Πως εκπαραθυρώθηκε ο Γκρουέφσκι για να γίνει πρωθυπουργός ο Ζάεφ

Ήταν 3 Οκτωβρίου του 1995 όταν μία είδηση συγκλονίζει τα Βαλκάνια. Ο πρόεδρος των Σκοπίων Κίρο Γκλιγκόρωφ είχε δεχτεί δολοφονική επίθεση και νοσηλευόταν σε κρίσιμη κατάσταση. Η υπόθεση (είχε τοποθετηθεί εκρηκτικός μηχανισμός στο αυτοκίνητο του) παραμένει μέχρι τώρα σε μεγάλο βαθμό σκοτεινή. Στα χρόνια που ακολούθησαν στην πολιτική σκηνή των Σκοπίων ξεχώρισε ο Γκρουέφσκι, για την ανατροπή του οποίου από τον Ζάεφ χρειάστηκε να βάλουν το χέρι τους και οι Δυτικοί.

Παλιός παρτιζάνος, υπουργός του Στρατάρχη Τίτο, ο Γκλιγκόρωφ κατόρθωσε να επιτύχει αναίμακτα την ανεξαρτησία του ομόσπονδου κρατιδίου του από την ενιαία Γιουγκοσλαβία και να λειτουργήσει ως παράγοντας σταθερότητας στη δύσκολη μεταβατική περίοδο. Της δολοφονικής απόπειρας είχε προηγηθεί η υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας με την Ελλάδα, με την οποία εξομαλύνονταν οι σχέσεις των δύο χωρών. Το θέμα της ονομασίας του νέου βαλκανικού κράτους παραπέμφθηκε στο μέλλον.

Τελικά, ο Γκλιγκόρωφ απεβίωσε το 2012 σε ηλικία 95 ετών. Μετά τον θάνατο του, η τότε κυβέρνηση του εθνικιστικού κόμματος VMRO που, υπό τον Νίκολα Γκρουέφσκι, κατείχε την εξουσία από το 2006, επιχείρησε να αποδομήσει τη συμβολή του. Το VMRO ήταν το κόμμα των βουλγαρικής εθνικής συνείδησης “κομιτατζήδων” του Μακεδονικού Αγώνα.
Επανιδρύθηκε στα Σκόπια το 1990 ως αντιπολίτευση στην –υπό τον Γκλιγκόρωφ– Σοσιαλδημοκρατική Ένωση (μετονομασία της “Ένωσης Κομμουνιστών Μακεδονίας”) που ήταν το τοπικό παράρτημα της Ένωσης Κομμουνιστών Γιουγκοσλαβίας. Το σύγχρονο VMRO με το ένα πόδι πατούσε στον σλαβομακεδονικό εθνικισμό και με το άλλο στον βουλγαρισμό, όπου και βρίσκονταν οι ιστορικές ρίζες του.

Ο Μακεδονισμός του Γκρουέφσκι

Επί πρωθυπουργίας Γκεοργκιέφσκι, η κυβέρνηση του VMRO είχε επιδείξει μία πιο μετριοπαθή στάση από τους Σοσιαλδημοκράτες του στο ζήτημα της ονομασίας. Όταν, όμως, αρχηγός εξελέγη ο Νίκολα Γκρουέφσκι το VMRO υιοθέτησε την πιο ακραία εκδοχή του “Μακεδονισμού” και κατ’ επέκτασιν την πιο ανελαστική θέση στο ζήτημα της ονομασίας. Θεωρεί τους Σλαβομακεδόνες απογόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Όπως αναφέρεται στο καταστατικό του αγωνίζεται για «την πνευματική, πολιτική και εθνική ένωση του διαμελισμένου μακεδονικού λαού». Διεκδικεί ακόμα και τη Θεσσαλονίκη, την οποία θεωρεί πρωτεύουσα του “μακεδονικού έθνους”.

Οι Σοσιαλδημοκράτες υποστήριζαν μία μία ευέλικτη εκδοχή του “Μακεδονισμού”. Το επίσημο ιδεολόγημα ήταν πως το σύγχρονο “μακεδονικό” έθνος προέκυψε από την ανάμιξη των Σλάβων εποίκων με τον ντόπιο μακεδονικό πληθυσμό. Σε μία προσπάθεια να παρακάμψει την αντίδραση της Αθήνας, ο Γκλιγκόροφ είχε κάνει ένα βήμα πίσω, δηλώνοντας τα εξής: «είμαστε Σλάβοι, έχουμε έρθει στα Βαλκάνια τον 6^ο και τον 7^ο αιώνα, έχουμε εγκατασταθεί στα εδάφη που ονομάζονται Μακεδονία. Δεν γνωρίζω αν στις φλέβες μας ρέει το αίμα των αρχαίων Μακεδόνων, αλλά δεν είναι αυτό χαρακτηριστικό της ταυτότητας μας».

Ο Γκλιγκόροφ φοβόταν την έξαρση του αλβανικού εθνικισμού, η οποία, με τη στρατιωτική επέμβαση της Δύσης, οδήγησε στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1990 στην απόσχιση του Κοσσυφοπεδίου από τη Σερβία. Φοβόταν τη εξάπλωση της φωτιάς και στη χώρα του, όπως πράγματι συνέβη στις αρχές του 2001. Αλβανοκοσοβάροι και Αλβανομακεδόνες του UCK άρχισαν τις ένοπλες επιθέσεις, με αποτέλεσμα τη γενίκευση των εθνοτικών συγκρούσεων.

Η συμφωνία της Αχρίδας

Η αποφασιστική παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας, που ήθελε να διατηρήσει την ενότητα της FYROM και να αποτρέψει την έναρξη ενός νέου πολέμου στα Βαλκάνια, οδήγησε στην συμφωνία της Αχρίδας τον Αύγουστο του 2001. Η συμφωνία προέβλεπε αμνηστία και αφοπλισμό των ανταρτών, καθώς και παραχώρηση στους Αλβανομακεδόνες καθεστώτος μικρού εταίρου στο κράτος.

Η αλβανομακεδονική κοινότητα αποτελεί πάνω από το 25% του συνολικού πληθυσμού και λόγω διαφορετικής δημογραφικής ανάπτυξης το ποσοστό αυτό σιγά αλλά σταθερά αυξάνεται. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την κλιμάκωση του αλβανικού εθνικισμού, φοβίζει τους Σλαβομακεδόνες. Σ’ αυτόν τον φόβο πάτησε ο Γκρουέφσκι για να κερδίσει την πλειοψηφία και να προωθήσει μία ακραία εκδοχή “Μακεδονισμού”. Ας σημειωθεί ότι ο Γκρουέφσκι απουσίαζε επιδεικτικά ως πρωθυπουργός από τις εκδηλώσεις για την υπογραφή της συμφωνίας της Αχρίδας.

Το αλβανικό στοιχείο ζητούσε παγίως την ουδετερότητα του κράτους, δηλαδή τα κρατικά σύμβολα να μην εκφράζουν μόνο τη σλαβική πλειονότητα. Στο πλαίσιο αυτό διεκδικεί η αλβανική γλώσσα να είναι η δεύτερη επίσημη γλώσσα της FYROM. Οι Αλβανομακεδόνες δεν θεωρούν κεντρικό το ζήτημα της ονομασίας, το οποίο για τους Σλαβομακεδόνες είναι ζωτικής σημασίας.

Η πολυετής θητεία του Γκρούεφσκι σημαδεύτηκε από διαφθορά, σκάνδαλα, υποκλοπές πολιτικών του αντιπάλων και εθνικιστικές προκλήσεις κατά της Ελλάδας. Τα Σκόπια γέμισαν με κακόγουστα αγάλματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και Βυζαντινών αυτοκρατόρων. Με την στάση του δεν αποξένωσε μόνο την αλβανική κοινότητα, αλλά και μεγάλο τμήμα του σλαβικού πληθυσμού. Έβλεπαν ότι ο Γκρουέφσκι εξελισσόταν σε μικρό Ερντογάν.

Άρχισαν διαδηλώσεις εναντίον της κυβέρνησής του, αλλά και αντιδιαδηλώσεις από τους εθνικιστές οπαδούς του πρωθυπουργού, οι οποίοι κρατούσαν συχνά ρωσικές σημαίες και πορτραίτα του Βλαντιμίρ Πούτιν. Τότε, η Μόσχα είχε μιλήσει για υποκίνηση “πορτοκαλί επανάστασης” στη FYROM. Στα μάτια των Αμερικανών και των Ευρωπαίων ο Γκρουέφσκι, λόγω κυρίως του φλερτ με τη Ρωσία, αλλά και του αυταρχισμού του, άρχισε να θεωρείται ανεπιθύμητος.

Η συμμαχία του Ζάεφ με τους Αλβανομακεδόνες

Στις εκλογές του Δεκεμβρίου 2016 το κυβερνητικό VMRO ήρθε πρώτο, χωρίς να επιτύχει, όμως, αυτοδυναμία. Με την παρασκηνιακή παρέμβαση της Δύσης, η Σοσιαλδημοκρατική Ένωση της αντιπολίτευσης, που είχε αρχηγό τον Ζόραν Ζάεφ, ήρθε σε συμφωνία με τα τρία αλβανομακεδονικά κόμματα για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Ο προερχόμενος από το κόμμα του Γκρουέφσκι Πρόεδρος Δημοκρατίας Ιβανόφ, όμως, δεν τους έδωσε την εντολή. Διαφώνησε με τα διευρυνόμενα δικαιώματα που η συμφωνία παραχωρούσε στο αλβανομακεδονικό στοιχείο.

Στη FYROM επικράτησαν συνθήκες πρωτοφανούς πολιτικού φανατισμού. Οι οπαδοί του VMRO κατηγορούσαν τον Ζάεφ σαν προδότη, που για την πρωθυπουργική καρέκλα ήταν έτοιμος να ακυρώσει τον “μακεδονικό” χαρακτήρα του κράτους. Ζητούσαν νέες εκλογές, επειδή θεωρούσαν πως σε συνθήκες πόλωσης ο Γκρουέφσκι θα επικρατούσε.

Από την άλλη πλευρά, η σλαβομακεδονική αντιπολίτευση κατηγορούσε τον Πρόεδρο Δημοκρατίας Ιβανόφ για παραβίαση του Συντάγματος. Θεωρούσε πως επεδίωκε να εξασφαλίσει την προστασία του Γκρουέφσκι και των συνεργατών του από μελλοντικές ποινικές διώξεις για τα αποδιδόμενα σ’ αυτούς σκάνδαλα. Πράγματι, με την παρασκηνιακή βοήθεια των Αμερικανών ο Ζάεφ είχε στοιχεία για το σύστημα παρακολουθήσεων που είχε στήσει το καθεστώς Γκρουέφσκι, αλλά και για άλλες σκανδαλώδεις υποθέσεις.

Η -με “κουμπάρο” τη Δύση- συμφωνία συνεργασίας του Ζάεφ με τα αλβανομακεδονικά κόμματα πρόβλεπε να ψηφισθεί Αλβανομακεδόνας (ο Τζαφέρι) για την προεδρία της Βουλής και επίσης να υιοθετηθεί η αλβανική ως δεύτερη επίσημη γλώσσα του κράτους. Τα δύο αυτά ανταλλάγματα προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις εκ μέρους των οπαδών του Γκρουέφσκι. Οι αντιδράσεις κορυφώθηκαν με την εισβολή τους στη Βουλή και τον άγριο προπηλακισμό βουλευτών, ακόμα και του ίδιου του Ζάεφ. Όταν αργότερα η κυβέρνηση Ζάεφ ψήφισε τον σχετικό νόμο, ο Ιβανόφ αρνήθηκε να τον υπογράψει και τον παρέπεμψε και πάλι στη Βουλή.

Εμφύλιος στους Σλαβομακεδόνες

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, εκτός από την εθνοτική αντίθεση μεταξύ Σλαβομακεδόνων και Αλβανομακεδόνων, στη FYROM εκδηλώθηκε και το εσωτερικό ρήγμα στους κόλπους των Σλαβομακεδόνων. Η κατάσταση ομαλοποιήθηκε αφενός με την επίσκεψη ειδικού Αμερικανού απεσταλμένου στα Σκόπια, αφετέρου με την παρέμβαση της ΕΕ. Στόχος των Δυτικών ήταν να διευκολύνουν την ομαλή μεταβίβαση της εξουσίας από τον Γκρουέφσκι στον Ζάεφ.

Η σταθερότητα των Σκοπίων μπορούσε να απειληθεί από τη στάση του Αλβανού πρωθυπουργού Έντι Ράμα. Αν και είχε εμφανιστεί στην αρχή της θητείας του ως μετριοπαθής και μεταρρυθμιστής, είχε αρχίσει με κατά καιρούς προκλητικές δηλώσεις του να επαναφέρει το ζήτημα της “Μεγάλης Αλβανίας”. Το μήνυμα που του έστειλε η Δύση, ωστόσο, ήταν αποτρεπτικό για τέτοια παιχνίδια.

Μπορεί αρκετοί από τους σημερινούς Αλβανομακεδόνες συμμάχους του Ζάεφ να ήταν οπλαρχηγοί του UCK, αλλά, όσο η Ουάσιγκτον ανάβει κόκκινο φως, δεν πρόκειται να εξωθήσουν τα πράγματα μέχρι τη διάλυση της FYROM. Προς το παρόν, λοιπόν, ο αλβανικός παράγοντας συνεργάζεται με τον Ζάεφ και ο αλβανικός εθνικισμός εκδηλώνεται με προσπάθεια θεσμικής ενίσχυσης με προοπτική άλωσης εκ των έσω του γειτονικού κράτους.