Πώς φτάσαμε στη νέα πολεμική ανάφλεξη στο Ναγκόρνο Καραμπάχ

Σε εξέλιξη είναι στρατιωτική επιχείρηση του Αζερμπαϊτζάν έναντι του διαφιλονικούμενου θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ στο νότιο Καύκασο, μία εκ των “παγωμένων συγκρούσεων” του μετασοβιετικού κόσμου που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε πολεμικό κλοιό. Οι αρμενικές αρχές στον θύλακα (που επί ΕΣΣΔ ανήκε στο Αζερμπαϊτζάν) αναφέρουν πως οι Αζέροι βομβαρδίζουν με ρουκέτες και πυροβολικό ολόκληρη την περιοχή κατά μήκος της πρώτης γραμμής.

Η πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το Στεπανακέρτ, και άλλες πόλεις της περιοχής, δέχονται «σφοδρά πυρά», σύμφωνα με τις αρμενικές αρχές του θύλακα, λίγο μετά την έναρξη των επιχειρήσεων που χαρακτηρίζονται από το Αζερμπαϊτζάν «αντιτρομοκρατικές». «Η διοίκηση του αποσπάσματος διατήρησης της ειρήνης της Ρωσικής Ομοσπονδίας και η διεύθυνση του Τουρκο-Ρωσικού Παρατηρητηρίου (της κατάπαυσης του πυρός) είχαν ενημερωθεί για τις δραστηριότητες που διεξάγονται», ανέφερε σε ανακοίνωσή του το αζερινό υπουργείο Άμυνας.

Σε τηλεοπτικό του διάγγελμα, ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν δήλωσε πως οι Αζέροι επιδιώκουν να «σύρουν την Αρμενία σε εχθροπραξίες» και πως πολεμούν μόνο οι δυνάμεις των αυτονομιστών, όχι ο αρμενικός στρατός. «Μερικές δυνάμεις, τόσο εσωτερικές όσο και εξωτερικές προσπαθούν να σύρουν την Αρμενία σε πόλεμο. Για μια ακόμη φορά επιβεβαιώνω: Ένοπλες Δυνάμεις της Αρμενίας στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, δεν υπάρχουν», ανέφερε με έμφαση, τονίζοντας πως «γίνονται εκκλήσεις από διάφορα μέρη για πραξικόπημα στην Αρμενία», τα οποία δεν κατονόμασε. Τέλος ανέφερε πως αναμένει την συμβολή της Ρωσίας στην αποκλιμάκωση της κατάστασης.

Τους τελευταίους μήνες η ένταση στο Καραμπάχ κλιμακώνεται, καθώς οι Αζέροι έχουν κλείσει τον διάδρομο Λατσίν που συνδέει την Αρμενία με τον θύλακα και οι τοπικές αρμενικές κοινότητες έχουν αποκλειστεί και καταγγέλλουν ότι αντιμετωπίζουν δραματικές ελλείψεις ακόμα και σε φάρμακα. Η κρίση του Λατσίν προκάλεσε νέα κλιμάκωση στις σχέσεις Ερεβάν-Μπακού, όταν προηγουμένως οι δύο πλευρές είχαν διπλωματικές επαφές με την μεσολάβηση της ΕΕ.

O δε Πασινιάν δήλωνε έτοιμος ακόμα και για συμφωνία ειρήνης με το Αζερμπαϊτζάν και πρόθυμος να εξομαλύνει τις σχέσεις της Αρμενίας με την Τουρκία, τα drones της οποίας είχαν συμβάλλει στην νίκη των Αζέρων το 2020 και πρωτοστατούν και στους βομβαρδισμούς που ακόμα μαίνονται. Κομβικός είναι και ο ρόλος του Ιράν, που υποστηρίζει τους Αρμένιους από το πρώτο πόλεμο που ακολούθησε την διάλυση της ΕΣΣΔ και έχει πολλές προστριβές με το Αζερμπαϊτζάν, αν και οι Αζέροι είναι ομόδοξοι του σιίτες.

Η αντιπαράθεση Αρμενίας-Ρωσίας

Αναμενόμενα το Μπακού υποστήριξε πως είχε ενημερώσει την Τουρκία (ιστορικό σύμμαχο των Αζέρων από την διάλυση της ΕΣΣΔ) όμως η μεγάλη είδηση έγκειται πως ισχυρίζεται πως είχε ενημερώσει και την Ρωσία, μέχρι πρότινος συμμάχους των Αρμενίων. Στην δήλωση της, η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα διέψευσε πως η Μόσχα είχε ενημερωθεί εκ των προτέρων. 

Η τελευταία πολεμική ανάφλεξη είχε γίνει τον περασμένο Σεπτέμβριο και είχε συμπέσει με το πρώτο κύμα της ουκρανικής αντεπίθεσης που είχε φέρει την υποχώρηση των Ρώσων από την περιφέρεια του Χαρκόβου. Η τότε ανάφλεξη είχε αποδοθεί στην αδυναμία της Μόσχας, την οποία εκμεταλλεύτηκαν οι Αζέροι.

Ασχέτως αν ψεύδονται οι Αζέροι ότι ενημέρωσαν την Μόσχα, είναι δεδομένο πως το τελευταίο διάστημα Αρμενία και Ρωσία έχουν έρθει σε ανοιχτή αντιπαράθεση, σημείο καμπής της οποίας υπήρξε η κοινή στρατιωτική άσκηση που διοργάνωσε η πρώτη με τους Αμερικανούς, κοντά στην πρωτεύουσα Γεραβάν, άσκηση που μπήκε στο “μικροσκόπιο” της Μόσχας. Ο Νικόλ Πασινιάν, πρωθυπουργός από το 2018, είναι φιλικός προς την Δύση, αν και η Αρμενία αποτελεί μέλος του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας, από κοινού με άλλες χώρες της μετασοβιετικής Κεντρικής Ασίας και φυσικά την Ρωσία.

Από την πλευρά της η κυβέρνηση Πασινιάν είναι άκρως δυσαρεστημένη με την στάση της Μόσχας, ήδη από τον πόλεμο του 2020 (τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ) όπου η Μόσχα είχε περιοριστεί σε συστάσεις για “αυτοσυγκράτηση”. Πριν την κοινή άσκηση με τους Αμερικανούς, η Αρμενία εξέφραζε δημοσίως την δυσαρέσκεια της για την Μόσχα, αφήνοντας να εννοηθεί πως θα αποχωρήσει ακόμα και από Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας.

Ο ρόλος του Αλίγιεφ

Είναι χαρακτηριστικό πως στον πόλεμο του 2020, μόνο όταν οι Αζέροι κατέλαβαν την πόλη Σούσα, το “διαμάντι” του Ναγκόρνο Καραμπάχ, οι Ρώσοι πίεσαν για την υπογραφή ειρηνευτικής συμφωνίας, με στρατιωτικές δυνάμεις της να παίζουν τον ρόλο του εγγυητή της. Συμφωνία που είχε οδυνηρές εδαφικές απώλειες για τους Αρμένιους και σημαντικά κέρδη για τους Αζέρους, για πρώτη φορά μετά τον πρώτο πόλεμο που ακολούθησε την διάλυση της ΕΣΣΔ.

Οι καλές σχέσεις που διατηρεί το καθεστώς Αλίγιεφ με την Ρωσία εξηγεί την ισορροπημένη στάση της Μόσχας στην σύγκρουση. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Αλίγιεφ επέλεξε να μην ακυρώσει το ταξίδι του στην Ρωσία, που πραγματοποιήθηκε λίγο μετά την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία.

Ο Αζέρος πρόεδρος είναι γιος του ιστορικού ηγέτη του Αζερμπαϊτζάν Χεϊντάρ Αλίγιεφ, ενός από τα κορυφαία στελέχη της σοβιετικής πολιτικής ελίτ, καθώς ήταν μέλος του πανίσχυρου Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΣΕ. Μάλιστα σε αντίθεση με τον πατήρ Χεϊντάρ, ο οποίος κατά τον πρώτο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ είχε σχεδόν εχθρικές σχέσεις με τη Μόσχα (και το πλήρωσε), ο υιός Ιλχάμ έχει προσεγγίσει από το 2014 τη Ρωσία.

Ακόμα και αν δεχτούμε πως ψεύδονται οι Αζέροι, αυτοί, όντας σίγουροι για τη υποστήριξη της Τουρκίας και βλέποντας την επιδείνωση των σχέσεων Ρωσίας-Αρμενίας, θεώρησαν πως το timing είναι ιδανικό για να επιτεθούν, θεωρώντας βάσιμα πως η Δύση θα περιοριστεί σε φραστικές εκφράσεις καταδίκες, όταν το αζέρικο φυσικό αέριο είναι περιζήτητο μετά τον ενεργειακό αποκλεισμό της Ρωσίας. Σε ό,τι αφορά την στάση της τελευταίας, στον Αλίγιεφ αποδίδεται η φράση πως το “Αζερμπαϊτζάν ανήκει περισσότερο από την Αρμενία στον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας, ακόμα και αν δεν είναι μέλος του!”.