Πώς ο Μπρεζίνσκι επηρέασε την πολιτική των ΗΠΑ στο Ουκρανικό

Η ανατροπή του Γιανουκόβιτς, που υποστηρίχθηκε από δυτικές κυβερνήσεις και τις ΗΠΑ και είχε στοιχεία πραξικοπήματος, προκάλεσε την αντίδραση της Ρωσίας, η οποία προχώρησε στην προσάρτηση της Κριμαίας τον Μάρτιο του 2014. Ταυτοχρόνως, προκάλεσε την αντίδραση του ρωσικού στοιχείου στο Ντονμπάς, πυροδοτώντας μία σύγκρουση μεταξύ του Κιέβου και των αυτονομιστών. Η κρίση του 2014, που περιγράφηκε από τον Μπρεζίνσκι ως «η σημαντικότερη πρόκληση για το διεθνές σύστημα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου» (Atlantic Council), ενίσχυσε τις εντάσεις μεταξύ Δύσης και Ρωσίας και οδήγησε στη ρωσική εισβολή το 2022.

Ο Μπρεζίνσκι, αν και δεν κατείχε επίσημο ρόλο στην κυβέρνηση Ομπάμα, υπήρξε μέντορας και άτυπος σύμβουλός του, ιδιαίτερα κατά την προεκλογική εκστρατεία του 2008. Το 2007, ο Μπρεζίνσκι υποστήριξε δημοσίως τον Ομπάμα, χαρακτηρίζοντάς τον ως έναν ηγέτη που «κατανοεί ότι ζούμε σε έναν διαφορετικό κόσμο» και μπορεί να αναδιαμορφώσει τη διεθνή θέση των ΗΠΑ (Foreign Policy, 2007). Η επιρροή του συνεχίστηκε μέσω των δημοσιεύσεών του, ομιλιών, και της συμμετοχής του σε δεξαμενές σκέψης όπως το Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Μελετών (CSIS).

Η γεωπολιτική του θεώρηση, που παρουσιάστηκε στο The Grand Chessboard (1997), υπογράμμιζε ότι η ανεξαρτησία της Ουκρανίας είναι κρίσιμη για την αποτροπή της ρωσικής αυτοκρατορικής ανασυγκρότησης, καθώς «χωρίς την Ουκρανία, η Ρωσία παύει να είναι αυτοκρατορία».

Κατά την κρίση του 2014, ο Μπρεζίνσκι παρότρυνε την κυβέρνηση Ομπάμα να υιοθετήσει σκληρή στάση έναντι της Ρωσίας. Σε άρθρο του στην Washington Post (3 Μαρτίου 2014), χαρακτήρισε τις ενέργειες του Προέδρου Πούτιν στην Κριμαία ως “ληστρικές τακτικές”, προτείνοντας την άμεση αναγνώριση της νέας ουκρανικής κυβέρνησης και την ενίσχυσή της με στρατιωτική βοήθεια.

Σε ομιλία του στο Atlantic Council (29 Απριλίου 2014), ο Μπρεζίνσκι επέκρινε τον Ομπάμα για την αποτυχία του να επικοινωνήσει τη σημασία της κρίσης στο αμερικανικό κοινό, καλώντας για μια “σημαντική ομιλία” που θα εξηγούσε γιατί η υποστήριξη της Ουκρανίας είναι ζωτική για τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Επιπλέον, σε ομιλία του στο Wilson Center (16 Ιουνίου 2014), πρότεινε την παροχή “φορητών αντιαρματικών όπλων” στους Ουκρανούς για να διεξαγάγουν “παρατεταμένη αστική αντίσταση” έναντι πιθανής ρωσικής εισβολής, υποστηρίζοντας ότι αυτό θα καθιστούσε τον πόλεμο πολύ δαπανηρό για τη Ρωσία.

Η κυβέρνηση Ομπάμα υιοθέτησε εν μέρει τις προτάσεις Μπρεζίνσκι, υποστηρίζοντας τη νέα ουκρανική κυβέρνηση και επέβαλε οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ενώ έστειλε και περιορισμένη στρατιωτική βοήθεια στο Κίεβο. Ωστόσο, ο Ομπάμα απέφυγε την αποστολή φονικών όπλων, όπως ζητούσε ο Μπρεζίνσκι, λόγω ανησυχιών για κλιμάκωση της σύγκρουσης, αλλά και επειδή θεωρούσε ότι το Ουκρανικό δεν είναι ζήτημα εθνικής ασφαλείας για τις ΗΠΑ. Η επιρροή του Μπρεζίνσκι φαίνεται από τη ρητορική της κυβέρνησης Ομπάμα υπέρ της επέκτασης του ΝΑΤΟ και της υποστήριξης της Ουκρανίας ως μέσου περιορισμού της Ρωσίας, αν και η εφαρμογή παρέμεινε πιο προσεκτική από τις επιθετικές προτάσεις του.

Το λάθος του Μπρεζίνσκι

Η έστω και μερική υιοθέτηση της γραμμής Μπρεζίνσκι από τον Ομπάμα, ιδιαίτερα η υποστήριξη της νέας ουκρανικής κυβέρνησης και η επιβολή κυρώσεων, αγνόησε τους κινδύνους μιας ευθείας αντιπαράθεσης με τη Ρωσία. Ο Μπρεζίνσκι υποστήριζε ότι η ανεξαρτησία της Ουκρανίας θα αποδυνάμωνε τη Ρωσία, αλλά δεν έλαβε επαρκώς υπόψη την πιθανότητα μιας ισχυρής ρωσικής αντίδρασης, όπως η προσάρτηση της Κριμαίας και η υποστήριξη αυτονομιστών στο Ντονμπάς.

Ο John Mearsheimer (2014) υποστηρίζει ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία, εμπνευσμένη από τη γεωπολιτική σκέψη του Μπρεζίνσκι, προκάλεσε την κρίση του 2014, καθώς η Ρωσία θεώρησε την ενσωμάτωση της Ουκρανίας στη δυτική σφαίρα επιρροής ως απειλή για την εθνική της ασφάλεια. Η πολιτική του Ομπάμα, επηρεασμένη από τον Μπρεζίνσκι, δεν κατάφερε να προβλέψει την αποφασιστικότητα του Πούτιν να υπερασπιστεί τα ρωσικά συμφέροντα, οδηγώντας τελικά στην εισβολή και στον πόλεμο.

Η αγνόηση των κινδύνων φαίνεται και από την αποτυχία του Ομπάμα να αναπτύξει μια συνεκτική στρατηγική που θα ισορροπούσε την υποστήριξη της Ουκρανίας με την αποτροπή της κλιμάκωσης. Η επιβολή κυρώσεων, αν και πλήττει την ρωσική οικονομία, ενίσχυσε το εθνικιστικό αφήγημα του Πούτιν, όπως σημειώνεται από το Global Research (2023), οδηγώντας σε περαιτέρω απομόνωση της Ρωσίας και ενίσχυση των συμμαχιών της με την Κίνα και το Ιράν. Η έλλειψη μιας διπλωματικής εναλλακτικής, όπως η “λύση Φινλανδίας” υποδηλώνει την εμμονή του περισσότερο στην αντιπαράθεση παρά στην αποκλιμάκωση.

Το λάθος του Μπρεζίνσκι πηγάζει από την περιορισμένη κατανόησή του για τη μετα-σοβιετική Ρωσίας υπό την ηγεσία του Πούτιν. Η γεωπολιτική του θεώρηση παρέμεινε εγκλωβισμένη στην αντίληψη της Ρωσίας ως κομμουνιστικής δύναμης του Ψυχρού Πολέμου. Στο έργο του “The Grand Chessboard” υποστήριζε ότι η αποδυνάμωση της Ρωσίας μέσω της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας ήταν κρίσιμη για την αμερικανική ηγεμονία, αγνοώντας την αναδυόμενη εθνικιστική δυναμική της Ρωσίας υπό τον Πούτιν, ο οποίος από το 2000 προωθούσε την οικονομική και στρατιωτική ανασυγκρότησή της.

Όπως πολλοί δυτικοί αναλυτές, ο Μπρεζίνσκι υποτίμησε την ικανότητα της Ρωσίας να αντιδράσει αποφασιστικά, όπως φάνηκε στην προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, θεωρώντας ότι η αποδυναμωμένη μετα-σοβιετική Ρωσία θα παρέμενε παθητική έναντι της δυτικής επέκτασης. Η θεωρία του, επομένως, ήταν εκτός τόπου και χρόνου, καθώς δεν προέβλεψε την αναζωογόνηση της ρωσικής ισχύος και την εθνικιστική στροφή, οδηγώντας σε στρατηγικές που κλιμάκωσαν τις εντάσεις, χωρίς θετικό αποτέλεσμα για τη Δύση.