που μπορούν οι αμυνόμενοι να αντιτάξουν σε μια τέτοια επίθεση; Και αν ναι πιο είναι το κόστος; Μπορεί η γαλλική κυβέρνηση να ρισκάρει την καταστροφή του Λούβρου, του Πύργου του Άιφελ; Ή μπορεί να θεωρήσει την εθνική επιβίωση, και ίσως τη νίκη, πάνω απ’ όλα;

Αυτό είναι τελικά το ερώτημα: Τι μπορεί να θυσιάσει κανείς; Μπορείς να θυσιάσεις την καταστροφή ή την κατάληψη των πλουτοπαραγωγικών πηγών της ενδοχώρας που λυμαίνεται ο εισβολέας; Πόσο είσαι διατεθειμένος να υποθηκεύσεις το μέλλον, με απτά οικονομικά αποτελέσματα, όπως ήδη βλέπουμε στην Ουκρανία; Είναι η πτώχευση αντίβαρο της εθνικής ανεξαρτησίας; Μπορεί η  στρατηγική “καμένης γης” και συνεχιζόμενης άμυνας να αντισταθμίσει μια συνθηκολόγηση; Μήπως η συνθηκολόγηση και η φινλανδοποίηση είναι μια λύση;

Αν εφαρμόσεις μια στρατηγική άμυνας στις πόλεις σε μία βιομηχανοποιημένη χώρα, όπως η Ουκρανία, τα κέντρα βιομηχανίας που βρίσκονται εκτός αστικού ιστού, μπορεί να λεηλατηθούν από τους εισβολείς. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Σοβιετικοί αποσυναρμολόγησαν τις γερμανικές βιομηχανίες που κατελάμβαναν, και τις μετέφεραν στα ανατολικά, μέσα σε λίγες μέρες.

Περικύκλωση του Κιέβου

Σήμερα, καθώς οι ρωσικές δυνάμεις προσπαθούν να περικυκλώσουν το Κίεβο, αυτή η συζήτηση είναι πιο επίκαιρη παρά ποτέ. Ο στρατός, αλλά και ο λαός της Ουκρανίας ετοιμάζεται να υπερασπιστεί την πρωτεύουσα. Για την Ουκρανία, η αποφυγή του πολέμου στον αστικό ιστό δεν αποτελεί επιλογή. Το αν, όμως, είναι επιλογή για την επιτιθέμενη Ρωσία είναι το σημαντικό ερώτημα, δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις της προσεχώς θα είναι καθοριστικές.

Οι επιθέσεις των Ρώσων εναντίον ουκρανικών πόλεων καθιστούν σαφές ότι οι πόλεις αντιπροσωπεύουν σημαντικούς, αν όχι πρωταρχικούς στόχους της εισβολής. Η Ρωσία δείχνει ότι η επίτευξη των επιχειρησιακών της στόχων (περικύκλωση των ουκρανικών δυνάμεων στα ανατολικά και δημιουργία χερσαίας σύνδεσης Ντονμπάς-Κριμαίας) περνάει μέσα από την κατάληψη στρατηγικών πόλεων, όπως η Μαριούπολη, το Χάρκοβο και βέβαια το Κίεβο.

Θα συνεχίσει ο Πούτιν να στραγγαλίζει τις ουκρανικές πόλεις και να τις σφυροκοπά μέχρις ερειπίων για να κάμψει την ουκρανική αντίσταση, ή θα τολμήσει μια εισβολή στο Κίεβο με αμφίβολη έκβαση. Εάν συμβεί το δεύτερο, οι στρατιωτικοί παγκοσμίως θα κοιτούν και θα μαθαίνουν. Και εδώ ερχόμαστε στην δεύτερη συνιστώσα. Μπορείς να διεγείρεις το λαϊκό αίσθημα, ώστε να υπάρξει καθολική αντίδραση στην εχθρική επίθεση; Μπορείς να διεγείρεις μια παθητική αντίσταση εναντίον του κατακτητή και ταυτόχρονα να διεξάγεις αντάρτικο στα μετόπισθεν;

Τακτική “καμένης γης”

Όταν προωθείτο ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, ο Κολοκοτρώνης εφάρμοζε τακτική “καμένης γης”. Είναι η πολιτική ηγεσία διατεθειμένη να το κάνει στην εποχή μας; Δηλαδή, να θυσιάσει την όποια ευημερία από το φρόνημα του λαού. Μια επιλογή είναι η ενσωμάτωση μη στρατιωτικού και παραστρατιωτικού προσωπικού σε ένα ολοκληρωμένο αμυντικό σχέδιο, όπως έχουν κάνει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Νορβηγία. Αυτό κάποιοι αναλυτές το έχουν ονομάσει “συλλογική άμυνα”, ή “παλλαϊκή άμυνα”.

Ποιο, όμως, είναι το μίγμα των συμβατικών δυνάμεων, των παραστρατιωτικών και εφέδρων; Για τις τρεις βαλτικές χώρες η ρωσική συμβατική στρατιωτική ισχύς είναι συντριπτική και η γεωγραφία τους “στενή”. Αυτός είναι ο λόγος που Και Δυτικοί θεωρούν την όποια άμυνα σχεδόν καταδικασμένη και ως εκ τούτου σπατάλη. Υποστηρίζουν, μάλιστα, ότι το να εγκαταλείψουν τα περισσότερα βαρέα οπλικά συστήματα δεν είναι απλά μια ιδέα, ίσως να είναι η εξυπνότερη.

Αντί, λοιπόν, να διατηρούν μια συμβατική στρατιωτική ικανότητα που δεν είναι αρκετά ισχυρή για να αποτρέψει από μόνη της την επιθετικότητα και η οποία θα καταστραφεί σε περίπτωση σύγκρουσης, θα μπορούσαν να κατευθύνουν αυτούς τους πόρους στη δημιουργία μιας επαγγελματικής αντισυμβατικής αμυντικής δύναμης και την εκπαίδευση των πολιτών, ώστε να είναι ικανοί να αντιστέκονται σε μια εισβολή και σε μια κατοχή.

Οι πολίτες παράγοντας-κλειδί

Η Ουκρανία δεν επένδυσε σε νέα οπλικά συστήματα που πολλοί έλεγαν ότι τα είχε επειγόντως ανάγκη μετά το 2014, κυρίως γιατί το Κίεβο δεν είχε τα χρήματα. Οι αμερικανικές υπηρεσίες διατείνονται ότι είχαν από τότε αρχίσει να εκπαιδεύουν Ουκρανούς εκπαιδευτές σε τακτικές ανορθόδοξου πολέμου και παθητικής αντίστασης. Αυτοί με την σειρά τους εκπαίδευαν πολίτες σε αυτές τις τεχνικές. Δημιούργησαν έτσι πυρήνες πολιτοφυλακής σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας. Δεν ήταν όλοι το επιτυχημένοι, αλλά μια βάση δημιουργήθηκε.

Τώρα βλέπουμε πολίτες να συνεπικουρούν τον στρατό και την πολιτοφυλακή, δημιουργώντας ένα πλέγμα το οποίο θα κάνει τη ζωή των Ρώσων δύσκολη όποιο και να είναι αποτέλεσμα κι αν έχει ο πόλεμος στις πόλεις. Τα πρώτα δείγματα παθητικής αντίστασης φάνηκαν σχεδόν άμεσα σε κωμοπόλεις και χωριά που κατέλαβαν οι Ρώσοι. Πολίτες παρενοχλούσαν τις ρωσικές δυνάμεις, οι οποίες δεν τόλμησαν να κάνουν ακρότητες, ή τουλάχιστον όχι  σε συλλογικό επίπεδο. Σε κάθε περίπτωση, είτε στραφούν εναντίον των πολιτών βίαια, είτε τους αντιμετωπίσουν με απάθεια αυτό το παιχνίδι το έχουν χάσει, ιδίως αν οι υποδομές και τα αστικά κέντρα της Ουκρανίας καταστραφούν.

Στις περιπτώσεις άμυνας στο αστικό τοπίο και αντίστασης κατά ξένης κατοχής, οι πολίτες παίζουν ρόλο-κλειδί. Αυτό, όμως, προϋποθέτει σε βάθος μελέτη και κρατική στρατηγική, η οποία θα εστιάζει στην ενεργοποίηση των πολιτών. Δεν είναι σαφές αν η Ελλάδα μπορεί να υιοθετήσει παρόμοια στρατηγική, αλλά η έννοια πρέπει τουλάχιστον να μελετηθεί σε κρατικό, και όχι μόνο στρατιωτικό επίπεδο. Πρέπει να δοθεί σημασία και έμφαση στο πως μπορούμε να αντιστρέψουμε το αίσθημα νωθρότητας και απέχθειας προς κάθε τι στρατιωτικό σε μεγάλα κομμάτια της ελληνικής κοινωνίας.